Σκιαγραφώντας κοιτίδα εκκλησιαστικής ζωής παρ’ αγίας Μαρίνης Χίου∙ εμπνεομένης, διδασκομένης και προωθουμένης υπό κ. Ηρακλή Μαλανδρίνου, ανδρός πεπαιδευμένου, μετά ήθους ανιδιοτελούς
Η Μάρω Βαμβουνάκη στο τελευταίο της βιβλίο, «Σιωπάς για να ακούγεσαι» καταθέτει το απόσταγμα της εμπειρικής της πρότασης: Όταν κρύβεσαι, φαίνεσαι καλύτερα και όταν σιωπάς, ακούγεσαι. Με αυτό το απόφθεγμα θα ήθελα να καταθέσω σκέψεις για πρόσωπα και πράγματα στον εκκλησιαστικό χώρο, όπου νοηματοδοτείται ο βίος μας εν γένει, σε αντιδιαστολή με τον «θρησκευτικό χώρο», όπου θωρακίζεται ο άνθρωπος από βεβαιότητες.
Ο χώρος αυτός, του εκκλησιαστικού αθλήματος, νοηματοδοτείται και από την ιλιγγιώδη υμνολογία μας, η οποία είναι εκπεφρασμένη δια της Βυζαντινής Μουσικής. Τα κείμενα αυτά προερχόμενα από έναν άλλο πολιτισμό, ως τρόπο του βίου, δεικνύουν αφ’ ενός την παιδεία[1] των υμνογράφων (βλ. Ι. Δαμασκηνός) και αφ’ ετέρου τη σχέση κτιστού και ακτίστου εκπεφρασμένη με αυτή την άρρητη γλώσσα, δηλαδή την ελληνική γλώσσα, προκειμένου να πει τα όσα άρρητα η Εκκλησία ευαγγελίζεται. «Ούκ εν ρήμασιν αλλ’ εν πράγμασιν η αλήθεια», θα πει η κορυφή του ησυχασμού, ο Γρηγόριος Παλαμάς, και στοιχώντας αιώνες πιο μετά σε τούτο το θεολογικό απόφθεγμα ο Βιτγκεντστάιν θα επιβεβαιώσει δια των λεγομένων του την πείρα της αγιοπνευματικής εμπειρίας της Εκκλησίας: «το νόημα του κόσμου είναι έξω από τον κόσμο».
Αυτή η σημαίνουσα εισαγωγή έχει τη βαρύτητά της, ειδικά την σήμερον ημέραν, όπου ανθεί η προχειρότητα και η θεολογική έκπτωση στο χώρο μας· όλα τα ζητήματα επιλύονται με ψυχολογικούς όρους, δηλαδή οργιάζει ο ψυχολογισμός. Ασυζητητί το τι ακούει κανείς σε αναλόγια· σκέτος εφιάλτης από φωνές, δυνατά μικρόφωνα και ηχεία- έκφανση πρωτογονισμού.
Η ανάγκη για διέξοδο από αυτή την φαύλη και κίβδηλη πνευματικότητα μέσα από την στροφή και την είσοδο στην ορθή και υγιή της διάσταση με παρακινεί να ομιλήσω γι’ αυτήν την κοιτίδα που αποπνέει εκκλησιαστική υγεία· ανασαίνεις «πνευματικό οξυγόνο» με αυτό που τελείται στην αγία Μαρίνα Καλοπλύτου Χίου. Ο άνθρωπος που εισηγείται και διασώζει αυτό το εκκλησιαστικό ήθος είναι ο κ. Ηρακλής Μαλανδρίνος, μουσικολογιώτατος και δάσκαλος βυζαντινής μουσικής καθώς και θεολόγος με καλλιέπεια λόγου και ελληνική εκφραστική, εφόδια τα οποία είναι ζηλευτά και ικανά για αυτή τη διακονία του. Αλλά η εγγύηση γι’ αυτό που τελείται στην αγία Μαρίνα Καλοπλύτου Χίου είναι ο προϊστάμενος του ναού και αγαπητός σε όλους πατήρ Νικόλαος. Πραγματικός ποιμένας, ασκεί έργο πατρότητας, αγάπης και διηνεκούς προσφοράς, βλέπει τους ενορίτες του ως ίδια τέκνα. Λίγες φορές που μίλησα προσωπικώς μαζί του κόμισα αύρα υγείας πνευματικής, αγάπης σταυρικής, χαρίσματα τα οποία κοσμούν το πρόσωπό του.
Ο Ηρακλής Μαλανδρίνος γνωρίζει πώς να προφέρει τα διπλά σύμφωνα, τις διφθόγγους, τα πάθη των φωνηέντων, να χρωματίζει κοντολογίς τα κείμενα. Διδάσκει τους μαθητές του το νόημα των κειμένων και μετά τον μουσικό τονισμό· αυτό είναι απόρροια τριβής, σπουδής πάνω στα κείμενα, δηλαδή έρωτα για το αναλόγιο[2]. Τον παρατηρείς στο αναλόγιο με ιεροπρέπεια, φέρων το ράσο με σεβασμό, να επεμβαίνει όταν βλέπει λάθος στους μαθητές του εξηγώντας τους ότι μπορεί να γίνει συνήθεια και αυτό να δυσκολεύει την απόδοση του κειμένου.
