Μια κατ’ εξοχήν πολεμική χρονιά το 1940 με τον Ρωσοφινλανδικό πόλεμο να μαίνεται, με αλλεπάλληλες νίκες των Φινλανδών. Η Μεγάλη Βρετανία καθιερώνει δελτίο τροφίμων ενώ ένα Γερμανικό αεροπλάνο πραγματοποιεί αναγκαστική προσγείωση στο Βέλγιο και εκεί οι αρχές βρίσκονται μπροστά σε μυστική αποστολή χαρτών, που δείχνουν τα σχέδια του Γερμανικού Επιτελείου για εισβολή στις Κάτω χώρες.
Τον Φεβρουάριο κάνει πρεμιέρα η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων του Ντίσνεϋ Πινόκιο και μεταδίδεται για πρώτη φορά τηλεοπτικά αγώνας καλαθοσφαίρισης.
Στο μέτωπο του πολέμου Ρωσίας – Φινλανδίας τα πράγματα αντιστρέφονται και οι Φινλανδία ξεκινά ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.
Στις 12 Μαρτίου αυτό επιτυγχάνεται και ο κόσμος σοκάρεται από τους σκληρούς όρους σε βάρος της Φινλανδίας.
Μια εβδομάδα μετά Χίτλερ και Μουσολίνι συναντώνται στο πέρασμα του Μπρέννερο στις Άλπεις. Ο πρώτος ενημερώνει τον δεύτερο για τα σχέδια του να επιτεθεί στις όμορες χώρες της Γερμανίας και ο Μουσολίνι δεσμεύεται ότι θα βοηθήσει. Ο λεγόμενος «Άξονας» Βερολίνου – Ρώμης επισημοποιείται.
Στη Γαλλία ο Εντουάρ Νταλαντιέ παραιτείται από την πρωθυπουργία. Τον διαδέχεται ο Πωλ Ρεϊνώ.
Στις 31 Μαρτίου αποπλέει το Γερμανικό επιδρομικό Ατλαντίς για αυτή που θα καταστεί η μεγαλύτερη περιπολία του πολέμου (622 ημέρες χωρίς ανεφοδιασμό σε λιμάνι ή επισκευή).
Στις 9 Απριλίου η Ναζιστική Γερμανία εισβάλλει στις ουδέτερες χώρες της Δανίας και της Νορβηγίας. Το Βρετανικό ναυτικό επιχειρεί να επιτεθεί στον γερμανικό στόλο στα ανοικτά της Νορβηγίας. Ο Βίντκουν Κουίσλιγκ ανακηρύσσει νέο δωσίλογο καθεστώς στη Νορβηγία. Η Γερμανική εισβολή στη Δανία διαρκεί περίπου 6 ώρες πριν συνθηκολογήσει η χώρα.
Στις 10 Απριλίου γίνεται η πρώτη Ναυμαχία του Νάρβικ. Το Βρετανικό βασιλικό ναυτικό προσβάλλει τον Γερμανικό στόλο και δύο μέρες μετά οι Νήσοι Φερόες καταλαμβάνονται από τα Βρετανικά στρατεύματα, μετά την Γερμανική εισβολή στη Δανία. Η δράση αυτή ελήφθη για να αποτραπεί μία πιθανή Γερμανική κατοχή των νήσων με σοβαρές συνέπειες για την πορεία της μάχης του Ατλαντικού.
Στις 10 Μαϊου ο Ουίνστον Τσώρτσιλ αναλαμβάνει πρωθυπουργός του Ην. Βασιλείου και την ίδια μέρα αρχίζει η μάχη της Γαλλίας, με τις Γερμανικές δυνάμεις να εισβάλουν σε Ολλανδία και Βέλγιο. Το ίδιο κάνει και η Βρετανία που εισβάλλει στην Ισλανδία. Τρείς μέρες μετά τα Γερμανικά στρατεύματα διασχίζουν την Μεύση, ξεκινά η κατάκτηση της Γαλλίας και ο Τσώρτσιλ στην ομιλία του στην Βουλή των Κοινοτήτων λέει ότι δεν έχει να προσφέρει παρά "αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα".
Στις 13 Μαϊου η βασίλισσα Βιλελμίνη της Ολλανδίας διαφεύγει από τη χώρα της προς τη Μεγάλη Βρετανία μετά τη γερμανική εισβολή. Η πριγκίπισσα Ιουλιάνα παίρνει τα παιδιά της στον Καναδά για την ασφάλειά τους. Στις 14 Μαϊου η Γερμανική αεροπορία βομβαρδίζει το Ρότερνταμ και μια μέρα μετά ο Ολλανδικός στρατός υπογράφει επίσημα την παράδοση της χώρας. Στις 17 Μαϊου τα Γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν τα Βρυξέλλες. Τρείς μέρες μετά οι πρώτοι κρατούμενοι φτάνουν σε νέο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο… Άουσβιτς.
Σε ένα «παράλληλο σύμπαν» στις 24 Μαϊου πραγματοποιείται στο Μεξικό αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του επαναστάτη Λέων Τρόσκυ, ενορχηστρωμένη από πράκτορα του Λαϊκού Κομισιαριάτου Εσωτερικών υποθέσεων, ενεργώντας υπό τις διαταγές του Σοβιετικού ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν. Μια μέρα μετά οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το λιμάνι της Βουλώνης. Στις 26 Μαϊου ξεκινά η εκκένωση της Δουνκέρκης από τη Βρετανική εκστρατευτική δύναμη και δύο μέρες μετά το Βέλγιο παραδίδεται επισήμως στην Ναζιστική Γερμανία.
Στις 28 Μαϊου Νορβηγικές, Γαλλικές, Πολωνικές και Βρετανικές δυνάμεις ανακαταλαμβάνουν το Νάρβικ στη Νορβηγία. Αυτή είναι η πρώτη νίκη του συμμαχικού πεζικού στον πόλεμο.
Στις 4 Ιουνίου ολοκληρώνεται η εκκένωση της Δουνκέρκης. Το Βρετανικό και το Γαλλικό ναυτικό μαζί με μεγάλο αριθμό πολιτικών σκαφών από διάφορες χώρες ολοκληρώνουν την εκκένωση 300.000 στρατιωτών από τη Δουνκέρκη της Γαλλίας στην Αγγλία. Στις 5 Ιουνίου ο βασιλιάς Χάακον Ζ’ της Νορβηγίας ο πρίγκιπας Όλαφ και η Νορβηγική κυβέρνηση αφήνουν το Τρόμσε και αυτοεξορίζονται στο Λονδίνο. Θα επιστρέψουν ακριβώς πέντε χρόνια αργότερα. Στις 10 Ιουνίου και η Νορβηγία παραδίδεται στις Γερμανικές δυνάμεις. Την ίδια μέρα ο Μουσολίνι τηρεί την υπόσχεση του στον Χίτλερ και η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο στη Γαλλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στις 10 Ιουνίου ο Καναδάς κηρύσσει τον πόλεμο στην Ιταλία και η Γαλλική κυβέρνηση μετακινείται στην Τούρ. Δύο μέρες μετά 13.000 Βρετανοί και Γάλλοι στρατιώτες παραδίδονται στην 7η μεραρχία τεθωρακισμένων του Υποστράτηγου Έρβιν Ρόμελ στο Σαιν-Βαλερί-αν-Κο.
Στις 14 Ιουνίου οι Ευρωπαίοι και ο κόσμος δεν πιστεύουν στα μάτια τους, οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το Παρίσι και στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Δύο μέρες μετά ο Στρατηγός Φιλίπ Πεταίν γίνεται Πρωθυπουργός της Γαλλίας.
Την ίδια ημερομηνία τα Βαλτικά κράτη Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία τίθενται επισήμως υπό Σοβιετική κατοχή.
Στις 18 Ιουνίου ο Σαρλ ντε Γκωλ de facto ηγέτης των Ελεύθερων Γαλλικών Δυνάμεων εκφωνεί τον πρώτο του λόγο από το Λονδίνο κινητοποιώντας τη Γαλλική Αντίσταση καλώντας όλους τους Γάλλους να συνεχίσουν τον αγώνα κατά της Ναζιστικής Γερμανίας "Η Γαλλία, είπε στον ιστορικό αυτό λόγο έχασε μια μάχη, αλλά η Γαλλία δεν έχασε τον πόλεμο".
Στις 22 Ιουνίου η Γαλλία αναγκάζεται να υπογράψει ανακωχή με τη Ναζιστική Γερμανία. Μια μέρα μετά ο Αδόλφος Χίτλερ πραγματοποιεί μία τρίωρη περιήγηση στο κατεχόμενο Παρίσι, στη μοναδική του επίσκεψη στην πόλη. Στις 24 Ιουνίου η Γαλλία υπογράφει ανακωχή και με την Ιταλία.
