Στα πλαίσια των δράσεων για τα «80 Χρόνια από την Απελευθέρωση της Χίου- ΜΝΗΜΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΧΙΟ, 1941-1944» τεκμηριώνουμε την ίδρυση της αντιστασιακής οργάνωσης.
Η αντίσταση του Χιώτικου λαού την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής πέρασε πολλές φάσεις.
Η Χιώτικη νεολαία είτε έμεινε στο νησί, είτε πέρασε στα απέναντι μικρασιατικά παράλια της χερσονήσου της Ερυθραίας ,για να ενταχθεί στον Ελληνικό στρατό και να τσακίσει τη χιτλερική στρατιά του ΡΟΜΕΛ, περίπου 2.500 νέα παιδιά κατατάχτηκαν στο στρατό την αεροπορία και το ναυτικό.
Στο νησί, η νεολαία που έμεινε δεν κάθισε με τα χέρια δεμένα «το έργο της Αντίστασης κατά μία ιστορική αναγκαιότητα αναλήφθηκε από ανθρώπους του λαού»1, τόνιζε σε ομιλία του – ο τότε Γραμματέας του ΕΑΜ - στη Χίο, ο Αντρέας Λοίζος και συνέχιζε:
«Η γενική παράλυση που ακολούθησε την κατάληψη της χώρας μας από τους Γερμανούς (6 Απρίλη 1941) άμβλυνε τα μέτρα ελέγχου της Χωροφυλακής και δύο από τους Χιώτες Αντιφασίστες, που βρίσκονται στην εξορία στη Φολέγανδρο δραπετεύουν (Μάη του 1941)και φθάνουν στο νησί.
Είναι ο Γιάννης Γ. Αμπαζής και ο Νικόλας Μπουρέκας. Μαζεύουν κοντά τους τους παλιούς αγωνιστές από την απορφανισμένη από το Μεταξά (κομμουνιστική) οργάνωση της Χίου, όπως τους :
Τους Γιώργη Μαυράκη, Δημήτρη Καζάνα, Αντώνη Γλύκα, Παντελή Πανέρη, Γιάννη Ψωμαδάκη, Κώστα Κουμπιά ασυρματιστή , το Γιάννη Ψωράκη και το γεωπόνο Γιάννη Κατσόγιαννο και στις 6 Αυγούστου 1941 συνέρχονται κρυφά στην περιοχή του Γρου (στο κτήμα του Λορέντζο Κουκούλη, οδός 28ης Οκτώβρη ) και αποφασίζουν τη σύσταση της ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΧΙΟΥ!
Έχοντας ως κύριο καθήκον την επιβίωση του λαού , την κινητοποίηση των εργατών και πολεμιστών της Αλβανίας και την ενεργό Αντίσταση. Πραγματοποιούν συσκέψεις σωματείων στο Εργατικό Κέντρο και πορείες κατοίκων από τις Λαϊκές Επιτροπές των συνοικιών προς τη Νομαρχία, που έχουν σαν αποτέλεσμα την επέκταση των Λαϊκών και μαθητικών συσσιτίων και τη συμμετοχή του εργατικού αντιπροσώπου στα Συνοικιακά Συμβούλια εποπτείας και διαχείρισης.
Ο απορφανισμός της Οργάνωσης,(Α.Ο.Χ.) με τη σύλληψη των Αμπαζή και Μπουρέκα, (τον τουφεκισμό του πρώτου και το θάνατο του δεύτερου σε στρατόπεδο (εννοεί του Παύλου Μελά), δεν ανακόπτουν την ανάπτυξη και τους αγώνες της Αντιφασιστικής Οργάνωσης, παρόλο που μερικοί από τους πρωτεργάτες , για να επιζήσουν αναγκάζονται να καταφύγουν στη Μέση Ανατολή.
Μια άλλη ομάδα πατριωτών έρχεται σε επαφή με τον Τάκη Κάλδη εφοριακό υπάλληλο στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας, μιας Αντιστασιακής οργάνωσης που είχαν δημιουργήσει στην Αθήνα ο Σβώλος και Τσιριμώκος.
