Η ποίηση αποτελούσε πάντα μία διέξοδο για τα ανήσυχα πνεύματα και έναν τρόπο έκφρασης των περισσότερο περιθωριοποιημένων και ακατανόητων της κοινωνίας. Αυτό το καλοκαίρι το alithia.gr σας προτείνει πέντε ποιητικές συλλογές ξένων ποιητών και συγγραφέων που θα σας συντροφεύσουν στην παραλία, στο σπίτι ή ακόμη και στο διάλειμμα στη δουλειά.
1. Άριελ – Sylvia Plath
Η Sylvia Plath γεννήθηκε στις 27 Οκτωβρίου του 1932 από τους Aurelia και Otto Plath. Κατά τα σχολικά και φοιτητικά της χρόνια ήταν άριστη μαθήτρια και είχε δείκτη IQ 160. Ωστόσο υπέφερε καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής της από κλινική κατάθλιψη, την οποία οι γιατροί της εποχής της αντιμετώπιζαν με θεραπεία ηλεκτροσόκ, η οποία θεωρείται παρωχημένη στις μέρες μας και χρησιμοποιείται σε σπάνιες περιπτώσεις καθώς έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από την θεραπεία rTMS (Διακρανιακή Μαγνητική Διέγερση).
Η Plath είχε φοιτήσει στο Smith College της Μασαχουσέτης. Την περίοδο της φοίτησης της εκεί είχε το πρώτο μεγάλο της καταθλιπτικό επεισόδιο κατά το οποίο έκανε και την πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας της. Έπειτα από αυτό έμεινε για έξι μήνες στη ψυχιατρική κλινική McLean Hospital. Μεγάλο κομμάτι αυτών των εμπειριών της το περιγράφει στο μοναδικό βιβλίο που συνέγραψε εν ζωή, τον Γυάλινο Κώδωνα. Παντρεύτηκε τον Ted Hughes και έκανε δύο παιδιά μαζί του κι ενώ το 1962 σταμάτησαν να μένουν μαζί, δεν πήραν ποτέ διαζύγιο. Η Plath αυτοκτόνησε στις 11 Φεβρουαρίου του 1963, λίγο μετά την κυκλοφορία του Γυάλινου Κώδωνα. Θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της εξομολογητικής ποίησης.
Όσο ήταν εν ζωή δημοσίευσε μονάχα μία ποιητική συλλογή, Ο Κολοσσός και άλλα ποιήματα. Η ποιητική συλλογή Άριελ δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατο της κάτω από την επιμέλεια του Ted Hughes. Συνολικά η Plath είχε γράψει 445 ποιήματα, 28 από τα οποία ανήκαν στην ποιητική συλλογή της Άριελ. Ο Ted Hughes πρόσθεσε στην συλλογή αργότερα άλλα 15 ποιήματα. Το 1980 η ποιητική συλλογή της Άριελ πήρε το βραβείο Πούλιτζερ.
Τα 28 από τα ποιήματα που η Plath είχε συμπεριλάβει στο αρχικό της χειρόγραφο τα είχε γράψει τους τελευταίους πέντε μήνες της ζωής της. Τα ποιήματα που περιλαμβάνονται στην συλλογή είναι άκρως αυτοβιογραφικά και προσωπικά. Περιγράφουν τον πολύπλοκο γάμο της Plath και το αντίκτυπο της ψυχικής της ασθένειας στη ζωή της. Περιέχουν κυρίως αναφορές και συμβολισμούς ενώ περιστρέφονται γύρω από θέματα που απασχολούσαν περισσότερο την Plath, όπως ο θάνατος, η μητρότητα και ο πατέρας της, τον οποίο έχασε όταν ήταν μόλις οκτώ χρονών. Η πρόζα της Plath θεωρείται μοναδική και οι τρομακτικές, καταθλιπτικές και συνάμα ζοφερές εικόνες που ζωγραφίζει σε κάθε της ποίημα ελκύουν τον αναγνώστη ο οποίος θέλει να ρουφήξει μονομιάς το περιεχόμενο τους.
