Ένας από τους λόγους για τους οποίους έχουν γίνει οι Η.Π.Α μια παγκόσμια υπερδύναμη, είναι γιατί οι διαδοχικές κυβερνήσεις τους έχουν οργανώσει και εκτελέσει μια συνεπή στρατηγική και όραμα της εξωτερικής πολιτικής. Ενώ στην εξωτερική πολιτική της Ελλάδας ισχύει το αντίθετο. Η χώρα μας ποτέ δεν αναλογίστηκε σοβαρά, τι θέλει και ποια θα είναι η κατεύθυνση της στον κόσμο. Ως αποτέλεσμα, έχει χάσει και εξακολουθεί να χάνει σημαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης.
Για να μη χαθεί λοιπόν, άλλη μια σημαντική ευκαιρία, καλό θα ήταν η Ελλάδα να ανακηρύξει άμεσα τα κυριαρχικά δικαιώματά της σε Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), με βάση το Διεθνές Δίκαιο, όπως αναφέρεται στη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών περί του Δικαίου της Θάλασσας.
Τι είναι η ΑΟΖ;
Σύμφωνα με τη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών περί του Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS, 1982), η ΑΟΖ θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλάσσιων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο. Εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων μιας χώρας (συνήθως 12 ν.μ.) στα 200 ν.μ. από την ακτογραμμή. Το άρθρο 121 της Συνθήκης αναφέρει ρητά, ότι τα νησιά (συμπεριλαμβανομένων της Ελλάδας ως υπογράφων) διαθέτουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.
Μέχρι στιγμής όμως, η Ελλάδα, διακατεχόμενη από το σύνδρομο της τουρκοφοβίας, είναι η μόνη χώρα από όλα τα κράτη που υπέγραψαν το Δίκαιο της Θάλασσας, που δεν έχει ανακηρύξει την δική της ΑΟΖ. Η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει τη Συνθήκη, δήλωσε το 1995 ότι στην περίπτωση που η Ελλάδα επέκτεινε τα εθνικά της ύδατα πέραν των 6 ν.μ., αυτό θα εκλαμβανόταν ως προσβολή της εθνικής της κυριαρχίας και αιτία πολέμου (causus belli). Επιπροσθέτως, το τουρκικό ΥΠΕΞ ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να δοθεί ΑΟΖ στα ελληνικά νησιά και στο δυτικό μέτωπο της Κύπρου.
Εντούτοις, η Κύπρος ανακήρυξε ΑΟΖ το 2004. Δεν φοβήθηκε την Τουρκία, η οποία απλώς ανακοίνωσε ότι δεν αναγνωρίζει την κυπριακή ΑΟΖ, ενώ αντίθετα οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. την αποδέχτηκαν αμέσως. Εάν η Ελλάδα κάνει το ίδιο, θα είναι πλήρως εντός των νομικών της δικαιωμάτων και κανείς δεν μπορεί να της το αμφισβητήσει μέχρι το μέσον της απόστασης από τα γειτονικά της Κράτη, δηλ. τη μέση γραμμή.
Γιατί έχει σημασία η ΑΟΖ
Διακυβεύεται κάτι περισσότερο από τα αλιευτικά δικαιώματα. Διακυβεύεται ο έλεγχος μεγάλων ποσοτήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και του κεφαλαίου που θα προκύψει από αυτές τις πηγές.
H Γεωλογική Έρευνα των Ηνωμένων Πολιτειών (United States Geological Survey) εκτιμά ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα μπορούσε να αποφέρει 350 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και 3,5 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσε να εξοφλήσει το χρέος της στο σύνολο του και να προσφέρει αρκετή ενέργεια στην περιοχή για τις επόμενες δεκαετίες. Θα μπορούσε, επίσης, να συμβάλει στην παροχή της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Εάν ενωθούν οι ΑΟΖ της Ελλάδας, Κύπρου και του Ισραήλ, μπορεί να προχωρήσει ο αγωγός φυσικού αερίου «EastMed», ο οποίος θα ενώνει τις πηγές της Ανατολικής Μεσογείου (π.χ. Leviathan Reservoir), με τον ελληνικό αγωγό «Poseidon» και από εκεί να συνεχίσει στην υπόλοιπη ήπειρο, μειώνοντας την εξάρτηση της Ευρώπης από τις ρωσικές και τουρκικές διαδρομές αγωγών.
Αντιθέτως, σε χέρια «εχθρικής χώρας», η εκμετάλλευση των πηγών ενέργειας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως εξαναγκασμό/εκβιασμό προς την Ευρώπη, απειλώντας την ενεργειακή της ασφάλεια. Επίσης, το κεφάλαιο που θα προκύψει από αυτές θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την αγορά περισσότερων οπλικών συστημάτων, θέτοντας την Ελλάδα σε κίνδυνο.
Οι κινήσεις της Τουρκίας
Η δε Τουρκία έχει ήδη ξεκινήσει τις γεωτρήσεις και προχωράει σε ανακήρυξη ΑΟΖ.