Στις 26 Ιουνίου στο πλαίσιο του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου μη επίθεσης η Σοβιετική Ένωση παρουσιάζει ένα τελεσίγραφο στη Ρουμανία απαιτώντας να παραχωρήσει τη Βεσσαραβία και το βόρειο τμήμα της Βουκοβίνας. Την ίδια μέρα ο στρατηγός Σάρλ ντε Γκωλ αναγνωρίζεται επίσημα από τη Μεγάλη Βρετανία ως ο "ηγέτης όλων των Ελεύθερων Γάλλων, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται".
Στις 28 Ιουνίου το Βασίλειο της Ρουμανίας παραχωρεί τη Βεσσαραβία, σημερινή Μολδαβία στην Σοβιετική Ένωση κατόπιν τελεσίγραφου.
Στις 10 Ιουλίου αρχίζει ο λεγόμενη και ως μάχη της Αγγλίας. Μια μέρα μετά εγκαθιδρύεται επίσημα το καθεστώς της Γαλλίας του Βισύ. Ο Φιλίπ Πεταίν γίνεται Πρωθυπουργός της Γαλλίας.
Στις 15 Ιουλίου ξεκινά το συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος στο Σικάγο και θέτει υποψήφιο τον Φραγκλίνο Ρούζβελτ για μία άνευ προηγουμένου τρίτη θητεία, λόγω των συνθηκών, ως Πρόεδρο.
Στις 21 Ιουλίου η Μόσχα διακηρύσσει τη δημιουργία των Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών της Εσθονίας, της Λεττονίας και της Λιθουανίας. Μια μέρα μετά ο Λόρδος Χάλιφαξ υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, σε ραδιοφωνική μετάδοση απορρίπτει την πρόταση ειρήνης του Χίτλερ. Στις 27 Ιουλίου ο Πεταίν και ο Βεϋγκάν συνυπογράφουν διάταγμα, το οποίο καταδικάζει όλα τα μέλη της Ελεύθερης Γαλλίας σε θάνατο.
Από ραδιοφώνου όμως και ο Αμερικανός στρατηγός Τζον Πέρσινγκ κάνει γνωστό ότι οι ΗΠΑ για να υπερασπίσουν στην ουσία τη χώρα τους πρέπει να βοηθήσουν την Βρετανία.
Στις 15 Αυγούστου ένα Ιταλικό υποβρύχιο προσβάλει τον λιμένα της Τήνου και βυθίζει το ελληνικό πολεμικό εύδρομο ΕΛΛΗ που συμμετείχε στο θρησκευτικό εορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ο Δικτάτορας Μεταξάς διατάσσει στην ουσία τους Διευθυντές των Αθηναϊκών εφημερίδων να μην αποκαλύψουν την ταυτότητα του υποβρυχίου για να μην συρθεί η Ελλάδα σε πόλεμο με την Ιταλία, δίνοντας χρόνο στις Ελληνικές δυνάμεις να επανδρώσουν τα σύνορα της χώρας.
Στις 18 Αυγούστου στη Μάχη της Αγγλίας πραγματοποιείται η μεγαλύτερη εναέρια συμπλοκή στην ιστορία με μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές. Δύο μέρες μετά ο Στάλιν τα καταφέρνει επιτέλους στο δικό του… μέτωπο. Ο εξόριστος στο Μεξικό Ρώσος επαναστάτης Λέων Τρότσκι τραυματίζεται θανάσιμα με ορειβατική αξίνα από τον Ραμόν Μερκαντέρ. Πεθαίνει την επόμενη ημέρα.
Στις 20 Αυγούστου ο Πρωθυπουργός το Ηνωμένου Βασιλείου Ουϊνστον Τσώρτσιλ δίνει την τέταρτη από τις διάσημες πολεμικές του ομιλίες, περιλαμβάνοντας τη φράση "Ποτέ τόσοι πολλοί δεν όφειλαν τόσα πολλά σε τόσους λίγους".
Στις 25 Αυγούστου η Βρετανική Βασιλική Πολεμική Αεροπορία βομβαρδίζει για πρώτη φορά το Βερολίνο και στις 2 Σεπτεμβρίου Βρετανία και οι ΗΠΑ συμφωνούν για την παραχώρηση στην πρώτη από τη δεύτερη 50 αντιτορπιλικών, με αντάλλαγμα την παραχώρηση για 99 χρόνια Βρετανικών βάσεων στο Νότιο Ατλαντικό, τις Δυτικές Ινδίες και στις Βερμούδες.
Στις 5 Σεπτεμβρίου το γερμανικό «επιδρομικό» Komet εισέρχεται στον Ειρηνικό Ωκεανό μέσω του Βερίγγειου πορθμού με τη βοήθεια Σοβιετικών παγοθραυστικών. Την επομένη ο Βασιλιάς Κάρολος Β’ της Ρουμανίας παραιτείται και τον διαδέχεται ο γιος του, Μιχαήλ της Ρουμανίας.
Στις 7 Σεπτεμβρίου η Γερμανία δίνει την απάντηση στον βομβαρδισμό του Βερολίνου. Μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου η Λουφτβάφε βομβαρδίζει το Λονδίνο.
Στις 16 Σεπτεμβρίου ξεκινά για πρώτη φορά στρατολόγηση σε περίοδο ειρήνης στις ΗΠΑ, ενώ ο Χίτλερ αφού αποτυγχάνει να λυγίσει αεροπορικά την Αγγλία αναβάλει επ' αόριστον την Επιχείρηση «Θαλάσσιος Λέων». Στις 27 Σεπτεμβρίου υπογράφεται στο Βερολίνο το Τριμελές Σύμφωνο του Άξονα μεταξύ Γερμανίας, Ιταλίας και Ιαπωνίας.
Τον Σεπτέμβριο του 1940 επρόκειτο να διεξαχθούν και οι Ολυμπιακοί Αγώνες εκείνης της χρονιάς, στο Τόκιο της Ιαπωνίας (αργότερα η Κυβέρνηση της Ιαπωνίας απέσυρε την υποστήριξή της και οι Αγώνες ανατέθηκαν στο Ελσίνκι της Φινλανδίας). Η έναρξη του πολέμου, όμως, ματαίωσε την 12η Ολυμπιάδα.
Στις 12 Οκτωβρίου η Γερμανία καταλαμβάνει τις πετρελαιοπηγές της Πράχοβας στη Ρουμανία. Στις 21 Οκτωβρίου κυκλοφορεί η πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος του Έρνεστ Χέμινγουεϊ «Για ποιον χτυπά η καμπάνα».
Στις 28 Οκτωβρίου η Ελλάδα απορρίπτει το τελεσίγραφο της Ιταλίας. Αυτή εισβάλλει από την Αλβανία και αρχίζει ο Ελληνοιταλικός πόλεμος, συνεπώς η Ελλάδα εισέρχεται στην στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στις 2 Νοεμβρίου δίνεται η πρώτη μεγάλη μάχη μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών στην θέση Ελαίας – Καλαμά. Στις 5 Νοεμβρίου στις Προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ των Δημοκρατικών επικρατεί του Βέντελ Γουίλκ των Ρεμπουπλικανών και γίνεται για τρίτη φορά Πρόεδρος των ΗΠΑ.
Στις 8 Νοεμβρίου γίνεται πλέον σαφές ότι η Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα αποτυγχάνει και στις 11 Νοεμβρίου το Βασιλικό Ναυτικό της Βρετανίας βομβαρδίζει τον Ιταλικό στόλο στον Τάραντα.
Στις 12 Νοεμβρίου ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών Βιατσεσλάβ Μόλοτοφ φτάνει στο Βερολίνο για να συζητήσει το ενδεχόμενο της ένταξης της Σοβιετικής Ένωσης στις δυνάμεις του άξονα.
Στις 13 Νοεμβρίου έρχεται η σειρά ξανά της Ευρώπης και του κόσμου να «τρίψουν τα μάτια τους». Με επιθετική πρωτοβουλία του Γ' Σώματος Στρατού και του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, ξεκινά η Ελληνική αντεπίθεση. 5 μέρες μετά το Ιταλικό ρεζίλεμα ο Αδόλφος Χίτλερ και και ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Γκαλεάτσο Τσιάνο συναντώνται για να συζητήσουν για τον καταστροφικό για τον Μπενίτο Μουσολίνι Ελληνοιταλικό πόλεμο.