Το ποίημα Αντίζηλος:
Αν η σελήνη χαμογελούσε, θα σου έμοιαζε
Αφήνεις κι εσύ την ίδια εντύπωση
ενός πράγματος όμορφου, αλλά ολέθριου.
Είστε και οι δύο πλανήτες ετερόφωτοι.
Το ολοστρόγγυλο στόμα της θρηνεί για τον κόσμο· το δικό σου μένει ανεπηρέαστο,
και το μεγαλύτερο σου χάρισμα είναι να πετρώνεις ότι αγγίζεις.
Ξυπνώ σε ένα μαυσωλείο· βρίσκεσαι εδώ,
χτυπώντας τα δάχτυλα σου στο μαρμάρινο τραπέζι, ψάχνοντας τσιγάρο,
χωρίς νευρικότητα, αλλά με μοχθηρία γυναίκας,
πεθαίνοντας να πεις την τελευταία λέξη.
Κι η σελήνη, επίσης, ταπεινώνει τους υπηκόους της,
όμως στο φως τη μέρας δείχνει γελοία.
Η δυσφορία σου, από την άλλη,
καταφθάνει με το ταχυδρομείο με στοργική συχνότητα,
λευκή και άγραφη, επεκτατική σαν μονοξείδιο του άνθρακα.
Καμία μέρα δεν λογίζεται ασφαλής απ’ τις ειδήσεις σου.
Ακόμη κι αν τριγυρνάς στην Αφρική, εμένα σκέφτεσαι.
Στην χώρα μας κυκλοφορούν δύο ποιητικές συλλογές της Plath, μία που περιλαμβάνει μόνο ποιήματα της Άριελ κι άλλη μία που περιλαμβάνει και ποιήματα από την πρώτη της ποιητική συλλογή, το μυθιστόρημα της ο Γυάλινος Κώδων και ένα βιβλίο με παιδικά παραμύθια που δημοσιεύτηκε το 1996.
2. Νυχτερινός Ουρανός με Τραύματα Εξόδου – Ocean Vuong
Ο Vuong γεννήθηκε στις 14 Οκτωβρίου του 1988 στο Hồ Chí Minh City του Βιετνάμ. Η γιαγιά του ήταν βιετναμέζικης καταγωγής και ο παππούς του Αμερικάνος στρατιώτης που συμμετείχε στον πόλεμο του Βιετνάμ που διήρκησε από το 1955 έως και το 1975. Σε μικρή ηλικία ο Vuong αναγκάστηκε να αφήσει το Βιετνάμ με τους γονείς του και ταξίδεψε στις Φιλιππίνες, προτού καταλήξει τελικά στις ΗΠΑ. Λίγο αργότερα ο πατέρας του εγκατέλειψε την οικογένεια.
Η ζωή του Vuong περιγράφεται επίσης πολύ λεπτομερώς στο βιβλίο του Στη Γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι. Ο Vuong αποτελούσε πάντα μέλος μειονοτήτων, όχι μόνο λόγω της καταγωγής του, αλλά και του σεξουαλικού του προσανατολισμού. Υπήρξε ένας εξαιρετικός μαθητής και σπουδαστής. Πλέον εργάζεται ως καθηγητής δημιουργικής γραφής στο New York University. Από το 2010 έως το 2023 έχει λάβει 14 βραβεία, συμπεριλαμβανομένου του T. S. Eliot Prize το 2017.
Ο Vuong χαρακτηρίζεται από τον εξομολογητικό τρόπο γραφής του που συνήθως διανθίζει με ευφάνταστες μεταφορές βιώματα του χωρίς ταυτόχρονα να τα κάνει εξεζητημένα. Παντρεύει συχνά την ακαδημαϊκή πρόζα με την γλώσσα του δρόμου, δημιουργώντας ένα δικό του, μοναδικό συνονθύλευμα από σχήματα λόγου, μεταφορές και παρομοιώσεις. Αυτό που κυριαρχεί στην ποιητική του συλλογή Νυχτερινός Ουρανός με Τραύματα Εξόδου είναι η συνεχής αυτό-ανακάλυψη του και η αναφορά σε αγαπημένα του πρόσωπα, παρελθοντικούς του εραστές και κυρίως την οικογένεια του και τον πατέρα του, τον οποίο παρόλο που γνώρισε ελάχιστα αναφέρει 28 φορές σε 35 ποιήματα. Κάνει αναδρομές στο παρελθόν ενώ επεξεργάζεται το γεγονός ότι οφείλει την ύπαρξη και την ζωή του σε έναν πόλεμο αναπλάθοντας στην φαντασία του εικόνες που δεν έζησε μα υπήρξαν σταθμοί στην ζωή του, όπως την συνάντηση των παππούδων του. Σε όλα του τα ποιήματα εξερευνά το πως υπήρξε και ποιος τελικά κατέληξε να είναι.
