Μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα οι γυναίκες δεν είχαν νομικά το δικαίωμα να εκδώσουν βιβλία, με αποτέλεσμα η δουλειά τους πολλές φορές να χάνεται, ή να εκδίδεται κάτω από ανδρικά ψευδώνυμα. Από τον 20ο αιώνα κι έπειτα αυτό το «κενό» άρχισε να καλύπτεται εκτενέστερα, καθώς το φάσμα των γυναικείων δικαιωμάτων άρχιζε να διευρύνεται. Είναι λοιπόν φυσικό γυναίκες που έγραφαν σε περιόδους όπου οι γυναίκες δεν θεωρούνταν «ικανές» γραφής, όπως και πολλών άλλων πνευματικών και νοητικών διαδικασιών, αλλά και γυναίκες που έγραφαν αργότερα, όταν δεν ήταν πλέον νομικά αλλά μάλλον κοινωνικά απαγορευμένη η συγγραφή γι’ αυτές, σήμερα να μελετώνται και να θαυμάζονται. Το ότι έγραφαν αψηφώντας φυλετικά στερεότυπα κι ότι μας προσφέρουν εξιστορήσεις από προηγούμενους αιώνες υπό το πρίσμα της γυναικείας τους ματιάς, καθιστά την συμβολή τους στην παγκόσμια λογοτεχνία αδιαμφισβήτητη και πολλά έργα τους θεωρούμενα σήμερα ως κλασικά.
Έμιλυ Μπροντέ – Ανεμοδαρμένα Ύψη
Τον Δεκέμβριο του 1847, μόλις έναν χρόνο πριν τον θάνατο της συγγραφέως του, δημοσιεύτηκε μαζί με την Άγκνες Γκρέϊ σε δύο τόμους το Wuthering Heights, υπό το ψευδώνυμο «Ellis Bell». Αυτό ήταν και το μοναδικό μυθιστόρημα της Έμιλυ Μπροντέ, ένα μυθιστόρημα που θα αποτελούσε μυστήριο και ταυτόχρονα αριστούργημα της αγγλικής λογοτεχνίας.
Η Έμιλυ Μπροντέ είχε γεννηθεί το 1818 στο Yorkshire της Αγγλίας, κι είχε άλλα πέντε αδέρφια, τη Μαρία, την Ελίζαμπεθ, την Αν, την Σάρλοτ και τον Πάτρικ. Η οικογένεια της από νωρίς υπέστη απώλειες και η Έμιλυ έχασε την μητέρα της μόλις στα τρία της χρόνια, ενώ οι δύο μεγαλύτερες αδερφές της, Μαρία και Ελίζαμπεθ, πέθαναν από μία επιδημία τύφου, προτού η Έμιλυ γίνει καν δέκα χρονών. Μεγαλώνοντας, περιγράφηκε ως ένα εσωστρεφές και ασυμβίβαστο πνεύμα, με μία αγάπη προς τα βιβλία και την ποίηση αλλά και αντικοινωνική, προτιμώντας το κτήμα της και τα χερσοτόπια του Yorkshire, γι’ αυτό και απ’ το σπίτι της έλειψε μόνο τρεις φορές· για ένα μικρό διάστημα σε ένα εσώκλειστο σχολείο όταν ήταν έξι, τρεις μήνες όταν ήταν δεκαεφτά και στάλθηκε σε ένα άλλο εσώκλειστο σχολείο, και εννέα μήνες, όταν με την αδερφή της, Σάρλοτ, φοίτησαν στο σχολείο του κυρίου και της κυρίας Έζερ για να βελτιώσουν τα γαλλικά τους, αφού επιθυμούσαν να ανοίξουν ένα δικό τους σχολείο.
Όταν αυτά τα σχέδια απέτυχαν, η Έμιλυ έβαλε στόχο με τις δύο αδελφές της, Αν (γνωστή για τα μυθιστορήματα Άγνκες Γκρέι και Η Ένοικος του Γουάιλντφελ Χολ) και Σάρλοτ (γνωστή για το μυθιστόρημα της Τζέιν Έιρ, που θα δείτε και παρακάτω), να εκδώσουν και οι τρεις μυθιστορήματα, κι έτσι σε ένα χρόνο η Έμιλυ ολοκλήρωσε τα Ανεμοδαρμένα Ύψη. Το μυθιστόρημα ακολουθεί την μακρά ιστορία γενεών ανάμεσα σε δύο σπίτια, το Γουάιδεριν Χάιτς και το Θράσκρος Γρκέηντζ και τον θυελλώδη έρωτα ανάμεσα στην Κάθριν και τον Χήθκλιφ που τελικά οδήγησε τον τελευταίο σε ανείπωτες πράξεις εκδίκησης αφότου η Κάθριν παντρεύτηκε άλλον άνδρα.