Στις 22 Νοεμβρίου τα Ελληνικά στρατεύματα περνούν στην αντεπίθεση στην υπό ιταλική κατοχή Αλβανία και καταλαμβάνουν την Κορυτσά. Στις 23 και 24 Νοεμβρίου Ρουμανία και Σλοβακία υπογράφουν και εντάσσονται στο Σύμφωνο του Άξονα.
Στις 30 Νοεμβρίου ο Ελληνικός στρατός καταλαμβάνει το Πόγραδετς στις 6 Δεκεμβρίου τους Αγίους Σαράντα και στις 8 το Αργυρόκαστρο. Στις 13 Δεκεμβρίου ξεκινά η μάχη της Χειμάρρας. Η 3η Μεραρχία Πεζικού και το 3/40 Σύνταγμα Ευζώνων μάχονται εναντίον της Ιταλικής 51ης Μεραρχίας «Σιένα».
Την ίδια μέρα ως συνέχεια της συνάντησης Χίτλερ – Τσιάνο στη Γερμανία, η Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση εκδίδει την Οδηγία Νο. 20, στην οποία περιγράφεται η εκστρατεία κατά της Ελλάδας με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Μαρίτα».
Στις 14 Δεκεμβρίου απομονώνεται για πρώτη φορά το πλουτώνιο στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας.
Στις 22 Δεκεμβρίου ο Ελληνικός στρατός καταλαμβάνει και την Χειμάρρα. Τίθεται πλέον θέμα παγκόσμιου εξευτελισμού του Μουσολίνι, με τον κίνδυνο των Ιταλών να βρεθούν από τον Ελληνικό στρατό στην Αδριατική θάλασσα.
Στις 24 Δεκεμβρίου ο Μαχάτμα Γκάντι με επιστολή του προς τον Αδόλφο Χίτλερ τον καλεί να σταματήσει τον πόλεμο.
Ε, τώρα κάτω από το κλίμα αυτό άντε να πείς «Καλή χρονιά» αλλά στην αρχή τουλάχιστον οι παππούδες μας δεν ήξεραν όλες τις λεπτομέρειες του 1940. Ήξεραν όμως τα πάντα σταδιακά για το γενικότερο κλίμα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, που οι ειδήσεις μαθαίνονταν από στόμα σε στόμα, από την αλληλογραφία άντε και με καμιά «μπαγιάτικη» εφημερίδα τώρα έχουμε δυό επαναστάσεις της εποχής στην ενημέρωση, υπάρχει ο τηλέγραφος και το ραδιόφωνο. Και με τον μεν τηλέγραφο τα πράγματα ήταν ελεγχόμενα αλλά στο ραδιόφωνο υπήρχε πάντα η δυνατότητα της ακρόασης ξένων σταθμών με δημοφιλέστερο αυτό του Λονδίνου.
Έτσι τα νέα με το «Καλημέρα» δεν είναι καλά αφού ο πόλεμος δεν αγγίζει τη Χίο αλλά οι Χιώτες ναυτικοί είναι απλωμένοι σε όλο τον κόσμο.
Έτσι γίνεται γνωστό ότι το Ελληνικό φορτηγό ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑ προσέκρουσε σε νάρκη στην Βόρειο Νορβηγία με Πλοίαρχο τον Ηλία Ποντικό και πλήρωμα 29 άτομα από τα οποία διασώθηκαν τα 25. Τα 4 επισήμως αγνοούνταν. Αυτές οι ειδήσεις γίνονται καθημερινές πλέον και το τίμημα τους μπορεί να το δεί κανείς στο μνημείο απωλεσθέντων ναυτικών στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, που βρίσκεται στην αυλή του Ναυτικού Μουσείου του νησιού μας, καθώς κα στο αντίστοιχο μνημείο των Οινουσσών.
Με την έναρξη της χρονιά όμως έχουμε και ένα τραγικό δυστύχημα στο πλοίο ΚΕΡΚΥΡΑ το οποίο μάλιστα μετά από 20ήμερο δεξαμενισμό ξεκινά τα ταξίδια του από τον Πειραιά στη Χίο, αλλά πριν την αναχώρηση του σημειώθηκε έκρηξη στο μηχανοστάσιο του. Η φωτιά δεν επεκτάθηκε αλλά οι καπνοί πρόλαβαν να προκαλέσουν ασφυξία σε τέσσερα μέλη του πληρώματος. Ορίστηκαν πραγματογνώμονες και άρχισαν ανακρίσεις ενώ όπως σημείωναν οι τοπικές εφημερίδες «Το τραγικόν τούτο δυστύχημα προεκάλεσεν ενταύθα βαθυτάτην και γενικήν λύπην».
Και από τα ναυτικά δυστυχήματα να και οι αυξήσεις. Δεν είπαμε το 1940 δεν μπήκε καλά; Πόλεμος στον κόσμο, προς το παρόν η Ελλάδα έξω, αλλά η χώρα ως γνωστόν δεν παράγει πετρέλαιο. Αυτό αρχίζει να ακριβαίνει, να γίνεται δυσεύρετο και έτσι η Ηλεκτρική Εταιρεία Χίου, λυπάται αλλά ανακοινώνει αυξήσεις στο Ηλεκτρικό ρεύμα, καθορίζοντας την τιμή «εις 3,85 δραχμάς ανά ωριαίον χιλιόβαττον». Οι τιμές διευκρινίζει «Θέλουσι αυξομειωσθείσθαι αναλόγως των αυξομειώσεων της τιμής του πετρελαίου».
Και δεν φτάνουν αυτά προκύπτει και παγετώνας. Οι ζημιές στην παραγωγή είναι μεγάλες και αυτό ενδιαφέρει περισσότερο γιατί η αύξηση της τιμής του ρεύματος αφορά λίγους, το πρόβλημα στα αγροτικά προϊόντα όλους.
«Το ψύχος κατά την προχθεσινήν νύχτα υπήρξεν δριμύτατον, του θερμομέτρου καταλθόντος εις 2 υπό το μηδέν. Παχέα στρώματα πάγου εσχηματίσθησαν όπου υπήρχον ύδατα. Κατά τας υπαρχούσας πληροφορίας επροξενήθησαν αρκεταί ζημιαί εκ των παγετώνων ιδίως εις τις κουκιές και εις τα εσπεριδοειδή και προ πάντων στα λεμόνια».
Ευτυχώς έρχεται η γιορτή του Κυβερνήτη και ο κόσμος ακούει και κάτι… χαρούμενο. Δεκάδες τηλεγραφήματα δημοσιεύονται και ειδικά ξεχωρίζουν αυτή τη χρονιά οι ευχές της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών, που εύχεται χρόνια πολλά για την ονομαστική εορτή του «πρώτου αγρότη της χώρας» Ιωάννη Μεταξά, με ειδική εκδήλωση με πολλούς καλεσμένους. Όπως σημειώνονταν σχετικά «Η Ένωσις Μαστιχοπαραγωγών Χίου, εκτιμώντας το έργον του Εθνικού μας Κυβερνήτου και Ανωτάτου τέκνου των Γεωργικών Συνεταιρισμών κ. ι. Μεταξά, αι δια την οργάνωσιν και εξύψωσιν του Έλληνος αγρότου υπέροχοι και καρποφόροι προσπάθειαι το οποίου προκαλούν τον θαυμασμόν και την ευγνωμοσύνην του Έθνους κ.λ.π κ.λ.π.»
Οι γιορτές βεβαίως είναι Παγχιακές και εννοείται ενθουσιώδεις. Δεν το πιστεύετε;
Πάμε για μια αντιγραφή. «Ο αισθηματίας και φιλόπατρις Χιακός Λαός μετά των Πανελλήνων εώρτασε την επέτειον του ονόματος του αναδημιουργού, Εθνικού κυβερνήτου κ. Ιωάννη Μεταξά μετά ζωηροτάτων και ειλικρινών εκδηλώσεων λατρείας και αφοσιώσεως προς τον μεγαλουργόν αρχηγόν, αποτίων ούτω ελάχιστον φόρον τιμής και ευγνωμοσύνης προς εκείνον ο οποίος επί τετραετίαν εμόχθησεν, ειργάσθη και ηγωνίσθη προς το καλόν και την πρόοδον του έθνους και του λαού και δεν έπαυσε μοχθών και εργαζόμενος όπως εξασφαλίσει μίαν καλυτέραν αύριον δια σύμπαντα τον Ελληνικόν λαόν».
Τι είπαμε δεν μπήκε καλά το 1940; Η γειτονική Τουρκία δονείται από σεισμούς και όσοι θεωρούν ότι η «διπλωματία των σεισμών» είναι τωρινό φαινόμενο ας αναθεωρήσουν.