Με τις ατελείς πληροφορίες που έδωσε ο Τ. Καλδής , μα με τη θέληση για αγώνα και δράση δημιουργείται στη Χίο η Φιλική Εταιρεία. Το καθοδηγητικό όργανο της Εταιρείας αποτελούν ο Μιχάλης Παραδείσης , υποδιευθυντής τότε της Τραπέζης Αθηνών , ο Μανόλης Κάβουρας , υπάλληλος της Αγροφυλακής, ο Γιάννης Οικονόμου, δάσκαλος –φροντιστής , ο συμβολαιογράφος Κώστας Παιδούσης και ο υποφαινόμενος. Στέκι της Εταιρείας ένα πατάρι στην οδό Βουπάλου 5, για τις συχνές συνεδριάσεις της Επιτροπής και το υπόγειο του μαγαζιού μου Σκαναβή 6. Εκεί εγκαθίσταται γραφομηχανή και πολύγραφος για την καθημερινή έκδοση δελτίου ειδήσεων που κυκλοφορεί χέρι με χέρι.
Ύστερα η ενοποιημένη οργάνωση (εννοεί το ΕΑΜ) απέκτησε πιεστήριο και τυπογραφικά στοιχεία , που πρόσφερε ο αγνός πατριώτης Νικόλαος Χαβιάρας, βιβλιοπώλης. Η Εταιρεία προσπαθεί να μαζικοποιηθεί , με συνωμοτικό οργανωτικό σχήμα τριών ατόμων και με αρκετή επιτυχία μαζεύει κρυμμένα όπλα για ένοπλο αγώνα.
Μια τρίτη ομάδα –αργότερα- δημιουργεί στη Χίο, το παράρτημα του ΕΔΕΣ του στρατηγού Ν. Ζέρβα Συμμετέχουν σε αυτή ο συνταγματάρχης Ηλίας Καναβούτσης, ο Απόστολος Αμύγδαλος, υποδιευθυντής της Αγροτικής τράπεζας και οι γιατροί Θεοδόσης Πασπάτης και Μιχάλης Νύχας.
Στην πρώτη περίοδο και οι τρεις ομάδες δρουν χωριστά. Προσπαθούν μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες να μαζικοποιηθούν με τη στρατολογία πατριωτών και να μαζέψουν όπλα για τον ένοπλο αγώνα, που μοιραία θα επακολουθούσε.
Στόχος των τριών οργανώσεων είναι ο αγώνας για επιβίωση και η προσπάθεια να κρατηθεί το φρόνημα του λαού, να διατηρηθεί η πίστη του για τη νίκη και να αποφευχθεί η υποδούλωση της ψυχής του.
Το κρυμμένο ραδιόφωνο μας δίνει ειδήσεις για την πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων και τα παράνομα δελτία χειρογραφημένα ή πολυγραφημένα κυκλοφορούν όσο γίνεται πιο πλατιά.
Στα μέσα του 1943 φτάνει στα χέρια των πατριωτών το βιβλιαράκι του Γληνού «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ;»
Στα χέρια της Φιλικής Εταιρείας έρχεται μέσω του ναυτικού Βασίλη Τζάνου, που εργάζεται σε βενζινόπλοιο. Ένα άλλο αντίτυπο φτάνει στα χέρια της Αντιφασιστικής Οργάνωσης από τη Στάσα Θράβαλου.
Ο Λορέντζος Κουκούλης 2 μαρτυρεί ότι ο Οδυσσέας Κάμπουρας, φίλος του, έφερε το βιβλιαράκι από τη Χαλκιδική κι έγινε η πρώτη σύνδεση με το ΕΑΜ.
Τώρα υπάρχει μια πυξίδα…που καθοδηγεί τα βήματά μας.
Την ίδια εποχή ο Διαμαντής Καραγκουλέ σταλμένος από την Αντιφασιστική Οργάνωση , φέρνει στη Φιλική Εταιρεία την πρόταση για ενοποίηση.
Γίνονται μυστικές επαφές από το Διαμαντή Καραγγιουλέ , το Μιχάλη Παραδείση και μένα. Με χαρά κι ελπίδα δεχθήκαμε την πρόταση. Από άλλο κανάλι γίνονται παρόμοιες επαφές , με το παράρτημα του ΕΔΕΣ και κείνοι δέχονται.