Μία από τις πολλές κινηματογραφικές μεταφορές του βιβλίου, Wuthering Heights 2011
Στην αρχή το έργο θεωρήθηκε αρκετά παράξενο, περιείχε άλλωστε μέσα σκηνές σωματικής και ψυχολογικής βίας καθώς και τολμηρή γλώσσα, κάτι που δεν συνηθιζόταν εκείνη την εποχή. Ένας ανώνυμος κριτικός της Eclectic Review το είχε μάλιστα χαρακτηρίσει «το πιο αηδιαστικό βιβλίο που διαβάσαμε ποτέ». Ωστόσο στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ο μύθος γύρω από τις αδελφές Μπροντέ ενισχύει και την αποδοχή του βιβλίου, με την Βιρτζίνια Γουλφ να αναφέρει: «Η Έμιλυ Μπροντέ και η Τζέην Όστεν ξεπέρασαν την έλλειψη καθαρά γυναικείας μυθιστορηματικής παράδοσης και έγραψαν όπως έγραφαν οι γυναίκες, όχι όπως γράφουν οι άντρες.»
Τζέιν Όστεν – Περηφάνια και Προκατάληψη
Η Τζέιν Όστεν γεννήθηκε το 1775 στο Γούιντσεστερ της Αγγλίας, το έκτο από τα εφτά της αδέρφια σε μία οικογένεια πλούσιων γαιοκτημόνων. Ήταν αρκετά κοντά με την αδερφή της, Κασσάνδρα, και πολύ πιο κοινωνική από την Έμιλυ Μπροντέ, αφού παρευρισκόταν συνεχώς σε κοινωνικές εκδηλώσεις και αγαπούσε τον χορό. Την περίοδο 1783-1786 ήταν που η Όστεν πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της εκτός του σπιτιού της, στην Οξφόρδη και το Southampton προκειμένου να μορφωθεί. Γυρνώντας σπίτι, όπου και παρέμεινε για το υπόλοιπο της ζωής της, διάβαζε συχνά εκπαιδευτικά βιβλία «για άνδρες» και ο πατέρας της, αρκετά προοδευτικός για την εποχή του όπως και η υπόλοιπη οικογένεια, της έδινε πρόσβαση στην βιβλιοθήκη του αλλά και ενθάρρυνε τις συγγραφικές της απόπειρες.
Μεγαλώνοντας ανέπτυξε μία κριτική ματιά απέναντι σε πολλές παραδόσεις και στερεότυπα της εποχής της, συμπεριλαμβανομένης και της εξάρτησης και έλλειψης αυτονομίας των παντρεμένων γυναικών από τους συζύγους τους. Η ίδια δεν παντρεύτηκε ποτέ, μάλιστα αναφέρει ότι στα 27 της δέχθηκε μία πρόταση γάμου μόνο και μόνο για να αλλάξει γνώμη και να την απορρίψει την επόμενη μέρα. Στα μυθιστορήματα της διαφαίνεται συχνά η άποψη της ότι ο γάμος πρέπει να βασίζεται στην αγάπη, κάτι που μπορεί να αποδεχόμαστε σήμερα, αλλά τον 16ο-17ο αιώνα θεωρούνταν σχεδόν επιστημονική φαντασία.
Όσο ήταν εν ζωή δημοσίευε τέσσερα βιβλία, την Περηφάνια και Προκατάληψη, την Λογική και Ευαισθησία, το Μάνσφιλντ Παρκ και την Έμμα, που έλαβαν μέτρια αποδοχή και δεν της προσέφεραν διασημότητα. Στην πραγματικότητα το έργο της επανήλθε στο προσκήνιο το 1896 μέσω του βιβλίου του ανιψιού της A Memoir of Jane Austen και έτσι η Όστεν κατέληξε να χαίρει σαν συγγραφέας της αναγνώρισης που έχει μέχρι και σήμερα.