Το ποίημα Διαλύοντας ένα Σπίτι:
Κι έτσι χορέψαμε: τα άσπρα φορέματα των
μαμάδων μας ξεχείλιζαν απ’ τα πόδια μας, τα τέλη Αυγούστου
κάνανε τα χέρια μας μπορντό. Κι έτσι αγαπήσαμε:
1/5 βότκα κι ένα απόγευμα στη σοφίτα, με τα δάχτυλα σου
στα μαλλιά μου – τα μαλλιά μου πυρκαγιά. Κλείσαμε
τ’ αφτιά μας, και του πατέρα σου το ξέσπασμα έγινε
καρδιοχτύπι. Όταν αγγίχτηκαν τα χείλια μας η μέρα κλείστηκε
μέσα σε φέρετρο. Στο μουσείο της καρδιάς
είναι δύο ακέφαλοι και χτίζουν ένα φλεγόμενο σπίτι.
Υπήρχε πάντοτε το δίκαννο πάνω
από το τζάκι. Πάντοτε μια ώρα ακόμη να σκοτώσεις – μόνο και
μόνο για να ικετέψεις
κάποιον θεό να σου τη δώσει πίσω. Αν όχι στη σοφίτα, μες
στ’ αμάξι. Αν όχι
μες στ’ αμάξι, στ’ όνειρο. Αν όχι με τ’ αγόρι, με τα ρούχα του.
Αν όχι ζωντανός
κατέβασε τ’ ακουστικό. Γιατί η χρονιά είναι μία απόσταση
που ταξιδέψαμε σε κύκλους. Που θα πει: έτσι
χορέψαμε: μόνοι σε κορμιά κοιμισμένα. Που ‘πα να πει:
έτσι αγαπήσαμε: στη γλώσσα ένα μαχαίρι να γίνεται
γλώσσα.
3. Επειδή δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά | Ποιήματα και Επιστολές – Emily Dickinson
Η Emily Dickinson αποτελεί μία από τις πιο μυστηριώδεις φιγούρες του 19ου αιώνα. Γεννημένη στο Άμερστ της Μασαχουσέτης το 1830 από τους Edward και Emily Norcross Dickinson, η Dickinson μεγάλωσε με τα δύο αδέλφια της στην σχετικά εύπορη οικογένεια των Dickinson. Όταν ήταν μόλις δέκα χρονών πήγε εσώκλειστη μαθήτρια στο Amherst Academy για εφτά χρόνια, μελετώντας φιλοσοφία, αριθμητική και βοτανολογία. Ήταν εξαιρετική σπουδάστρια που θα μπορούσε να πετύχει σε πολλούς χώρους κι όχι μόνο αποκλειστικά σε αυτόν της συγγραφής.
Μεγαλώνοντας η Dickinson έχασε πολλά αγαπημένα της πρόσωπα από αρρώστιες που μάστιζαν στην εποχή της, γεγονός που την μελαγχολούσε, καθώς ήταν κοινωνική και είχε πολλούς φίλους. Από τους πιο κοντινούς της θα λέγαμε ότι ήταν η Susan Gilbert, παιδική της φίλη που αργότερα παντρεύτηκε των αδερφό της Dickinson, William Austin Dickinson. Άλλοι ερευνητές και κριτικοί αντιμετωπίζουν τις πάνω από 300 επιστολές της Dickinson προς την Gilbert ως αμιγώς φιλικές, έως και αδελφικές, άλλοι όμως έχουν παρατηρήσει στοιχεία που ίσως να υποδηλώνουν ερωτικά αισθήματα από την πλευρά της Dickinson.
