Κάποιες λατινικές φράσεις αποτελούν μετάφραση ή παράφραση άλλων αρχαίων ελληνικών, άλλες ελληνικές φράσεις αποτελούν μετάφραση των λατινικών, και κάποιες λατινικές φράσεις δεν διατυπώθηκαν καν την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας! Παρακάτω ακολουθούν 5 γνωστές λατινικές φράσεις, το νόημα τους μέσα στην πορεία του χρόνου καθώς και η ιστορική τους προέλευση.
1. Ars longa, vita brevis = Μικρή ζωή, μεγάλη τέχνη
Αν και είναι γνωστή φράση στα λατινικά, στην πραγματικότητα προέρχεται από τους Αφορισμούς του Ιπποκράτη και είναι μετάφραση που αντιστρέφει τα δύο σκέλη από το αρχαιοελληνικό ρητό Ὁ βίος βραχύς, δὲ τέχνη μακρή. Στην πραγματικότητα το ολοκληρωμένο ρητό είναι ars longa, vita brevis, occasio praeceps, experimentum periculosum, judicium difficile (Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή). Σε νεοελληνική μετάφραση: ‘H ζωή είναι σύντομη, η δε ιατρική μακρόχρονη, η ευκαιρία φευγαλέα και η πείρα απατηλή, η ορθή κρίση των πραγμάτων είναι δύσκολη’. Η λέξη ‘τέχνη’ βέβαια στα αρχαία ελληνικά όριζε το οτιδήποτε δημιουργεί ο άνθρωπος, και για τον Ιπποκράτη, σπουδαίο φυσιολόγο, η λέξη ‘τέχνη’ εννοούσε την επιστήμη της ιατρικής. Ο Ιπποκράτης ήθελε να αποδώσει το πόσο δύσκολο είναι να κατακτήσει κανείς την ολοκληρωμένη γνώση μέσα σε μία τόσο βραχύχρονη ζωή. Αργότερα, όταν η ‘τέχνη’ άρχισε να είναι μία αφηρημένη έννοια που δεν προσδιόριζε τις ανθρώπινες πρακτικές και επιστήμες, άρχισε να χρησιμοποιείται και από καλλιτέχνες, για να εκφράσει την σφοδρή επιθυμία τους να δημιουργήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο μέσα σε μία τόσο μικρή ζωή. Άλλωστε, ένας καλλιτέχνης δημιουργώντας μπορεί να ζήσει για πάντα.
2. Mens sana in corpore sano = Νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ
Οι περισσότεροι θεωρούν ότι πρόκειται για αρχαιοελληνικό ρητό, στην πραγματικότητα όμως έχει λατινική προέλευση. Είναι ένας στίχος από τις Σάτιρες του Λατίνου ποιητή Δέκιμου Ιούνιου Γιουβενάλη (55 π.Χ. - 128 π.Χ.) στον οποίο γράφει Orandum est ut sit mens sana in corpore sano. Σε νεοελληνική μετάφραση: ‘Πρέπει να προσευχόμαστε ώστε να υπάρχει νους υγιής σε υγιές σώμα’. Ωστόσο μία παρόμοια φράση φαίνεται να ανήκει στον Θαλή τον Μιλήσιο (626/623 π.Χ. – 548/545 π.Χ.) ο οποίος απαντάει στην ερώτηση ΄Ποιος άνθρωπος είναι ευτυχισμένος;’ λέγοντας: Ο τὸ μὲν σῶμα ὑγιής, τὴν δὲ ψυχὴν εὔπορος, τὴν δὲ φύσιν εὐπαίδευτος. Σε μετάφραση: ‘Αυτός που έχει υγεία στο σώμα, ευστροφία στο νου, χαρακτήρα που επιδέχεται τη μάθηση’. Ο Λατίνος ποιητής δεν είχε χρησιμοποιήσει αρχικά αυτή την φράση νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ για να προτρέψει τους ανθρώπους προς την άσκηση του σώματος και την άσκηση του νου, αλλά για να αποδείξει στους συμπατριώτες του πως δεν υπάρχει λόγος να προσεύχονται για υγιές σώμα και νου στους Θεούς, αφού έχουν ήδη προικιστεί με αυτά από εκείνους. Αργότερα η φράση ερμηνεύτηκε ότι ένα υγιές σώμα συνεπάγεται ένα υγιές μυαλό και το αντίστροφο.