Η πρώτη έκδοση του Περηφάνια και Προκατάληψη το 1813 σε τρεις συνέχειες. Σαν συγγραφέα αναφέρει "από τη συγγραφέα του Λογική και Ευαισθησία", το οποίο εκδόθηκε δύο χρόνια πριν αναφέροντας απλώς κάτω από τον τίτλο "γραμμένο από μία κυρία".
Το Περηφάνια και Προκατάληψη, ίσως το πιο γνωστό της μυθιστόρημα, περιστρέφεται γύρω από την ζωή τεσσάρων αδερφών, της Τζέιν, Λίζι, Μαίρη, Κίτι και Λίντια και τις προσπάθειες τους να βρουν συζύγους ώστε να εκπληρώσουν τις κοινωνικές προσταγές της εποχής τους. Ο κύριος Ντάρσι φαίνεται ένας ιδανικός μνηστήρας, αλλά η Λίζι δεν εντυπωσιάζεται τόσο εύκολα από τα πλούτη και το κοινωνικό του κύρος, ενώ ο κύριος Ντάρσι βρίσκεται προ εκπλήξεως, αλλά και σαγηνευμένος, από την επαναστατικότητα της νεαρής γυναίκας.
Ίντιθ Γουόρτον – Τα χρόνια της αθωότητας
Η πρώτη γυναίκα που κέρδισε βραβείο Πούλιτζερ, Ίντιθ Γουόρτον, γεννήθηκε το 1862 σε μία πλούσια οικογένεια της Νέας Υόρκης, η μικρότερη από τα άλλα δύο αδέρφια της, τον Φρέντερικ και τον Χένρι. Αν και η μητέρα της νεαρής Ίντιθ της απαγόρευσε να διαβάζει βιβλία ώσπου να παντρευτεί, η επαναστατική Ίντιθ που απέρριπτε πολλά στερεότυπα της εποχής της σχετικά με την θέση των γυναικών, διάβαζε συνεχώς από την βιβλιοθήκη του πατέρα της αλλά και από τις βιβλιοθήκες φίλων του πατέρα της.
Την πρώτη της συγγραφική απόπειρα την άρχισε στα 11 της χρόνια αλλά αποθαρρύνθηκε από την μητέρα της, οπότε και στράφηκε προς την ποίηση, που θεωρούνταν πιο πρέπουσα για τις γυναίκες. Δημοσίευσε για πρώτη φορά ένα μεταφρασμένο από τα γερμανικά ποίημα του Heinrich Karl Brugsch μόλις στα 15 της, αλλά η οικογένεια της δεν ήθελε να φανεί το όνομα της, κι έτσι δημοσιεύτηκε κάτω από το όνομα ενός φίλου του πατέρα της.
Στα 23 της παντρεύτηκε τον κατά 12 χρόνια μεγαλύτερο της Έντουαρντ Γούορτον, ο οποίος έπασχε από χρόνια κατάθλιψη και άλλα ψυχολογικά προβλήματα. Η Γουόρτον δεν δίστασε όχι μόνο να συνάψει εξωσυζυγική σχέση με τον συγγραφέα και ξένο ανταποκριτή των London Times, Morton Fullerton, αλλά χώρισε και επίσημα των σύζυγο της το 1913 μετά από έξι χρόνια γάμου. Έκτοτε αποφάσισε, παρά την κοινωνική αποδοκιμασία απέναντι στις γυναίκες συγγραφείς, να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Έχοντας συναναστραφεί ένα μεγάλο μέρος της καλής κοινωνίας στην εποχή της μεγάλης οικονομικής άνθισης στο τέλος του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ, εποχή γνωστή και ως Gilded Age, δεν δίστασε στο έργο της να καυτηριάσει τις κοινωνικές νόρμες αλλά και την υποκρισία της «αφρόκρεμας» της Αμερικής.