Κατά τα μέσα του 1850 η μητέρα της Dickinson ήταν βαριά άρρωστη και η τελευταία αποφάσισε να της αφιερώσει όλη της την προσοχή. Από τότε άρχισε να απομονώνεται και να μένει για μεγάλες περιόδους στο σπίτι της χωρίς να βγαίνει έξω έως και τον θάνατο της το 1886. Ήταν από τις λίγες φιγούρες που έγινε αρχικά γνωστή για την ιδιόρρυθμη συμπεριφορά της κι έπειτα για το έργο της. Η Dickinson θα απέφευγε να συναντάει ανθρώπους εκτός του οικογενειακού της πλαισίου, θα φορούσε συνεχώς άσπρα και η μόνη επαφή που θα είχε με τον έξω κόσμο ήταν δίνοντας σιωπηλά καλούδια σε μικρά παιδιά, που φαινόταν και να αγαπούσε. Εκτός από όλα αυτά, η Dickinson δεν παντρεύτηκε και δεν έκανε ποτέ παιδιά, πράγμα σκανδαλώδες για την εποχή της. Ενδιαφέρον υπήρχε γύρω από το πρόσωπο της από την κοινότητα της πόλης της, καθιστώντας την έναν «τοπικό μύθο», πολύ πριν την ανακάλυψη και δημοσίευση του εκτενούς έργου της.
Όσο ήταν εν ζωή έγραψε 1800 ποιήματα, εκ των οποίων μόνο τα δέκα δημοσίευσε. Το έργο της έφερε στη δημοσιότητα η αδερφή της, Lavinia Norcross Dickinson μετά τον θάνατο της Dickinson. Ο ιδιαίτερος τρόπος γραφής της, η παραβίαση των κανόνων της παραδοσιακής ποίησης και τα ιδιαίτερα σημεία στίξης που χρησιμοποιούσε η Dickinson δεν άρεσαν στους κριτικούς της εποχής της. Η Dickinson παρέμεινε στην αφάνεια έως και το 1955, που άρχισε να αποκτά περισσότερη απήχηση, ώσπου να αναγνωριστεί τελικά ως μία από τις πιο σημαντικές Αμερικάνες ποιήτριες.
Τα ποιήματα της Dickinson αν και όχι παραδοσιακά, είναι λυρικά και πραγματεύονται την θρησκεία, θέμα που απασχόλησε πολύ την Dickinson καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της και τον έρωτα. Πολλοί έχουν αναρωτηθεί πως η Dickinson έγραψε τόσο δυνατά ερωτικά ποιήματα ούσα κλεισμένη το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της σε ένα σπίτι και αυτό το ερώτημα πλανάται έως και σήμερα χωρίς κάποια εμφανή απάντηση. Πολλοί πιστεύουν ότι έτρεφε πλατωνική σχέση με την Gilbert ή με άλλα πρόσωπα τα οποία την είχαν επισκεφθεί ορισμένες φορές στο Άμερστ.
Αυτό που κάνει την ποίηση της να ξεχωρίζει είναι η πολυσυζητημένη χρήση της παύλας που χωρίζει συνήθως τους στίχους της και έχει προβληματίσει για δεκαετίες τους ειδικούς, οι οποίοι έχουν δώσει διάφορες ερμηνείες. Οι δύο επικρατέστερες είναι ότι η Dickinson χρησιμοποιούσε τις παύλες είτε ως «γέφυρες» μεταξύ συγκεκριμένων τμημάτων του ποιήματος είτε ως παύσεις που χρησίμευαν κυρίως στην ακουστική των ποιημάτων.
Το ποίημα FR 260/J 288 (Η Dickinson δεν έβαζε τίτλους στα ποιήματα της, κατ’ επέκταση τα ονομάζουμε ανάλογα με τον αριθμό που δόθηκε στα ποιήματα από τις εκδόσεις Franklin του 1998 και Johnson του 1955):
Είμαι ο Κανένας! Ποιος είσαι εσύ;
Είσαι – ο Κανένας – κι εσύ;
Τότε είμαστε δυο!