Η σολέα της αγίας Μαρίνης τολμώ να πω χωρίς υπερβολήν ότι λειτουργεί ως σχολή ψαλτών. Ο Ηρακλής Μαλανδρίνος διαθέτει παιδεία στο αναλόγιο – γι’ αυτό και κρατεί τόσα παιδιά γύρω του, κατέχει την τέχνη του δασκάλου, αλλά το ήθος του δε σταματά εκεί· με τα παιδιά έχει την κενωτική αγάπη, από εκδρομές έως βοήθεια μέχρι σημείου να αδειάζει την τσέπη του προκειμένου να βοηθήσει μαθητές και μη. Διδάσκει αφιλοκερδώς σε όσους δεν έχουν να πληρώσουν δίδακτρα, κοντολογίς μεριμνά πέραν του μαθήματος και για την εν γένει προκοπή τους- κάτι που λείπει στις μέρες μας, μιας και όλα γίνονται επ’ αμοιβή και θυσιάζονται στο βωμό του κέρδους.
Τον διακρίνει η ευαισθησία και το μεράκι στην τήρηση του τυπικού των ακολουθιών, η ευταξία δεν είναι γι’ αυτόν αυταξία, αλλά απορρέει από ένα ήθος λειτουργικό, ήτοι θεολογικό, κάτι που οφείλει στον Δάσκαλό του, Λυκούργο Αγγελόπουλο. Διασώζεται στο αναλόγιο της αγίας Μαρίνης Χίου τούτο: ότι το τυπικό είναι η τάξις της Εκκλησίας και κατ’ ουδένα λόγον ατομική υπόθεση. Ως καταλαμβάνων αναλόγιον είναι γνώστης ποια η λογική και η λειτουργικότητα του τυπικού – αυτό το κομίζει κανείς όταν εκκλησιαστεί στον ως άνω ναό. Αυτή η τριβή με τη ζώσα παράδοση έλαβε χώρα πλησίον του Δασκάλου του.
Από τη μια ο γλυκύς ιερεύς παπά Νικόλας και από την άλλη η ψαλτική μελωδία του Ηρακλή λειτουργεί ως χαρισματική συνισταμένη που τη στιγμή της ιερουργίας δημιουργεί την αίσθηση ότι όλοι είναι ένα σώμα επί το αυτό. Το χάρισμα στην Εκκλησία το κοινωνούμε, το μοιραζόμαστε σε διακονία και ουδόλως είναι ατομική υπόθεση. Αυτό το χάρισμα ψάλτου και ιερέως στην αγία Μαρίνα βρίσκει τη λειτουργική και θεολογική του αποστολή, γι’ αυτό η ενορία αυτή είναι όντως όαση πνευματική.
Είναι καύχημα και έπαινος για την Μητρόπολη Χίου η παρουσία του εκεί και πώς λειτουργεί η ενορία αυτή ακόμη δε και πώς εργάζεται ησύχως για την βίωση της εκκλησιαστικής παραδόσεως. Αλλά και «ο έπαινος του Δήμου και των σοφιστών», κατά τον καβαφικό στίχο, έρχεται να συμπληρώσει την προσπάθεια αυτή, μιας και στην εποχή μας λειτουργεί ο οδοστρωτήρας: να μην επαινείται και να μην αμείβεται ο εργατικός σε σχέση με τον ράθυμο και να επιβιώνουν οι μετριότητες πανταχόθεν.
Η άφιξή μου κατά το παρελθόν στη νήσο Χίο και η προσωπική εκτίμηση της εν γένει προσφοράς του Ηρακλή Μαλανδρίνου στην εκεί τοπική κοινωνία με ώθησαν να καταθέσω μύχιες σκέψεις όχι προς έπαινο δικό του, αλλά ως μαρτυρία υγιούς εκκλησιαστικού ήθους και ανιδιοτέλειας. Άλλωστε οι καλλιεργημένοι άνθρωποι, οι γνώντες την φύσιν και τα ενεργήματα αυτής, δεν επαίρονται εύκολα από τα αυτονόητα της ζωής, αλλά τα εισπράττουν ως παιγνίδι αυτοθεραπείας και όχι ως εγωιστική αυτάρκεια. Διότι δεν είναι τίποτε άλλο από ταμπέλες που εναποθέτει πάνω μας ένας πολιτισμός εσωτερικής άγνοιας ως προς τις λειτουργίες της ανθρώπινης ψυχής. Αλλά αυτό είναι για ελεύθερους που έχουν αναμετρηθεί και κοινωνήσει απροσχημάτιστα τη ζωή, κοντολογίς γνωρίζουν να εκτίθενται άνευ κόστους και μη φοβούμενοι την απόρριψη.
Βασιλείου Π. Γούλα, θεολόγου, κατόχου Μεταπτυχιακού διπλώματος Master, 28.2.2015, Μεγάλη Χώρα Αγρινίου)
[1] Αυτό σε αντίθεση με τις σημερινές υμνογραφικές καρικατούρες· γέμισε ο τόπος από υμνογραφίες θρησκευτικής κατανάλωσης (άλλη έκπτωση θεολογική αυτή).
[2] Στο Κλεινόν Άστυ, όπου αμφότεροι σπουδάζαμε, παρατηρούσα να μελετά ώρες πολλές μουσική· μια ημέρα μελέτησε ένδεκα ολόκληρες ώρες, αριστούχος ων του Ωδείου Αθηνών.