3. Amantes sunt amentes = Οι ερωτευμένοι είναι τρελοί
Αμέτρητα τα λατινικά ρητά για την αγάπη, ανάμεσα τους και το πιο γνωστό, amantes sunt amentes, που ανήκει στον κωμοδιογράφο Τερέντιο (185 π.Χ. – 159 π.Χ.) από το έργο του Ανδρία. Με μεγάλη αγάπη για την Αρχαία Ελλάδα, στην οποία διαδραματίζονται όλα τα έργα του, ο Τερέντιος έκανε ένα μεγάλο ταξίδι σε αυτή από το οποίο φημολογείται ότι δεν επέστρεψε ποτέ. Το ρητό του έχει παραφραστεί σε πολλές γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων και των πορτογαλικών, στην διάσημη μπαλάντα του Horacio Ferrer ‘Βalada para un loco’ (Η μπαλάντα ενός τρελού). Τους διάσημους στίχους συναντάμε και στο μυθιστόρημα του Βραζιλιάνου συγγραφέα Paulo Coelho ‘Στις όχθες του ποταμού Πιέδρα έκατσα κι έκλαψα’: Son los locos que inventaron el amor… Οι τρελοί εφεύραν τον έρωτα.
4. Veni, vidi, vici = Ήρθα, είδα, νίκησα
Οι περισσότεροι θα το έχουν δει δει στις παλιές συσκευασίες της Marlboro, αλλά φυσικά δεν αποτελεί δικό της απόφθεγμα. Ανήκει στον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα, ο οποίος σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό Αππιανό από την Αλεξάνδρεια, έγραψε αυτή την φράση σε ένα μήνυμα που έστειλε στη Σύγκλητο μετά τη νίκη του επί του βασιλιά του Πόντου, το 47 π.Χ. Έκτοτε η φράση έχει αποκτήσει μεγάλη φήμη και έχει χρησιμοποιηθεί κι από άλλους κατακτητές για να δηλώσει την παντοδυναμία τους.
5. Cogito ergo sum = Σκέφτομαι άρα υπάρχω
Ενώ η φράση είναι διατυπωμένη στα λατινικά στην πραγματικότητα ανήκει στον Γάλλο φιλόσοφο Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650). Το συγκεκριμένο απόφθεγμα δηλώνει την πεποίθηση του Ντεκάρτ ότι μπορούμε να αμφιβάλλουμε για τα πάντα εκτός από το γεγονός ότι αμφιβάλλουμε, κι ότι εφόσον η διαρκής αμφιβολία, άρα η σκέψη, ενυπάρχει μέσα στον άνθρωπο, τότε ο άνθρωπος πρέπει πράγματι να υπάρχει. Πιο συγκεκριμένα ο Ντεκάρτ γράφει: Αμέσως όμως κατόπιν πρόσεξα πως, ενώ εγώ ήθελα να σκεφτώ έτσι, ότι όλα ήταν ψεύτικα έπρεπε αναγκαστικά, εγώ που το σκεπτόμουν, να είμαι κάτι. Και παρατηρώντας πως τούτη η αλήθεια: σκέπτομαι, άρα υπάρχω ήταν τόσο γερή και τόσο σίγουρη ώστε όλες μαζί οι εξωφρενικές υποθέσεις των σκεπτικών φιλοσόφων δεν ήταν ικανές να την κλονίσουν, έκρινα πως μπορούσα δίχως ενδοιασμούς να την παραδεχθώ σαν την πρώτη αρχή της φιλοσοφίας που αναζητούσα.
alithia.gr