Μη σου ξεφύγει! Θα το διαδώσουν – ξέρεις!
Πόσο πληκτικό – να είσαι – Κάποιος!
Πόσο κοινότοπο – σαν Βάτραχος –
Να κοάζεις τ’ όνομα σου – όλο το θέρος –
Σ’ ένα Βούρκο που εκφράζει θαυμασμό!
Στην χώρα μας κυκλοφορούν πολλές ποιητικές συλλογές της Dickinson, συμπεριλαμβανομένου και του Επειδή δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά από τις εκδόσεις Gutenberg που περιέχει 60 ποιήματα και 165 επιστολές σε δίγλωσση έκδοση.
4. Ποιήματα – Charles Bukowski
Ο Charles Bukowski είναι από τους πιο διάσημους συγγραφείς και ποιητές της εποχής μας, γνωστός για την απήχηση που είχε κυρίως στον κοινό λαό. Ο Bukowski γεννήθηκε στις 16 Αυγούστου του 1920 από τους Katharina και Heinrich Bukowski στην Πρωσία. Στα τρία του χρόνια η οικογένεια του μετακόμισε στις ΗΠΑ και εγκαταστάθηκε μόνιμα το 1930 στο Λος Άντζελες. Σαν παιδί απομονωνόταν από τους συνομήλικους του κυρίως λόγω της ακμής του που τον έκανε στόχο πειραγμάτων και κακοποιούνταν από τον βίαιο πατέρα του. Ήδη από την εφηβεία του αγωνιζόταν με τον αλκοολισμό, πάραυτα ήταν ένας καλός μαθητής και σπουδαστής στο Los Angeles City College.
Έκδωσε αρχικά πολλά διηγήματα και δούλεψε για τουλάχιστον μία δεκαετία ως υπάλληλος κατάθεσης επιστολών. Από τα μέσα/τέλη του 1960, όταν ήταν πλέον 40 χρονών, άρχισε να αναγνωρίζεται διεθνώς. 21 ποιητικές συλλογές, 7 μυθιστορήματα και 8 συλλογές διηγημάτων δημοσίευσε έως τον θάνατο του το 1994.
Αυτό που έκανε διάσημο τον Bukowski κυρίως στο ευρύτερο κοινό κι όχι μονάχα στους ακαδημαϊκούς κύκλους ήταν ο απλός, πολλές φορές καθημερινός, σε αργκό, τρόπος γραφής του και τα θέματα που πραγματευόταν όπως ο αλκοολισμός και όλες οι πτυχές της ζωής των καθημερινών ανθρώπων του Λος Άντζελες και των ΗΠΑ γενικότερα. Εντάσσεται στο λογοτεχνικό κίνημα του βρώμικου ρεαλισμού και της παραβατικής μυθοπλασίας, ενώ πολλοί τον είχαν χαρακτηρίσει ως εκπρόσωπο του αρχαίου φιλοσοφικού κινήματος του κυνισμού, χαρακτηρισμό που δεν ασπαζόταν για τον εαυτό του.
Ο Bukowski είχε μία ομολογουμένως ταραχώδη ζωή που είχε περάσει από εξαρτήσεις και δύο γάμους. Ολόκληρος ο τρόπος γραφής του αλλά και ζωής του έκανε τον απλό κόσμο να τον αισθάνεται κοντά του. Πολλές φορές ο Bukowski θα χαρακτηριζόταν από συνάδελφους του ως πολύ «εμπορικός» ή «λαϊκός», ωστόσο ποτέ δεν επιχείρησε να αλλάξει τον μοναδικό τρόπο γραφής του.
Το ποίημα Ο χορός της ζωής:
Η περιοχή που διαχωρίζει την ψυχή απ’ το μυαλό
προσβάλλεται ποικιλοτρόπως
από την εμπειρία –
Κάποιοι χάνουν όλο το μυαλό και γίνονται ψυχή:
τρελοί.
Κάποιοι χάνουν όλη την ψυχή και γίνονται μυαλό:
διανοούμενοι.
Κάποιοι τα χάνουν και τα δύο και γίνονται:
αποδεκτοί.