15 μυθιστορήματα συνέγραψε συνολικά, εκ των οποίων τα Χρόνια της Αθωότητας, το πιο γνωστό της βιβλίο που απέσπασε και το βραβείο Πούλιτζερ το 1921. Το βιβλίο ακολουθεί τον επιφανή δικηγόρο Νιούλαντ Άρτσερ, ο οποίος πρόκειται να παντρευτεί την Μέι Γουέλαντ, όταν γνωρίζει την ξαδέλφη της μνηστής του, Έλεν Ολένσκα, μία μυστηριώδη γυναίκα που χώρισε τον άντρα της στην Ευρώπη. Ο Άρτσερ βρίσκει τον εαυτό του πρωτόγνωρα σαγηνευμένο από την κόμησσα Ολένσκα, και καθήκον μαζί με πάθος αρχίζουν να συγκρούονται στην νεανική καρδιά του.
Γράμμα από τον Robert Morse Lovett στην The New Republic, όπου αναφέρει ότι η κριτική επιτροπή των Πούλιτζερ βραβείων δεν ήθελε να κερδίσει το βιβλίο Τα Χρόνια της Αθωότητας. Αργότερα αυτή η απόφαση ανατράπηκε, πιθανότατα από τον Nicholas Murray Butler, τότε πρόεδρο του Πανεπιστημίου της Columbia.
Σάρλοτ Μπροντέ – Τζέιν Έιρ
Η Σάρλοτ Μπροντέ, η μεγαλύτερη από τα τέσσερα εναπομείναντα αδέρφια Μπροντέ, γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1816 στο Yorkshire της Αγγλίας. Στα οκτώ της στάλθηκε με όλες της τις αδελφές σε εσώκλειστο σχολείο, το πρώτο που αναφέραμε ότι πήγε και η Έμιλυ, το οποίο της άφησε πολύ τραυματικές εμπειρίες λόγω των δυσχερών συνθηκών, και μάλιστα πίστευε πάντα με πικρία ότι επίσπευσε τον θάνατο των δύο μεγαλύτερων αδελφών της, Μαρία και Ελίζαμπεθ.
Μεταξύ του 1831 και 1832 η Σάρλοτ φοίτησε και σε ένα άλλο εσώκλειστο σχολείο, στο οποίο έγινε και για ένα διάστημα δασκάλα, κάτι που δεν φαινόταν να την ευχαριστεί. Μεταξύ του 1839-1841 δούλεψε επίσης και σε διάφορα επιφανή σπίτια του Yorkshire ως γκουβερνάντα, δουλειά από την οποία και πάλι δεν έμεινε ευχαριστημένη, εφόσον πολλοί εργοδότες της της συμπεριφέρονταν σαν σκλάβα και την εξευτέλιζαν συνεχώς.
Κάποια στιγμή πριν το 1853 η Σάρλοτ δέχθηκε πρόταση γάμου από έναν συνεργάτη του πατέρα της, πρόταση που την εξέπληξε. Ο πατέρας της αντιτάχθηκε σε αυτή την πρόταση, βρίσκοντας ότι ο μνηστήρας ήταν σε αρκετά κακή οικονομική κατάσταση για να παντρευτεί την κόρη του. Αν και τελικά ενέκρινε τον γάμο τελευταία στιγμή αποφάσισε ότι δεν μπορούσε να την «παραδώσει» σε κάποιον άλλον άνδρα στην εκκλησία, οπότε και η καλή φίλη και πρώην δασκάλα της Σάρλοτ, Miss Wooler, την παρέδωσε στον σύζυγο της. Δυστυχώς, το τέλος της Σάρλοτ ήταν τραγικό, εφόσον κατέληξε μαζί με το αγέννητο παιδί της το 1855 σε ηλικία 38 ετών, λόγω επιπλοκών στην εγκυμοσύνη της.
Πορτρέτο της Σάρλοτ Μπροντέ από τον ζωγράφο George Richmond.
Αντλώντας έμπνευση από εμπειρίες της πραγματικής της ζωής και διατηρώντας το θάρρος που παρατηρούνταν και στην αδερφή της να περιγράφει δυσκολίες και τραγωδίες με γλαφυρό και ρεαλιστικό τόνο, τα έργα της εμπίπτουν στο κίνημα του ρομαντισμού και του νατουραλισμού, προσθέτοντας ένα γοτθικού τύπου μελόδραμα. Η Σάρλοτ, αν και πιο συμβατική από την Έμιλυ, δεν δίσταζε να ασκήσει τη δική της κριτική στις κοινωνικές νόρμες της εποχής της και να αμφισβητήσει ταξικά, έμφυλα αλλά και σεξουαλικά στερεότυπα. Στην Τζέιν Έιρ παρατηρούμε μία γκουβερνάντα να ξεπερνάει τραυματικές παιδικές εμπειρίες και να ερωτεύεται τον εργοδότη της, τον οποίο τελικά και παντρεύεται, χωρίς να γνωρίζει το τραγικό τέλος που βρήκε η πρώτη του σύζυγος.