Πανελλαδικά, αλλά ειδικά στα ακριτικά νησιά, συστήνονται επιτροπές προς «Συλλογήν ερράνων υπέρ των εν Τουρκία σεισμοπαθών». Στην επιτροπή προεδρεύει ο Νομάρχης και συμμετέχουν ο Μητροπολίτης, ο Δήμαρχος κ.λ.π. ότι πιο επίσημο γίνεται δηλαδή. Όπως σημειώνουν μάλιστα οι τοπικές εφημερίδες «Η Χίος δοκιμασθείσα σκληρώς άλλοτε εκ της Θεομηνίας ταύτης δεν έπρεπε να υστερήσει εις το καθήκον τούτο αλλά και να υπερβάλει εις αυτό παρέχουσα δια του ενεργηθησομένου ερράνου την πρόθυμον και γενναίαν εισφοράν της».
Για να δούμε θα ακούσουμε καμιά καλή είδηση το 1940;
Κυριακή απόγευμα στις 21/1/1940 πεθαίνει ο Πρίγκηπας Χριστόφορος και ορίζεται στη χώρα γενικό πένθος. Οι σημαίες αναρτώνται μεσίστιες και το κλίμα είναι βαρύ μέχρι την ημέρα της κηδείας του.
Τι γκαντεμιά είναι αυτή; Ευτυχώς να και μια αισιόδοξη είδηση και μάλιστα από τις καλύτερες αν σκεφτούμε την σημασία πλέον του Κινηματογράφου στην ζωή των ανθρώπων.
Στις 27/3/1940 ο Χιακός τύπος σημειώνει: «Η Χιακή κοινωνία καμαρώνει με χαράν και υπερηφάνειαν το νέον κινηματοθέατρον της πόλεως μας το οποίον ανηγέρθη επί της Βορείας πλευράς της Προκυμαίας μας, παρά το Τελωνείον. Είναι ένα πραγματικό κομψοτέχνημα, που πληροί όλους τους όρους στερεότητος, ασφαλείας και ανέσεως. Ειδικά συνεργεία ξένων καλλιτεχνών ασχολούνται ήδη εις την εσωτερικήν διακόσμησιν του. Το κινηματογραφικό του μηχάνημα εκ των τελειωτέρων του κόσμου είναι παραγωγής του 1940 και φωνητικής αποδόσεως 100%.»
Ταυτόχρονα με τον Κινηματογράφο οι παππούδες μας πληροφορούνται και τα πολεμικά νέα, γιατί τα νέα πιά είναι μόνο πολεμικά. Ενώ λοιπόν μαίνεται ο πόλεμος στην Ευρώπη Γερμανία και Ρωσία υπογράφουν Σύμφωνο μη επιθέσεως, με ότι αυτό σημαίνει.
Για μας βέβαια ο πόλεμος είναι εγγύτερα λόγω ναυτιλίας. Ας γίνουμε κοινωνοί του κλίματος μια συνηθισμένης μέρας του 1940.
«Ο εκ των φερομένων ως απολεσθέντων και διασωθέντων εξ ανδρών του πληρώματος του ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΡΑΣ Μανώλης Αποστολής εκ Πιτυούς αφηγήθη από του Αγγλικού Ραδιοφωνικού Σταθμού την εσπέραν της παρ. Τετάρτης την δραματικήν των περιπέτειαν έχουσαν εν ολίγοις ως εξής: Όταν ετορπιλλίσθη το Δανικόν πλοίον του οποίου επιβαίνομεν υπό Γερμανικού υποβρυχίου ενώ πλησίον μας ετορπιλίζετο και άλλο Δανικόν πλοίον κατεβιβάσαμε μια λέμβον εις την οποίαν εμπήκαμεν και επαλαίαμεν εντός αυτής επί 13 ώρας κατά της μαινομένης θαλάσσης ότε είδομεν από μακράς αποστάσεως ένα πολεμικόν σκάφος να έρχεται κατεπάνω μας. Όταν επλησίαζε διακρίναμεν πως ήτο Αγγλικόν Αντιτορπιλλικόν και η χαρά μας υπήρξεν απερίγραπτος. Το Αντιτορπιλλικόν έπεσε πολύ κοντά μας και με την βάρκαν που είμεθα μας ανεβίβασεν επ’ αυτού».
Αυτά στους ωκεανούς γιατί η στεριά είχε τα δικά της βάσανα.
Η περιγραφή από την ΝΕΑ ΧΙΟ.
«Πρωτοφανούς εντάσεως και διαρκείας κακοκαιρία μετά χιονοθυέλλης ενέσκυψεν από του απογεύματος της παρελ. Τετάρτης εις την νήσον μας.
Η τρικυμία εμαίνετο καθ’ όλην την νύκτα. Εκ της σφοδρότητος του ανέμου τα εν τω Λιμένι ελιμενισμένα ιστιοφόρα και πλοιάρια διέτρεξαν μέγαν κίνδυνον. Ευτυχώς δεν εσημειώθηακν σοβαραί ζημίαι, λέμβοι μόνο τινές μικραί βυθισθείσαι ανελκύσθησαν. Το πλοίο ΚΡΗΤΗ καταπλεύσαν εις τον Λιμένα μας την νύκταν της Τετάρτης παρέμεινεν μη δυνάμενο να συνεχίσει τον πλούν του δια Πειραιά μέχρι της πρωίας της σήμερον. Επίσης το χθεσινόν εκ Πειραιώς δρομολόγιον έμεινε ενεκτέλεστον.
Το εις Καρδάμυλα παραμένον Ρουμάνικον Μοτόρ και οι επ’ αυτού ευρισκόμενοι άνδρες ευρισκόμενοι εν κινδύνω εζήτησαν δια τηλεγραφήματος του κ. Προέδρου Καρδαμύλων βοήθειαν παρά του Λιμεναρχείου μας.
Το Πελιναίον και το Αίπος καλύπτονται υπό πυκνοτάτου στρώματος χιόνος, λόγω του δριμυτάτου ψύχους και του ανέμου η κίνησης εις τας οδούς είναι αδύνατος»
Το ψύχος – ψύχος αλλά οι κλοπές πρωτότυπες. Προσέξτε. «Κατ΄αναφοράν του Αστυνομικού τμήματος άγνωστοι και κατ’ άγνωστον ώραν ενέσκαψαν εις τμήμα του παραλιακού χώρου παρά το Σκυλίτσειον Νοσοκομείον και εξήγαγον υπό το έδαφος σιδηρούς σωλήνας δι’ ών παροχεντεύοντο εις την θάλασσαν ακάθαρτα ύδατα του πλησίον συνοικισμού και αφού τους ετεμάχισαν τους μετέφεραν προς πώλησιν προξενήσαντες ζημίαν 12.000 δρχ. περίπου».
Αν ενδιαφέρεστε για την συνέχεια οι δράστες πιάστηκαν να πουλούν τις σωλήνες σε ένα σιδηρουργό έναντι 1000 δρχ.
Ευτυχώς παρά το ψύχος και τις «κακιές» ειδήσεις έχουμε εργοτάξια σε εξέλιξη. Μάρτιος του 1940 πάντα και η ΝΕΑ ΧΙΟΣ σημειώνει: «Ο διαβάτης που περνά τον δρόμο του Κάτω Γιαλού στέκεται με περιέργειαν και παρακολουθεί την πυρετώδη εργασίαν που γίνεται εις τα Μεζάρια δια την ανέγερσιν του Σταδίου και πίπτει σε σκέψεις και πλάθει τις οίδε ποια όνειρα».
Τώρα όσα όνειρα και όση φαντασία και αν είχαν οι παππούδες μας, τι λέτε θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι στο γήπεδο αυτό αντί για αγώνες θα γίνονταν τόπος κεντρικής αναφοράς της Γερμανικής δύναμης κατοχής του νησιού μας, που θα «κλείνονταν» στο γνωστό «Τρίγωνο» τον χώρο από την Ευαγγελίστρια μέχρι την Μπέλλα Βίστα και την Νότια Προκυμαία μέχρι του Ξενοδοχείου «Χανδρής» που τότε δεν υπήρχε;
Όμως δεν πρέπει να παρασυρόμεθα. Τότε από αυτά δεν ήξεραν οι Χιώτες τίποτα, όπως και εμείς δεν ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον.
Επιστροφή λοιπόν στο 1940 και στις 27 Μαρτίου εγκαινιάζεται πανηγυρικά το RΕΧ και στις 8 Απριλίου αρχίζουν οι προβολές του.
