Η έκδοση του βιβλίου της κ. Αθηνάς Κ. Ζαχαρού-Λουτράρη για τον Κωνσταντίνο Ν. Κανελλάκη, αποτελεί πολύ σημαντικό στοιχείο για την ιστορία του νησιού μας. Όπως η ίδια η συγγραφέας αναφέρει στον πρόλογο του βιβλίου της, ο τρόπος που τα έξη δέματα του αρχείου του Κανελλάκη περιήλθαν στα χέρια της μοιάζει «μεταφυσικός», καθώς το πολύτιμο αυτό υλικό βρισκόταν, ποιός ξέρει πόσα χρόνια, στο υπόγειο της Βιβλιοθήκης «Κοραής» στη Χίο. Και τύχη αγαθή, δόθηκαν στη κ. Ζαχαρού-Λουτράρη, η οποία μελετούσε το έργο του Κανελλάκη επί δέκα και πλέον χρόνια.
Η «ανακάλυψη» από έναν ερευνητή ενός αρχείου, είναι ότι και για τον αρχαιολόγο η ανακάλυψη ενός αρχαίου τάφου. Γιαυτό και εργάζονται χωρίς να μετρούν τις ώρες και τις δυσκολίες και χωρίς να υπολογίζουν την όποια ανταμοιβή. Έχοντας μικρή εμπειρία από την «ανακάλυψη» των «Νοταριακών» εγγράφων του χωριού μου και τις ατέλειωτες ώρες που πέρασα προσπαθώντας να διαβάσω τα «κολλυβογράμματα» των προγόνων μου, ένοιωσα απέραντη ευγνωμοσύνη για την κ. Ζαχαρού-Λουτράρη, αλλά και τον κ. Νίκο Κ. Λουτράρη που έκανε την αντιγραφή των κειμένων.
Δεν έχω αρμοδιότητα, και κυρίως την ικανότητα να κρίνω το τεράστιο αυτό έργο. Μου έκανε ωστόσο εντύπωση η αναφορά του Κανελλάκη στην «Αριουσία χώρα». Μέχρι τώρα, από τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα ξέραμε ότι βρισκόταν τριάντα στάδια, από την Μέλαινα άκρη, μέχρι το Πελινναίο, περιελάμβανε δηλαδή την περιοχή της Αμανής.
Ωστόσο, στον Ε’ τόμο του Κανελλάκη, στις σελίδες 44 και 45 διαβάζουμε: «Η Αριουσία χώρα έκειτο ως προανέφερον εις την βόρειον πλευράν της περιφερείας Μεστών και έφθανε μέχρι Καταβάσεως και Διευχών κατερχομένη μέχρι της περιφερείας Βολισσού».
Και παρακάτω: «Η Αριουσία χώρα άρχεται από την βόρειαν πλευράν της περιφερείας Μεστών εν η συμπεριλαμβάνεται η ανατολική πλευρά του χωρίου Λιθί, Αυγωνύμων, Αναβάτου, Σιδερούντος, Βολισσού και ανέρχεται μέχρι Καταβάσεως και Διευχών. Το όνομα δε της Αριουσίας χώρας διετηρήθη μέχρι σήμερον από το όνομα Άρια, θέσεως κειμένης εις απόστασιν νοτιοδυτικώς του χωρίου Καταβάσεως, ουχί μακράν απόστασιν από θέσεως Βρυσάκια κειμένης επί της οδού της αγούσης εις Κατάβασιν και συνεπώς εις Βολισσόν».
Πέρα από τον Στράβωνα, έχουμε και την τοπική στοματική παράδοση. Ο πατέρας μου μου είχε αφηγηθεί ότι τα χρόνια που οι κάτοικοι των χωριών της Αμανής καλλιεργούσαν τις άγονες πλαγιές της, προκειμένου να εξασφαλίσουν το ψωμί τους, μερικές φορές, το αλέτρι γινόταν αυτόκλητος… αρχαιολόγος και αποκάλυπτε μικρές λουρίδας γης. Στο έξω μέρος των στενών αυτών χωραφιών βρίσκονταν μικρές πεζούλες από ντόπιες πέτρες και χαλίκια και στο μέσα μέρος το λίγο χώμα του βουνού. Όπως είχαν αποφανθεί οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί και ήξεραν την ιστορία του τόπου τους από τη στοματική παράδοση. Τα «σκαλιά» αυτά απόδειχναν την καλλιέργεια αμπελιών στην περιοχή. Στο λίγο χώμα φύτευαν τα κλήματα ενώ πάνω στα χαλίκια άπλωναν τα σταφύλια ώστε να μη σαπίσουν από ενδεχόμενη βροχή.
Εκτός από τον Στράβωνα και τους άλλους αρχαίους συγγραφείς που κάνουν αναφορά στον Περιούσιο οίνο, έχουμε βέβαια και το περίφημο «κουρουνιώτικο κρασί», που για χρόνια αποτελούσε πηγή πλούτου για τους χωριανούς μου, χάθηκε εξ αιτίας της φυλλοξέρας που ήρθε από τα ιωνικά παράλια και τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια «ανάστασης» του, με τη συνεταιριστική αμπελοκαλλιέργεια και εργοστάσιο οινοποιίας του «Αριούσιου».