Ο όρος «διαδικτυακή απάτη» αναφέρεται σε κάθε τύπο απάτης, σκόπιμης δηλαδή πράξης παραπλάνησης με στόχο την απόκτηση αθέμιτου πλεονεκτήματος ή κέρδους, που συντελείται με τη βοήθεια κάποιας υπηρεσίας του διαδικτύου (π.χ. ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ο παγκόσμιος ιστός ή τα δωμάτια συνομιλίας).
Ο τελικός σκοπός αυτών των ενεργειών, εκτός φυσικά από την απευθείας απόκτηση χρημάτων, είναι η πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες (για παράδειγμα κάποια συνδρομητική υπηρεσία την οποία διαθέτουμε) ή σε ευαίσθητες προσωπικές μας πληροφορίες όπως τα στοιχεία της πιστωτικής μας κάρτας.
Πόσο έντονο/συχνό είναι αυτό το φαινόμενο
Με την πανδημία του κορωνοϊού να μετατοπίζει τις καθημερινές δραστηριότητες στο διαδίκτυο με σχεδόν καταιγιστικό ρυθμό, οι διαδικτυακές απάτες έχουν παρουσιάσει αύξηση άνευ προηγουμένου.
Η άποψη ότι κινδυνεύουν μόνο όσοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τις τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών κάθε άλλο παρά σωστή είναι μιας και όπως και στον φυσικό κόσμο θύμα μιας τέτοιας απάτης μπορεί να πέσει ο καθένας από μας και πολύ περισσότερο αυτός που νιώθει σίγουρος και σταματά να προσέχει.
Πού στοχεύουν και πώς φτάνουν σε μας
Όπως σε κάθε παραπλανητική ενέργεια, έτσι και στις διαδικτυακές απάτες σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η δημιουργία του κατάλληλου σκηνικού. Οι διαδικτυακοί απατεώνες άλλοτε πρόχειρα και άλλοτε με περίτεχνη σκηνοθετική ικανότητα δημιουργούν το διαδικτυακό περιεχόμενο που θα τους επιτρέψει να μας ξεγελάσουν, ή έστω να το προσπαθήσουν. Τέτοιο περιεχόμενο μπορεί να είναι από ένα ηλεκτρονικό μήνυμα ή μια διαδικτυακή διαφήμιση μέχρι και ένας ολοκληρωμένος και λειτουργικός ιστότοπος.
Οι βασικοί στόχοι των διαδικτυακών απατεώνων είναι να κερδίσουν την εμπιστοσύνη μας και να μας δημιουργήσουν κάποιο έντονο συναίσθημα δίνοντάς μας την αίσθηση του επείγοντος, ώστε να δράσουμε άμεσα και χωρίς να σκεφτούμε.
Σε όλες αυτές τις απάτες κανείς δεν μπορεί να αποσπάσει τα χρήματα, τους κωδικούς μας ή ό,τι άλλο στοχεύει αν δεν του δώσουμε εμείς τη δυνατότητα. Γι’ αυτό πρέπει να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να δράσουμε χωρίς υπερβολές. Να κάνουμε δηλαδή ακριβώς αυτό που προσπαθούν να μας πείσουν να αποφύγουμε: να σκεφτούμε την κάθε ενέργειά μας προσεκτικά. Αρκεί απλά να είμαστε προσεκτικοί και επιφυλακτικοί και αμέσως τα πρώτα σημάδια της παραπλάνησης θα αρχίσουν να εμφανίζονται.
Κάποιες καλές πρακτικές, πέρα από τις τακτικές ενημερώσεις του λογισμικού των συσκευών μας και τη χρήση προγραμμάτων προστασίας από κακόβουλο λογισμικό (antivirus, antispam, antispyware) που μας βοηθούν να προλάβουμε ένα μεγάλο πλήθος από διαδικτυακές απάτες είναι οι παρακάτω:
Γενικές συμβουλές πρόληψης
• Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε υπηρεσίες στο διαδίκτυο ελέγχουμε στη γραμμή διευθύνσεων του φυλλομετρητή μας ότι είμαστε στην κατάλληλη τοποθεσία. Μια προσεκτική παρατήρηση της διεύθυνσης μιας ιστοσελίδας μπορεί να μας απαλλάξει από πραγματικά σοβαρούς μπελάδες.
• Όταν εισάγουμε στοιχεία μας, που έχουν να κάνουν με κάποια οικονομική συναλλαγή ή πρέπει να δώσουμε κάποιο κωδικό μας, προσέχουμε στη γραμμή διεύθυνσης του φυλλομετρητή να εμφανίζεται πάντοτε ένα πράσινο https δηλαδή ή ένδειξη ότι υπάρχει το κατάλληλο πιστοποιητικό ασφαλείας και ότι η σύνδεση είναι κρυπτογραφημένη.
• Αποφεύγουμε να δρούμε υπό καθεστώς βιασύνης και πολύ περισσότερο πανικού. Όσο δυσάρεστο και αν φαίνεται ή ίσως και να είναι, αυτό που έχουμε μπροστά μας, το να το αντιμετωπίσουμε με έλλειψη ψυχραιμίας σίγουρα δεν θα μας βοηθήσει, πρέπει να προσπαθούμε να καταλάβουμε τι ακριβώς έχει συμβεί, να σκεφτούμε καθαρά και γιατί όχι να συμβουλευτούμε κάποιον που πραγματικά εμπιστευόμαστε.