«Ψήνεστε» για λεπτομέρειες;
«Ο Κινηματογράφος RΕΧ έγινε βάσει των τελευταίων συστημάτων της οικοδομικής και κινηματογραφικής τέχνης, επλουτίσθη με άνετα καθίσματα και δύναται να περιλάβει 800 περίπου άτομα. Ολόκληρος η αίθουσα χρυσοποίκιλτος καθώς και οι εξωτερκοί διάδρομοι. Το δάπεδον καμωμένο από μαρμάρινο μωσαϊκό, με καλλιτεχνικές διακλαδώσεις λευκού και μαύρου μαρμάρου. Καθρέπται κρυστάλλινοι ευμεγέθεις υπάρχουν εις τους τοίχους της κλίμακος. Παντού καθαριότης απαστράπτουσα. Το κυλικείον πλουσιώτατον. Ο φωτισμός γλυκύς. Τα ηχητικά και προβλητικά μηχανήματα τα τελειώτερα του κόσμου. Τον αγιασμόν ετέλεσεν η Αυτού Σεβασμιώτης ο Μητροπολίτης μας, βοηθούμενος υπό του Πρωτοπρεσβυτέρου Ι. Γκιάλα και του προσωπικού της Μητροπόλεως. Τα εγκαίνια ετίμησαν δια της παρουσίας των οι κ.κ. Νομάρχης, Φρούραρχος, Πρόεδρος Πρωτοδικών, Εισαγγελεύς, Δικαστικόν σώμα, Δήμαρχος, Δ/ντης Αστυνομίας κ.λ.π».
Να περάσουμε και στις προβολές; Προσοχή μην ξεχάσουμε την χρονιά και το κλίμα.
«Εν μέσω φρενίτιδος πατριωτικού ενθουσιασμού και χιλιάδων θεατών ήρχισαν προβαλλόμεναι αι θαυμάσιαι ταινίαι του Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού. Βλέπουν έτσι προβαλλόμενον το γιγάντιον εθνικόν έργον της Κυβερνήσεως Μεταξά. Βλέπει τα οχυρωματικά έργα της Βορείου Ελλάδος, την απόρθητον γραμμήν Μεταξά. Βλέπει τα ποικίλλας και παντοίας εκδηλώσεις του Ελληνικού λαού προς τον Εθνικόν Κυβερνήτη του, κατά τας διαφόρους περιοδείας του…»
Στις 8 Μαϊου εγκαινιάζεται η οδός Χίου – Μεστών – Πασσαλιμανίου, έτσι λέγαμε τότε τον Λιμένα Μεστών, η οποία ονομάστηκε… φυσικά σε οδός Θεμ. Αθανασιάδου, το όνομα του τότε Νομάρχη και στις 3 Ιουνίου επιτέλους να και μια ΚΑΛΗ είδηση με κεφαλαία φυσικά γράμματα. Τι λέτε, συμφωνείτε;
«Καθά ο Ελληνικός Ραδιοφωνικός Σταθμός ανεκοίνωσεν χθες εσπέραν η Αυτού Βασιλική Υψηλότης Πριγκίπισσα Φρειδερίκη έτεκεν αισίως άρρεν».
Εννοείται την επομένη γίνεται ο χαμός κατ’ αρχήν στους τίτλους των εφημερίδων «Ζήτω ο επίδοξος διάδοχος του ελληνικού θρόνου»
«Έξαλλος χαράς και ενθουσιασμού ο Ελληνικός λαός επανηγύρισεν επί τριήμερον το ευφρόσυνον δι’ αυτόν γεγονός της γεννήσεως του επίδοξου Διαδόχου του Ελληνικού θρόνου. Δεν υπήρξεν Έλλην ο οποίος να μην νοιώσει μέσα του κορυφούμενον το αίσθημα της ψυχικής αγαλλιάσεως στο χαρμόσυνο γεγονός της αισίας γεννήσεως του Πορφυρογέννητου τέκνου του λατρευτού Διαδόχου του οποίου αι τύχαι ταυτίζονται με τας τύχας του Θεοσώστου ελληνικού Βασιλείου».
Τρείς μέρες λοιπόν και οι παππούδες μας μαζί τους άλλους συνέλληνες πανηγύριζαν την γέννηση του Κωνσταντίνου του Β’ αφού αυτός ήταν ο «Πορφυρογέννητος».
Θέλετε λεπτομέρειες των… πανηγύρεων;
«Επί τω αισίω γεγονότι της γεννήσεως του επίδοξου Διαδόχου της Ελλάδος η ΕΟΝ Χίου μετά των μαθητών των ενταύθα Σχολείων παρήλασαν δια των κεντρικών οδών της πόλεως».
Τέλος πάντων πανηγύρια, παρελάσεις όλο και κάποιο μάθημα δεν θα έγινε, δεν γεννιέται κάθε μέρα διάδοχος, αλλά ας επιστρέψουμε στην καθημερινότητα και για την ακρίβεια σε μια διάλεξη με σημασία. Έγινε στις 19 Ιουνίου από του βήματος του Φιλοτεχνικού στην Αίθουσα του RΕΧ με θέμα την κατάληψη των Ιωαννίνων το 1912, τις μάχες Λαχανά στο Κιλκίς, εκεί που το Χιακό Σύνταγμα μεγαλούργησε υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα και έχει σημασία εδώ ο ομιλητής. Ήταν ο Αντισυνταγματάρχης Ευστάθιος Ρόκος, Φρούραρχος Χίου, αυτός που εμείς ξέρουμε σήμερα ότι ως Διοικητής του Χιακού Συντάγματος στο τέλος της χρονιάς θα το οδηγήσει ίσια στα Ιταλικά πολυβόλα, με την γνωστή κατάληξη και για τις μεγάλες απώλειες αλλά και για τον ίδιο.
Ας μην μας παρασύρει όμως η ύστερη γνώση, επιστροφή στις 19/6/1940.
«Ο κ. Ρόκος περιέγραψεν με πάσαν δυνατήν ακρίβειαν και παραστατικότητα τα των μαχών του Λαχανά και του Κιλκίς αι οποίαι υπήρξαν μια από τις μεγαλυτέρας εποποιΐας του Ελληνικού στρατού κατά τους ενδόξους πολέμους του Έθνους. Την ομιλίαν του κ. Ρόκου το ακροατήριον παρηκολούθησε με αδιάπτωτον ενδιαφέρον και ζωηρόν ενθουσιασμόν».
Εννοείται ότι το θέμα της διάλεξης δεν ήταν τυχαίο, αφού οι τίτλοι των εφημερίδων είναι του τύπου «Η Ελλάς και ο πόλεμος» ενώ σε όλες τις τοπικές εφημερίδες, με τον τηλέγραφο πιά όλα τα τηλεγραφήματα, έχουν πρωτοσέλιδα μάλιστα πολεμικό χαρακτήρα από τις μάχες στα μέτωπα της Ευρώπης.
Μια τοπική είδηση, μη πολεμική, την ίδια περίοδο έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον καθώς δημοσιεύεται Γεωολογική μελέτη του καθηγητή Παρασκευαϊδη, που επιβεβαιώνει παλαιότερη του συναδέλφου του Γεωλόγου Κ. Κτενά, ότι σε οστεοφόρο στρώμα που βρέθηκε στα Κεραμεία, τα οστά που αποκαλύφθηκαν ανήκαν σε ομάδα θηλαστικών μαμούθ, πράγμα που επιβεβαιώνει ότι η Χίος ήταν κάποια στιγμή «κολλημένη» στην απέναντι ακτή, αφού καμιά τοπική πανίδα νησιού, δεν μπορεί να χορτάσει αυτά τα πλάσματα, με τα παράξενα σε μας ονόματα των Προβοσκηδοτών, Δεινοθήριων. Μαστοδών γιγάντων του ζωϊκού κόσμου.
Ενδιαφέρον έχουν όμως και οι γιορτές που αρχίζουν τον Ιούλιο με επίκεντρο την Γεωργική Σχολή Κάμπου και αντικείμενο σχετικό με την γεωργία.
Σε αυτήν γίνονται απονομές απολυτηρίων στους αποφοίτους καθώς και διπλώματα, βραβεία, μετάλλια και έπαθλα στους Χιώτες αγρότες που πήραν μέρος στην διεθνή έκθεση Θεσσαλονίκης.
Παρά την προσπάθεια βέβαια όλα να μοιάζουν φυσιολογικά, μερικά δεν μπορούν να κρυφτούν. Η Ελλάδα βλέπει την επερχόμενη καταιγίδα και στην ουσία άτυπα έχει αρχίσει η… επιστράτευση.
Αίφνης στα ψιλά των τοπικών εφημερίδων διαβάζουμε:
«Τηλεγραφική ανακοίνωσις.
Υπό του Γενικού Επιτελείου Στρατού καθίσταται γνωστόν εις τους επιθυμούντας να ταξιδεύσωσιν εις τας επιτηρούμενας ζώνας Ηπείρου, Μακεδονίας και Θράκης ότι από 20 Ιουλίου ε.ε. δια την λήψιν πληροφοριών ως και αδειών εισόδου εις ταύτας, δέον να απευθύνονται εις τας Αρχάς Ασφαλείας του τόπου διαμονής των».