Στις 13 Νοεμβρίου ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Τουρκίας στα Ηνωμένα Έθνη Φεριντούν Σινιρλιόγλου κατέθεσε επιστολή στην οποία η Τουρκία διεκδικεί δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες δυτικά του ορίου του 28ου μεσημβρινού (ο οποίος τέμνει στη μέση τη Ρόδο) και αμφισβητεί ευθέως όχι μόνο την επήρεια του συμπλέγματος του Καστελορίζου αλλά και αυτή των Δωδεκανήσων.
Στις 27 Νοεμβρίου, o Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν υπέγραψε το μνημόνιο, «ο καθορισμός των θαλάσσιων δικαιοδοσιών», με την κυβέρνηση της Τρίπολης του Φάγεζ αλ Σάρατζ (της οποίας η νομιμότητα είναι υπό αμφισβήτηση λόγω του εμφυλίου πολέμου), οδηγώντας στην ανακήρυξη της τουρκικής ΑΟΖ. Η χάραξη γίνεται μεταξύ των δύο ηπειρωτικών κρατών, με βάση τη μέση γραμμή των ακτογραμμών τους και αγνοεί πλήρως την ελληνική ακτογραμμή νοτίως της Κρήτης, Καρπάθου, Ρόδου και Καστελόριζου.
Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να κάνει συμφωνία οριοθέτησης ούτε με την Κύπρο ούτε με την Αίγυπτο.
Οι κινήσεις της Ελλάδας
Από ελληνικής πλευράς, ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης έχει ήδη συναντηθεί με τους συμμάχους στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Λονδίνο και με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ερντογάν ιδιαιτέρως. Στο ΝΑΤΟ τονίσε ότι δεν μπορεί μια συμμαχία να στέκεται αδιάφορη όταν ένα μέλος της παραβιάζει ανοιχτά το Διεθνές Δίκαιο και στρέφεται εναντίον άλλου μέλους της. Στον πρόεδρο Έρντογαν, επίσης μίλησε με ανοιχτά χαρτιά, εξήγησε πως το μνημόνιο Τουρκίας-Λυβύης είναι νομικά άκυρο και πως αν προχωρήσει, θα βρει την Ελλάδα και την Ευρώπη μπροστά.
Σύμφωνα με ανακοίνωση του ελληνικού ΥΠΕΞ:
«Οι τουρκικοί ισχυρισμοί και η αναφορά σε συγκεκριμένες συντεταγμένες είναι νομικώς αβάσιμοι, εσφαλμένοι και αυθαίρετοι, στον βαθμό που παραβιάζουν κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος στην περιοχή. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, τα νησιά, ανεξαρτήτως μεγέθους, έχουν πλήρη δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες όπως και τα ηπειρωτικά εδάφη. Η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ μεταξύ κρατών με παρακείμενες ή έναντι ακτές (είτε ηπειρωτικές είτε νησιωτικές) θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, με βάση τις αρχές της ίσης απόστασης/μέσης γραμμής».
Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Σωστή ήταν η κίνηση του πρωθυπουργού, να αμφισβητήσει τη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης.
Επόμενο θετικό βήμα θα μπορούσε να ήταν η ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ.
Τεχνικά, το πρώτο βήμα είναι η ανακήρυξη. Από το 1982 (όταν υπογράφθηκε το Δίκαιο της Θάλασσας) κανένας πρωθυπουργός δεν έχει τολμήσει να κάνει την ανακήρυξη, η οποία είναι μονομερής πράξη. Προφανώς, υπήρχε πάντα ο φόβος να δημιουργηθεί ένα status quo απώλειας κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο. Αλλά ο φόβος είναι κακός σύμβουλος. Είτε υπάρχουν είτε δεν υπάρχουν δικαιώματα, η Τουρκία έχει αποδείξει ότι τα αγνοεί και κάνει ότι θέλει. Γι’ αυτό η Ελλάδα πρέπει να είναι πάντα έτοιμη, ειδικά μετά την ανακήρυξη της ΑΟΖ, να υπερασπιστεί την κυριαρχία της και να δώσει ισχυρή απάντηση εάν χρειαστεί.
Αφού γίνει η ανακήρυξη πρέπει να γίνει οριοθέτηση ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και στην Αίγυπτο. Οι συζητήσεις πρέπει όχι απλά να επιταχυνθούν, αλλά να γίνουν και συγκεκριμένες με χρονοδιάγραμμα εφαρμογής.
Ας ευχηθούμε η Ελλάδα να συνειδητοποιήσει ότι η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη είναι ένα στρατηγικό άνοιγμα, ικανό ν’ αλλάξει τα δεδομένα που την ταλαιπωρούν.
Απόστολος Πίττας
Καθηγητής Πανεπιστημίου, Πολιτικός Επιστήμονας και Οικονομολόγος
M.Sc., Διεθνών Σχέσεων, London School of Economics
M.Sc., Οικονομικών, University of Paris 1 Pantheon-Sorbonne
M.A., Εθνικής Άμυνας, Washington D.C. Institute of World Politics