5. Ποίηματα - William Carlos Williams
Ο William Carlos Williams γεννήθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1883 από τους William George Williams και Raquel Hélène Hoheb. Ο πατέρας του είχε μεγαλώσει στη Δομινικανή Δημοκρατία και η μητέρα του στο Πουέρτο Ρίκο. Παρότι η οικογένεια ζούσε στο Νιου Τζέρσεϊ και ο Williams έγραφε πάντα πεζά και ποιήματα στα αγγλικά, η πρώτη του γλώσσα ήταν τα ισπανικά.
Το 1902 σπούδασε στην ιατρική σχολή της Πενσυλβάνια και το 1912 παντρεύτηκε την σύζυγο του, Florence Herman. Έκανε δύο παιδιά, ενώ ήταν καλός φίλος με τον διάσημο ποιητή και κριτικό Ezra Pound. Παρότι καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του εξασκούσε το επάγγελμα του ιατρού και μάλιστα ο ένας από τους δύο γιους του έγινε φυσικός, είχε κλίση στην ζωγραφική και στην ποίηση. Συγκεκριμένα, το πρωί δούλευε στον ιατρικό τομέα και το βράδυ έγραφε. 17 βιβλία και 22 ποιητικές συλλογές δημοσίευσε εν ζωή, οι οποίες πήραν αρχικά σκληρές κριτικές από τους συνομήλικους του και χαρακτηρίστηκαν «ασυνάρτητες» και «αστόχαστες». Ο ίδιος ο Williams είχε ασκήσει κριτική στον T. S. Eliot, του οποίου το έργο σεβόταν, αλλά θεωρούσε εξεζητημένο. Στην μετέπειτα ζωή του άρχισε να αποκτάει αναγνωρισιμότητα, με ένα από τα πιο σημαντικά έργα του να θεωρείται μέχρι και σήμερα η ποιητική συλλογή του Paterson (που δημοσίευσε σε τόμους από το 1946 έως και το 1958).
Ο Williams υπέστη καρδιακή προσβολή το 1948 και μετά το 1949 μια σειρά από εγκεφαλικά επεισόδια. Ως αποτέλεσμα άρχισε να υποφέρει από κατάθλιψη και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Hillside της Νέας Υόρκης για τέσσερις μήνες το 1953. Πέθανε στις 4 Μαρτίου 1963, σε ηλικία 79 ετών στο σπίτι του στο Νιου Τζέρσεϊ.
Η ποίηση του Williams θεωρείται ότι ανήκει στο ποιητικό κίνημα του μοντερνισμού και του εικονισμού. Ο Williams δεν διστάζει να περιγράψει πολύπλοκες συναισθηματικές μεταπτώσεις, να πλάσει εικόνες-συμβολισμούς αλλά και να περιγράψει στιγμές της καθημερινότητας με απλό ύφος. Επιχειρεί να δημιουργήσει μία δική του γλώσσα με νέους ιδιωματισμούς. «Κανείς δεν πιστεύει ότι η ποίηση μπορεί να υπάρχει στη ζωή του», λέει ο Williams. «Ο σκοπός ενός καλλιτέχνη, ό,τι κι αν είναι, είναι να πάρει τη ζωή, ό,τι βλέπει, και να την ανεβάσει σε μια υπερυψωμένη θέση όπου έχει αξιοπρέπεια».
Το ποίημα Όλα τα φανταστικά πράγματα:
τη μουσική τη ζωγραφική κι όλα τα σχετικά
αυτό μονάχα σκέφτονταν
στο Πουέρτο Ρίκο τις παλιές μέρες
των Ισπανών όταν ήταν κορίτσι
Έτσι τώρα
δεν γνωρίζει τι να κάνει
μονάχη με τον εαυτό της
και γερνώντας εδώ πέρα –
Το πράσινο παραμένει πράσινο
όμως τα απομεινάρια
παλαιότερων πραγμάτων, ma chère
πρέπει να αντέξει τις απορρίψεις
εκείνου που επιστρέφει
στις απαρχές –
Ειδάλλως τι; ένας
καθάριος άνεμος, ψηλά, απρόσβλητος
από χυδαίες μυρωδιές.
alithia.gr
Αγγελική Τζούμα