Για να επιστρέψομε όμως στην καθημερινότητα.
Αποκτήσαμε Διάδοχο, του… Διαδόχου (Βασιλιάς είναι ο Γεώργιος Β’, αλλά για λόγους που έχουμε εξηγήσει δεν έχει παιδί, άρα Διάδοχος είναι ο αδελφός του Παύλος και παιδί του Παύλου και της Φρειδερίκης ο Κωνσταντίνος ο Β’) να μην τον βαφτίσουμε;
Έτσι στις 22 Ιουλίου 1940, οι Χιώτες πληροφορούνται για την βάφτιση του Διαδόχου.
«Εν μέσω βασιλικών τιμών και μετά της δεούσης Εκκλησιαστικής μεγαλοπρέπειας ετελέσθη εις την Μεγάλην Αίθουσαν των τελετών του Ανακτόρου (σήμερα Βουλή) χοροστατούντος του Μακαριωτάτου Επισκόπου Αθηνών το Άγιον βάπτισμα της Αυτού Βασιλικής Υψηλότητος του επιδόξου Διαδόχου του Ελληνικού θρόνου και εις τον οποίον εδώθη το όνομα Κωνσταντίνος».
Προηγήθηκαν 21 κανονιοβολισμοί από τον Λυκαβηττό και κωδωνοκρουσίες στους Ιερούς Ναούς όλης της χώρας.
Ε, τώρα τι λέτε, έτσι θα την βγάζαμε; Μόνο η Αθήνα θα γιόρταζε; Αβάντι μαέστρο…
«Επί τω χαρμοσύνω και ευτυχεί γεγονότι της βαπτίσεως του επιδόξου Διαδόχου εσημαιοστολίσθη πλουσίως η πόλις και ο λιμήν, οι δε Δημόσιαι υπηρεσίαι ως και πάντες οι Οργανισμοί Δημοσίου δικαίου ήργησαν, την δε εσπέραν εφωταγωγήθηκαν πλουσιώτατα το δημαρχείον, τα γραφεία Διοικήσεως Χωροφυλακής, τα γραφεία της Ηλεκτρικής Εταιρείας, τα γραφεία της ΕΟΝ και άλλα Δημόσια και ιδιωτικά καταστήματα και γραφεία. Υπό του κ. Νομάρχου απεστάλη εις την Αυτού Υψηλότητα τον Διάδοχον Παύλον το κατωτέρω τηλεγράφημα.
«Αυριανήν τελετήν βαπτίσεως επιδόξου Διαδόχου, Χίος ίσταται νοερώς παρά υψηλήν κολυμβήθραν και με χαρωπήν προσδοκίαν αναμένει ακούσει όνομα απηχούν τους πόθους της Ελληνικής φυλής».
Το πιάσατε το υπονοούμενο; Για να μην ξεχνάμε την πόλη και την Αγιά Σοφιά.
Αλλά να μην ξεχνάμε και το δικό μας τοπικό σπόρ, την μετονομασία οδών. Ευτυχώς λοιπόν έφτασε η μεγάλη ώρα. Με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Χίου, η Απλωταριά άλλαξε όνομα και βαφτίστηκε και αυτή σε, φυσικά, Ιωάννου Μεταξά.
Και επειδή είμαστε Χιώτες η ημερομηνία, που πάρθηκε η απόφαση δεν ήταν τυχαία, πάρθηκε στις 2 Αυγούστου, διότι δεν πιστεύομε να ξέχασε κανείς ότι στις 4 Αυγούστου η Ελλάδα, είχε την μεγαλύτερη αργία, την γιορτή επιβολής του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου.
Εννοείται ακολουθεί την «μεγάλη» αυτή μέρα, Δοξολογία, σημαιοστολισμοί, χοροί, λαμπαδηδρομίες και πολλά άλλα και κυρίως αυθόρμητα.
Από εδώ και πέρα δεν μένει παρά να περιμένουμε την 15η Αυγούστου, με ότι σημαίνει θρησκευτικά για την Χώρα αυτή η ημέρα, που εννοείται το 1940 ξημέρωσε διαφορετικά. Οι συμπατριώτες μας το πληροφορούνται αρχικά από το ραδιόφωνο και ακολουθούν μετά οι εφημερίδες και οι σχετικές αναδημοσιεύσεις.
Υποβρύχιο αγνώστου εθνικότητος βυθίζει το ΕΛΛΗ την ημέρα γιορτασμού της Παναγίας στην Τήνο. Η Ελλάδα καταλαβαίνει ότι αλλάζει σελίδα και οι Χιώτες γρήγορα πληροφορούνται αυτό που κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα, το υποβρύχιο ήταν Ιταλικό.
Εδώ χρειάζεται να κάνουμε μια παρένθεση, γνωστή από τα μετέπειτα γεγονότα. Το Πολεμικό ναυτικό όχι μόνο βρήκε τον αίτιο, αλλά και το όνομα του Ιταλικού υποβρυχίου. Ο Μεταξάς φωνάζει τους Διευθυντές των Αθηναϊκών εφημερίδων και τους εξηγεί ότι η Ιταλία προκαλεί την Ελλάδα, η οποία στην παρούσα φάση και μέχρι να προετοιμαστεί πλήρως θα κάνει το «κορόϊδο» άρα ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ κάθε δημοσίευση της ταυτότητας των δραστών.
Αυτό διαχέεται παντού, όλοι ξέρουν, κανείς δεν μιλάει.
Ας παραμείνουμε στην παρένθεση. Ο Μεταξάς ήταν Δικτάτορας αλλά ήταν και στρατιωτικός και μάλιστα αναγνωρισμένης άριστης κλάσεως. Συνεπώς όταν απαντά τον Οκτώβριο στο τελεσίγραφο του Ιταλού Πρέσβη, με την φράση στα Γαλλικά «Ώστε έχουμε πόλεμο;» είχε προετοιμάσει τη χώρα πλήρως γι’ αυτό, κάνει δε εντύπωση ότι στον Χιακό τύπο, δεν υπάρχει ούτε μια γραμμή της μεγάλης επιστράτευσης και της αναχώρησης για το μέτωπο χιλιάδων στρατιωτών και επιστράτων καθώς και ικανού αριθμού υποζυγίων, τον Αύγουστο του 1940. Στο νησί γίνεται κοσμογωνία, φεύγει στην ουσία όλος ο ενεργός αντρικός πληθυσμός και στον τύπο τηρείται «σιγή ιχθύος».
Κλείνει η παρένθεση και επιστρέφουμε στον Αύγουστο, όπου μετά τον τορπιλισμό η ΝΕΑ ΧΙΟΣ σημειώνει: «Η Ελληνική ψυχή φέρεται αιμάσσουσα και πονεμένη προς τα αγιασμένα αλμυρά νερά της Τήνου, όπου αναπαύεται βληθέν από την δολοφόνον χείρα, του απαισίου άνανδρου τορπιλλισμού του, το δοξασμένο μας θρυλλικό καράβι ΕΛΛΗ. Η απώλεια του προκαλεί οδυνηράν την αγανάκτησιν ολοκλήρου του Ελληνισμού… Απατάται πολύ αν νομίζει κανείς ότι δύναται να χάση την ψυχραιμίαν και το σθένος το ψυχικόν, λαός όπως ο Ελληνικός, με αρχάς και πεποιθήσεις και τόσον ένδοξον παρελθόν».
«Εσένα τα λέω πεθερά να τα ακούει η νύφη» για να θυμηθούμε την παροιμία, που λέμε και σήμερα και προσέξτε αντίδραση. Την επομένη ημέρα η Ελλάδα αρχίζει έρανο για να αγοραστεί νέο ΕΛΛΗ.
Η Χίος συμμετέχει, ο τοπικός τύπος προτρέπει πρωτοσέλιδα. «Η ΧΙΟΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΝΑΥΠΗΓΗΣΙΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ». Πρέπει σύμφωνα με τον κεντρικό στόχο να μαζευτούν αμέσως 100.000 δρχ. (Ενδιαφέρουσα αυτή η πληροφορία, συμφωνείτε; Με 100.000 δρχ. του 1940 αγόραζες ένα… καταδρομικό !!!).
Εδώ ας φύγουμε λίγο από την πολεμική ατμόσφαιρα, για να δούμε μια είδηση, που θα μας χρειαστεί στο μέλλον.