Τρεις απλές ερωτήσεις μπορούν να μας βοηθήσουν να θυμόμαστε αυτές τις πρακτικές:
“Είμαι στο σωστό μέρος, είναι αυτό το μέρος ασφαλές, έχω καταλάβει τι ακριβώς θέλω να κάνω;”
Κατηγορίες / συμβουλές ανά κατηγορία
Ας αναφέρουμε όμως κάποια παραδείγματα από διαδικτυακές απάτες καθώς και κάποιες πιο συγκεκριμένες καλές πρακτικές ανά περίπτωση.
Προσωπικά δεδομένα και Κωδικούς:
Απάτες μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (phishing)
Μία από τις πλέον διαδεδομένες διαδικτυακές απάτες είναι το λεγόμενο «ηλεκτρονικό ψάρεμα» το οποίο γίνεται κυρίως μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, διαφημίσεων ή από ιστότοπους που έχουν παρόμοια εμφάνιση με ιστότοπους που συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε.
Για παράδειγμα, λαμβάνουμε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που μοιάζει να έχει σταλεί από την τράπεζά μας και το οποίο μας ζητά να εκτελέσουμε κάποια ενέργεια σχετική με την τράπεζά μας (επιλογή ενεργής κάρτας, επιβεβαίωση λογαριασμού κ.ά.).
Όταν ένα τέτοιο μήνυμα αναφέρεται σε μια τράπεζα με την οποία δεν συνεργαζόμαστε η αντίδρασή μας είναι να το αγνοήσουμε. Αυτό ακριβώς πρέπει να θυμηθούμε και όταν το μήνυμα αναφέρεται σε μια τράπεζα που συνεργαζόμαστε. Πρέπει απλώς να αγνοήσουμε το μήνυμα.
Στην περίπτωση όμως όπου μετά από μια δεύτερη, ψύχραιμη ανάγνωση, μας δημιουργείται κάποια ανησυχία η καλύτερη πρακτική είναι να επισκεφθούμε μόνοι μας τον ιστότοπο της τράπεζάς μας, όπως κάνουμε κάθε άλλη φορά, να βρούμε ένα σχετικό τηλέφωνο επικοινωνίας και να το καλέσουμε.
Ηλεκτρονικές αγορές:
Μια ακόμη κατηγορία από διαδικτυακές απάτες που αξίζουν την προσοχή μας είναι οι πλασματικοί ιστότοποι ηλεκτρονικών αγορών. Εκτός από τις τρεις γενικές καλές πρακτικές που αναφέραμε παραπάνω κάθε φορά που αποφασίζουμε να κάνουμε μια ηλεκτρονική αγορά καλό είναι να προσέχουμε τα εξής:
• Να πραγματοποιείτε αγορές από αξιόπιστα και γνωστά ηλεκτρονικά καταστήματα. Σημαντική ένδειξη αξιοπιστίας είναι η μακρόχρονη λειτουργία των καταστημάτων στην αγορά και η ύπαρξη φυσικής έδρας.
• Να αναζητάτε και να διαβάζετε σχόλια, εμπειρίες ή συστάσεις άλλων καταναλωτών που έχουν ήδη αγοράσει από αυτό το κατάστημα.
Σε κάθε περίπτωση αν ο,τιδήποτε μας κινεί την υποψία για την εγκυρότητα του ηλεκτρονικού καταστήματος μπορούμε να επιδιώξουμε κάποια φυσική τηλεφωνική επικοινωνία με κάποιον εκπρόσωπο καθώς και να επιλέξουμε πληρωμή μέσω αντικαταβολής ή κάποιας ενδιάμεσης υπηρεσίας πληρωμών όπως είναι το paypal.
Πώς πρέπει όμως να αντιδράσουμε στην περίπτωση που πέσουμε θύμα μιας διαδικτυακής απάτης;
Άμεση θα πρέπει να είναι ή επικοινωνία με την Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας είτε μέσω διαδικτύου είτε τηλεφωνικά απ’ όπου και θα ενημερωθούμε για τα επόμενα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε.
Ενώ σε περίπτωση που εντοπίσουμε κάποιο ύποπτο διαδικτυακό περιεχόμενο είναι σημαντικό να το καταγγείλουμε στη γραμμή καταγγελιών παράνομου περιεχομένου στο Διαδίκτυο μέσω της σελίδας www.safeline.gr η οποία θα ελέγξει την καταγγελία και σε συνεργασία με τις διωκτικές αρχές θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει την απάτη. Με αυτόν τον τρόπο αποτρέπουμε την πιθανή εξαπάτηση των συνανθρώπων μας και συνεισφέρουμε και εμείς στη δημιουργία ενός ασφαλέστερου διαδικτύου.
Ο κόσμος του διαδικτύου είναι μια αντανάκλαση του φυσικού κόσμου με τα ανάλογα οφέλη αλλά και τους αντίστοιχους κινδύνους, έτσι ο καλύτερος σύμμαχος για τη διατήρηση της ασφάλειάς μας είναι η σωστή ενημέρωση και η συνειδητή χρήση.
Θανάσης Φρυδάς
Μηχανικός Υπολογιστών & Πληροφορικής
Διευθυντής σπουδών “Διαδίκτυο - Καινοτομία στην Εκπαίδευση”