Μια μυστική σύσκεψη που γίνεται στο πατάρι της Αγροτικής Τράπεζας και στην οποία πήραν μέρος οι Α. Αμύγδαλος, Γ. Κατσόγιαννος, Αντ. Γλύκας, Ισιδ. Κουβελάς, και Ανδ. Λοίζος. Οδηγεί σε οριστική συμφωνία και οι τρεις αντιστασιακές οργανώσεις της Χίου ενοποιούνται κάτω από τη σημαία του ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ-ΕΑΜ.
Δημιουργώντας τη ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ που απαρτίζονταν σε νομαρχιακό επίπεδο, με γραμματέα του ΕΑΜ τον Ανδρέα Λοίζο και μέλη τους Ισίδωρο Κουβελά, Αντώνη Γλύκα, Ιωάννη Κατσόγιαννο, Ηλία Καναβούτση και Απόστολο Αμύγδαλο.
Δημιούργησαν τέσσερεις τομείς δράσης με υπεύθυνους:
1ος ΤΟΜΕΑΣ ΕΑΜ: ΛΕΙΒΑΔΙΑ-ΛΑΤΟΜΙ –ΒΡΟΝΤΑΔΟ, με τον ΑΝΤΩΝΗ ΓΛΥΚΑ.
2ος ΤΟΜΕΑΣ ΕΑΜ: ΧΩΡΑ ΧΙΟΥ, με τον ΑΝΔΡΕΑ ΛΟΙΖΟ.
3ος ΤΟΜΕΑΣ ΕΑΜ: ΚΑΜΠΟΣ- ΚΑΜΠΟΧΩΡΑ, με τους ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΑΜΥΓΔΑΛΟ και ΙΣΙΔΩΡΟ ΚΟΥΒΕΛΑ.
4ος ΤΟΜΕΑΣ ΕΑΜ: ΜΑΣΤΙΧΟΧΩΡΑ, με το ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΟ.
Ο δρόμος του αγώνα στο νησί μακρύς και δύσκολος, με αιχμή τη σωτηρία του λαού από το Λιμό (1942-43), με τη δημιουργία Λαϊκών Επιτροπών στις συνοικίες, που διεκδικούσαν το δίκιο του λαού, από τους κουίσλινγκ Νομάρχες (Γ. Λουλακάκη και Ελ. Πρόκο),για τη δημιουργία εστιών συσσιτίων, τη μη πραγματοποίησης της επιστράτευσης Χίων εργατών (1943) για τη Γερμανία, τη δράση του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού( ΕΛΑΝ) και τη διαφυγή νέων και οικογενειών στη Μέση Ανατολή.
Στις 6 Αυγούστου 1944 πραγματοποιείται η Α’ ΠΑΓΧΙΑΚΗ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΕΑΜ , στη θέση Άγιος Γεώργιος του Πίτα στον Κάμπο, όπου λαμβάνονται σημαντικές αποφάσεις( τα όργανα διοίκησης του νομού, τη σίτιση του λαού, την τιμωρία των δωσίλογων κλπ) για την επερχόμενη απελευθέρωση της Χίου, από τη χιτλερική Γερμανική Κατοχή.
Παραπομπές: 1. «Χιακά Επίκαιρα», Σεπτέμβριος 1983, Απόσπασμα από ομιλία του, για τη Χιώτικη Αντίσταση στις 11 Σεπτεμβρίου 1983, στο Δημαρχείο Χίου.
2. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Δ. ΚΑΡΑΣΟΥΛΗ, « Χίος 1943-1944, ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ και ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» Συμπληρωμένη με τα αμέσως μετά την Απελευθέρωση της Χίου γεγονότα, μέχρι και τη διάλυση της αποστολής, έκδ. Β’ ΟΜΗΡΕΙΟ, Χίος 2006,σελ.149-151.
3. Ομοίως, σελ.129-130.
Χίος 17 Οκτώβρη 2024
Γιώργης Η. Αμπαζής
Δάσκαλος, μέλος του Γενικού Συμβουλίου της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ.