Ο Χιακός τύπος, μετά φωτογραφίας, μάλιστα κάνει λόγο για έναν νεαρό Καρδαμυλίτη, που ξεχωρίζει στον χώρο της Θεατρικής τέχνης. Λέγεται Αδαμάντιος Λεμός (Εξελίχθηκε σε μέγα Θεατράνθρωπο, το όνομα του φέρει το Ανοικτό Θέατρο Καρδαμύλων) ενώ δεν λείπουν ειδήσεις όπως αυτή.
«Κατ’ αναφοράν του Αστυνομικού Σταθμάρχου Πυργίου, ενώ η Μαρία χήρα Γιαννακή ετών 68 κάτοικος Πυργίου μετέβαινεν εις τον αγρόν της επιβαίνουσα του όνου της, ούτος διωκόμενος υπό ετέρου όνου, την έρριψε χαμαί και ούτω συνήφθη αγρία πάλη μεταξύ των δύο ζώων, κατά την οποίαν η ατυχής γραία ζητήσασα να διαχωρίσει τα συμπλακέντα ζώα ετραυματίσθη σοβαρώτατα παρ’ αυτών και μετεφέρθη εν κακίστη καταστάσει εις το Σκυλίτσειον Νοσοκομείον χωρίς να υπάρχουν ελπίδες διασώσεως της».
Αμέσως μετά αρχίζουν αναφορές για την συμμετοχή της Χίου στην νέα Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, αλλά και λεπτομέρειες της απογραφής, που ετοιμάζεται για την 16η Οκτωβρίου (Δεν ρωτήσαμε όμως τον Μουσολίνι) στα πλαίσια αυτού που λέγαμε, της τακτικής του «ψόφιου κοριού» αλλά και να θέλεις να αγιάσεις δεν σε αφήνει η ζωή.
Η Χίος συζητά για την καταβύθιση, μάλλον πάλι από υποβρύχιο, του πλοίου ΔΕΛΦΙΝΙ των εφοπλιστών του Βροντάδου Κ.Λω και αδελφών, που πλήρες φορτίου από την Αγγλία στον Καναδά βυθίστηκε στον Ατλαντικό. Ευτυχώς το πλήρωμα αυτού του πλοίου διασώθηκε.
Να και μια είδηση στη συνέχεια, που δημοσιευμένη πλέον στις 17 Οκτωβρίου 1940 δείχνει ότι η Ελλάδα πλέον δεν κρύβεται, αφού μέσω αυτής γίνεται γνωστό πως θα δίνεται επίδομα σε οικογένειες που ο πατέρας βρίσκεται επίστρατος.
«Εις την εφημερίδα της Κυβερνήσεως εδημοσιεύθη Νόμος περί παροχής εφεδρικού επιδόματος εις τα οικογενείας των επιστρατευμένων οπλιτών. Δι’ αυτού ορίζεται ότι αι οικογένειαι, οίτινες, λόγω επιστρατεύσεως του προστάτου των ως οπλίτου, εστερήθησαν των απαραίτητων μέσων της ζωής, δικαιούνται εφεδρικού επιδόματος…»
Κάπως έτσι φτάνουμε στο ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου 1940, που ο Μεταξάς δέχεται την επίσκεψη που περιμένει και δίνει την απάντηση που έχει προετοιμάσει. Απαντά στον Ιταλό Πρέσβη «Ώστε έχουμε πόλεμο;» και τηλεφωνά στον Βασιλιά, συγκαλώντας υπουργικό Συμβούλιο. Την επομένη η εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΛΛΟΝ κυκλοφορεί με τίτλο «ΟΧΙ» και ο Ελληνικός λαός βάζει την λέξη αυτή στα χείλη του Μεταξά. Φυσικά στην ουσία ο Έλλην δικτάτορας αυτό προετοίμασε και αυτό είπε, αλλά αν το σκεφτούμε δεν είχε λογική να απαντήσει του Ιταλού Πρέσβη με τη λέξη ΟΧΙ, απάντησε με την γλώσσα της διπλωματίας (στα Γαλλικά, όπως προ είπαμε) άλλωστε το τελεσίγραφο είχε τυπικό χαρακτήρα. Εμείς ξέραμε τι ετοίμαζαν οι Ιταλοί και αυτοί επιτέθηκαν στην ουσία στην μεθόριο μια ώρα πριν δώσουν το τελεσίγραφο στον Μεταξά. Μόνο ο Χίτλερ φάνηκε να αιφνιδιάζεται από την «βουδιά» του ιδεολογικού του πατέρα. Το τι ρίσκο πήρε ο Ιταλός Δικτάτορας θα φανεί τους επόμενους μήνες, όπου παρ’ ολίγον να κολυμπήσει στην Αδριατική, αλλά ας μην παρασυρθούμε από αυτά, που εμείς ήδη τώρα ξέρομε. Η Χίος μεθάει και αυτή με το «Αθάνατο κρασί του 21»
29 Οκτωβρίου οι εφημερίδες στο νησί, αναφέρονται πλέον σε λεπτομέρειες του πολέμου. Άλλωστε υπάρχουν και τα επίσημα πολεμικά ανακοινωθέντα του Γενικού Επιτελείου καθώς και το Διάγγελμα του Βασιλέα προς τον Ελληνικό λαό.
Εννοείται ότι από και πέρα η ειδησεογραφία προσαρμόζεται σε πολεμικές συνθήκες και τα νέα ειδικά του μετώπου, όπου βρίσκεται και το Χιακό Σύνταγμα κυκλοφορούν συχνά από στόμα σε στόμα.
Επισήμως γίνονται γνωστά τα εξής: «Κηρυχθείσης Γενικής Επιστρατεύσεως και Στρατιωτικού Νόμου ειδοποιούνται άπαντες οι κάτοικοι ότι αι διανομαί τροφίμων και άρτου θα εξακολουθήσωσι γενόμεναι κανονικώς και επομένως δεν πρέπει να πανοικοβληθώσι και να φροντίζωσι καθ’ οιονδήποτε τρόπον να σχηματίσωσιν αποθέματα τροφίμων πέραν των απαραιτήτων καθημερινών αναγκών των οικογενειών των καθ’ όσον το αντίθετον θα παταχθή αυστηρώς παρά των λειτουργούντων από σήμερον Στρατοδικείων δεδομένου ότι η κατοχή και η εναποθήκευσις τροφίμων μεγαλυτέρων των προς διατροφήν απαιτουμένων απαγορεύεται χάριν της επάρκειας του συνόλου των πολιτών».
Στις εφημερίδες αλλά και στα Καφενεία ειδικά των χωριών, αναρτάται η παρακάτω λιτή, συγκινητική και εμπνευσμένη ανακοίνωση του Νομάρχη Θεμιστοκλή Αθανασιάδη.
«Έλληνες Χίοι.
Ηκούσατε το διάγγελμα του Κυβερνήτου. Μας καλούν όλους εις Εθνικόν συναγερμόν. Με την ψυχήν, με το πνεύμα, με το σώμα μας, παραδιδόμεθα εις την Ελλάδα. Δεν υπάρχουν πλέον άτομα, δεν υπάρχουν ατομικά συμφέροντα. Υπάρχει μόνο η Ελλάς και ημείς είμεθα στρατιώται της. Θα της δώσωμεν ότι μας ζητήσει, το χώμα μας και το αίμα μας, τας υλικάς και τας ηθικάς μας δυνάμεις. Όλα ανήκουν εις την Πατρίδα όταν η Πατρίς ευρίσκεται εις κίνδυνον. Οι άριστοι των Ελλήνων μας κυβερνούν και μας οδηγούν. Τους οφείλομεν πειθαρχίαν, πίστην, αφοσίωσιν μέχρι θυσίας. Κάθε ένας μας από την θέσην όπου ετάχθη θα υπηρετήσομεν το σύνολον. Σκληραί ίσως ημέραι μας αναμένουν. Αλλά ο Θεός είναι μεγάλος και η Ελλάς είναι Αθάνατη.
Ζήτω η Ελλάς. Ζήτω ο Βασιλεύς. Ζήτω ο Κυβερνήτης. Ζήτω η Ελληνική Χίος! »
Αυτό που ακολουθεί δεν περιγράφεται. Ο Μουσολίνι μας πάτησε τον… κάλο που δεν έπρεπε. Και η Χίος αντιδρά με συλλαλητήριο.