Βιρτζίνια Γουλφ – Η κυρία Νταλογουέι
Ίσως μία από τις πιο γνωστές φεμινιστικές φιγούρες του 20ου αιώνα, η Βιρτζίνια Γουλφ γεννήθηκε το 1882 στο Λονδίνο, το προτελευταίο από τα οκτώ αδέρφια της. Η Γουλφ δεν είχε μία εύκολη ζωή, εφόσον το 1895 και το 1897, όταν ήταν 13 και 16 χρονών, πέθανε πρώτα η μητέρα της και έπειτα μία από τις αδελφές της, η Στέλλα. Όταν το 1904 πέθανε και ο πατέρας της, η Βιρτζίνια υπέφερε έναν δεύτερο ψυχικό κλονισμό, με πρώτο όταν πέθανε η μητέρα της, και είναι αυτά τα τραυματικά γεγονότα, σε συνδυασμό με την σεξουαλική κακοποίηση που δέχθηκε σε μικρή ηλικία, που πιστεύεται ότι της δημιούργησαν μετέπειτα ψυχικά προβλήματα που την συνόδευαν για μια ζωή.
Από την εφηβεία της η δυσαρέσκεια της απέναντι στην κοινωνία της εποχής της ήταν έκδηλη. Όπως έγραψε κάποια στιγμή και η ίδια: «Η κοινωνία εκείνη την εποχή ήταν μια πολύ ικανή, τέλεια εφησυχασμένη, αδίστακτη μηχανή. Μια κοπέλα δεν είχε καμία πιθανότητα ενάντια στους κυνόδοντές της. Καμία άλλη επιθυμία - ας πούμε να ζωγραφίσει ή να γράψει - δεν μπορούσε να ληφθεί σοβαρά υπόψη.» Έχοντας λάβει κατ’ οίκον εκπαίδευση αλλά και έχοντας φοιτήσει στο King's College London, το 1917 ίδρυσε με τον σύζυγο της, που είχε παντρευτεί πέντε χρόνια πριν, τον δικό τους εκδοτικό οίκο, στον οποίο δημοσιεύτηκαν σχεδόν όλα τα έργα της.
Η πρώτη έκδοση της Κύριας Νταλογουέι από τον εκδοτικό οίκο της Βιρτζίνια Γουλφ και του άντρα της, The Hogarth Press.
Η Βιρτζίνια δεν είχε δισταγμούς. Έγραφε με το όνομα της, ήταν μέρος του Bloomsbury Group που δεχόταν ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους, σύναψε η ίδια πολλές εξωσυζυγικές σχέσεις με γυναίκες, τάχθηκε κατά του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και υποστήριξε ότι οι γυναίκες είναι ισότιμες, και ορισμένες φορές ακόμη και ικανότερες από τους άντρες.
Το πιο γνωστό βιβλίο της, που βασίστηκε σε ομιλίες της, ένα Δικό της Δωμάτιο, ίσως να καθιέρωσε την φήμη της, αλλά έγραψε πολλά ακόμα μυθιστορήματα, εκ των οποίων η κυρία Νταλογουέι. Το μυθιστόρημα ακολουθεί μία μοναδική μέρα της πενηνταδυάχρονης κυρίας Νταλογουέι, που προετοιμάζει τις κοσμικές της δεξιώσεις όταν συναντάει τον πρώτο της έρωτα και το παρελθόν έρχεται να τη στοιχειώσει ξανά. Το μοναδικό συγγραφικό στιλ της Γουλφ ξεχωρίζει σε αυτό το μικρό μυθιστόρημα, που είναι όπως λέει και η Guardian: «Βιβλίο-σταθμός που αποδεικνύει πώς η γραφή μπορεί να επαναπροσδιορίσει την αίσθησή μας για την κανονικότητα της ανθρώπινης ζωής.»
alithia.gr