«Ο Χιακός λαός εγκαταλείψας τας εργασίας του επλημμύρισε τας οδούς, τα κέντρα και την πλατείαν… Τους λόγους του Μητροπολίτου εκάλυπτον συνεχείς και παρατεταμέναι ζητωκραυγαί υπέρ του Εθνους, του Βασιλέως, του Εθνικού Κυβερνήτου και του πολέμου. Μετά τον Μητροπολίτην ο Δήμαρχος μας Λ. Καλβοκορέσης ανέπτυξε δι’ ολίγον την επειχειρηθείσαν επίβουλον και άνανδρον εκ μέρους του εχθρού ενέργειαν προς απόσπασιν των Ηπειρωτικών μας εδαφών…»
«Της διαδηλώσεως ηγούντο τα Εργατικά Σωματεία με τα λάβαρα των. Χιλιάδες λαού περιήλθε τας κεντρικάς οδούς της πόλεως προπορευομένης της Φιλαρμονικής κατέληξεν έξωθεν του Νομαρχιακού Μεγάρου κατακλύσασα ασφυκτικώς την Πλατείαν και τας πλησίον οδούς».
Στις 2 Νοεμβρίου και ενώ ο πόλεμος μαίνεται, ο Μητροπολίτης ενημερώνει ότι μετέβη πρόσφατα στην Αθήνα και είδε τον αξιόλογο ανδριάντα του Αδαμαντίου Κοραή, που ετοιμάζει ο πολλά υποσχόμενος νεαρός γλύπτης Γιάννης Παππάς (μετέπειτα Καθηγητής). Η αίσθηση προφανής. Η ζωή συνεχίζεται, θα νικήσουμε, μετά τον πόλεμο ας ετοιμαστούμε για την τοποθέτηση του ανδριάντα του Δασκάλου του Γένους.
Κατά τα άλλα οι ειδήσεις έχουν εκ των πραγμάτων πολεμικό περιεχόμενο. Συζητούνται τα ανακοινωθέντα του Γενικού Επιτελείου και τοπικά γίνονται γνωστά τα εξής: «Έχοντες υπ’ όψιν τας διατάξεις του Νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας της χώρας ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΜΕΝ αυστηρώς τας συγκεντρώσεις πολιτών εις δημόσιους χώρους και εμφανή μέρη του Νομού προς πρόληψιν τυχόν εχθρικής αεροπορικής επιδρομής. Την τήρησιν και εκτέλεσιν της παρούσης ανατίθημι εις τα Αστυνομικά όργανα».
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Χίου Αντισυνταγματάρχης Θ. Σπάθης.
«Συνεπεία της κηρύξεως της χώρας εις κατάστασιν πολιορκίας ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΜΕΝ πάσαν κυκλοφορίαν εις τας οδούς της Πόλεως και των περιχώρων αυτής από της 23.30 εσπερινής ώρας μέχρι της 3ης πρωϊνής. Οι παραβάται θα τιμωρούνται κατά τας διατάξεις του εν ισχύ Στρατιωτικού νόμου».
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Χίου Αντισυνταγματάρχης Θ. Σπάθης.
Εκτός των απαγορεύσεων όμως κυριαρχούν και εκδηλώσεις αλληλεγγύης, είναι γνωστή άλλωστε από πριν η πρωτοβουλία για την «Φανέλα του στρατιώτη» και ειδήσεις όπως αυτή.
«Παρακαλείται το κοινόν όπως προς διευκόλυνσιν της λογοκρισίας αλληλογραφεί με ολίγας και σαφείς λέξεις. Οι αποστολείς δε τηλεγραφημάτων εις ξένας γλώσσας να μεταφράζωσι το κείμενον τούτον εις την Ελληνικήν».
Και μιας και έγινε αναφορά για τα ξένα, ας μην ξεχνάμε τους Έλληνες του εξωτερικού. Οι εφημερίδες της εποχής κάνουν σχετικές αναφορές.
«Οι εν τη ξένη Χίοι δια τον αγώνα. Ο εκ Βολισσού και εν Βαλτιμόρι των ΗΠΑ διαμένων εξαίρετος συμπολίτης και κατέχων εξέχουσαν θέσιν εις την πολυπληθή κοινωνίαν της ως άνω μεγαλουπόλεως Νικόλαος Μαλλής ετηλεγράφησεν είς τον ενταύθα Δικηγόρον κ. Μιχ. Σκαρλάτον ίνα εμβάση αμέσως εις τον κ. Πρωθυπουργόν το ποσό των 50.000 δρχ. δια τας ανάγκας του Στρατού».
Και έτσι φτάσαμε αισίως στην 11η Νοεμβρίου, όπου κλήθηκε η Χίος να γιορτάσει την λευτεριά της σε συνθήκες πολέμου. Οι εκδηλώσεις είναι τυπικές μεν αλλά απουσιάζουν οι παρελάσεις, αφού ο Στρατός βρίσκεται στο μέτωπο κι εκεί μεν δίνεται αγώνας δια των όπλων, υπάρχει όμως και άλλο πεδίο. Διαβάστε σχετικά.
«Πολίται και στρατιώται. Το σύνθημα σας ας είναι σιωπή και προσοχή. Μην εμπιστεύεστε κανέναν. Στο δρόμο, στο καφενείο, στο εργοστάσιο, ο κατάσκοπος καραδοκεί. Δεν ξέρουμε αν είναι φίλος μας, δεν ξέρουμε αν είναι κάποιος άγνωστος, ευγενικός και δήθεν πατριώτης που σας ρωτά, σε πιά κλάση ανήκετε, πότε φεύγετε, που πάτε και άλλες τέτοιες ερωτήσεις. Μην εμπιστεύεστε κανέναν, μην απαντάτε σε κανέναν, ο κίνδυνος παραμονεύει»
Από εδώ και πέρα αρχίζει το μεθύσι, οι παππούδες μας πληροφορούνται τα νέα του μετώπου βήμα προς βήμα, που κάθε φορά είναι και ένα βήμα πτώσης των Ιταλών στην θάλασσα.
Ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε στην Κορυτσά.
Απελευθερώθηκαν οι Άγιοι Σαράντα.
Ο τιμημένος στρατός μας μπαίνει στο Αργυρόκαστρο.
Βέβαια ο πόλεμος δεν γίνεται επί χάρτου.
Σε λίγες μέρες γίνεται γνωστή η περιπέτεια Ρόκου. Η Χίος θρηνεί και θρηνεί σκληρά, παράλληλα φτάνουν στην Αθήνα οι πρώτοι τραυματίες και ο Μητροπολίτης Ιωακείμ Στρουμπής τηλεγραφεί στην Χιακή Ομοσπονδία να επισκεφθούν αμέσως τους Χιώτες τραυματίες προσφέροντας ότι τους ζητήσουν.
«Χιακήν αδελφότητα ΚΟΡΑΗΣ Φίλωνος 37 Πειραιάς.
Παρακαλούμεν επισκεφθείτε τραυματίας Χίους εις Νοσοκομεία Αθηνών, διαβιβάζοντες αυτοίς ευχάς ολοκλήρου Χίου, συμμετεχούσης πόνον αυτών. Πατρίς Χίος σεμνύεται δι’ ηρωισμόν αυτών συνεχιζόντων πατροπαράδοτον Χιακήν φιλοπατρίαν. Βεβαιώσατε ούτους ότι ενταύθα προσπαθούμεν ανακούφισιν οικογενειών αυτών».
Ο Χίου Ιωακείμ
Τις επόμενες μέρες και καθημερινά αρχίζει δημοσίευση συνεισφορών.
Παράλληλα με αυτές τις συνεισφορές ανακοινώνονται και μεγάλα ποσά, που κατατίθενται από Χιώτες εφοπλιστές. Ο καθένας συμβάλει όπως μπορεί.
Ένα δείγμα.
«Ο Αντώνιος Π. Λαιμός Ιατρός, δέχεται δωρεάν προς εξέτασιν τας οικογένειας των επιστράτων στην πρώην Πολυκλινική Χίου εκάστη Τετάρτην και Σάββατον από 3-5 μ.μ.»
Και αργά ή γρήγορα ήρθε η σκληρή ώρα. Ειδήσεις όπως αυτή γίνονται ρουτίνα και το νησί, παράλληλα με το μεθύσι της νίκης πληρώνει με δάκρυα το τίμημα.
Μαζί με τους νεκρούς, που έμειναν για πάντα στα βουνά της Βορείου Ηπείρου, που απελευθερώθηκε διπλή φορά για να σκλαβωθεί ξανά, αλλά αυτό είναι άλλη θλιβερή ιστορία, επιστρέφουν και οι τραυματίες. Η Χίος για πρώτη φορά βλέπει με τα μάτια της το σοκ. Περισσότερους από τις σφαίρες έριξαν κάτω τα κρυοπαγήματα. Η εικόνα πλέον παλληκαριών, με δεκανίκια και με κομμένα πόδια, αρχίζει να γίνεται οικεία, αν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει οικείο κάτι τέτοιο.
Και έτσι φτάνουμε στα Χριστούγεννα του 1940 με τον έξυπνο τίτλο της ΝΕΑΣ ΧΙΟΥ «Και επί γής πόλεμος».
