Κίνδυνος να επαναληφθούν ημέρες… «1987» στο Αιγαίο, αφού το ίδιο ωκεανογραφικό σκάφος, το οποίο προκάλεσε μία από τις σημαντικότερες ελληνοτουρκικές κρίσεις της νεότερης ιστορίας, βρίσκεται και πάλι εν πλω για «έρευνες» σε μια εκτεταμένη περιοχή που φτάνει έως το κέντρο του Αιγαίου και άνωθεν περιοχών ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Οι ελληνικές αρχές έχουν εκδώσει αντι-navtex και από τις 4 έως τις 14 Οκτωβρίου όλη η προσοχή θα είναι στραμμένη στο «Πίρι Ρέις», το οποίο παρακολουθείται από τον ελληνικό στόλο.
Ο Χιώτης δημοσιογράφος και συγγραφέας Κώστας Μαρδάς είχε την σπάνια ευκαιρία -ίσως να είναι και ο μόνος Έλληνας-, που έχει επισκεφτεί επισήμως το Πίρι Ρέις. Αυτό έγινε τον Αύγουστο του 2001, στο πλαίσιο αποστολής του για την εφημερίδα «Έθνος» στα Βουρλά της Σμύρνης, την άλλοτε ελληνική μητρόπολη.
Ο ίδιος, περιγράφει στο Newsbomb την εμπειρία του.
«Βρισκόμουν στη Χίο και μέσω επαφών, γνώρισα τον Τουρκοκρητικής καταγωγής αρχισυντάκτη της εφημερίδας Yeni Asir, Σουλεϊμάν Κενσέλ. Με τη βοήθειά του κανόνισα να επισκεφτώ το Ινστιτούτο Θαλασσίων Ερευνών και Τεχνολογίας της Σμύρνης και μίλησα με τον διευθυντή ερευνών, Μουσταφά Εργκίν. Επρόκειτο για έναν πολύ μοντέρνο χώρο πανεπιστημιακού επιπέδου.
Ο ίδιος πολύ πρόθυμα και ευγενικά με ξενάγησε στους χώρους και μου εξήγησε ότι πραγματοποιούν έρευνες, αντίστοιχες μάλιστα και συχνά σε συνεργασία με το δικό μας Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), με το οποίο ανταλλάσσουν στοιχεία. Τότε, οι έρευνες εστίαζαν στη ρύπανση στο Αιγαίο, και στη θαλάσσια στήλη μέχρι τον βυθό», αναφέρει.
Ο διευθυντής επίσης του τόνισε ότι πολλές φορές το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών είχε περιορίσει τον χώρο των ερευνών -λόγω αντιδράσεων της Ελλάδας- ενώ από τότε, οι Τούρκοι έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή νότια της Κρήτης…
Από εκεί, ο Κώστας Μαρδάς μετέβη στο επίνειο των Βουρλών, τη Σκάλα, επίσης πολύ σημαντικό παλιό ελληνικό κέντρο, όπου ο εθνικός ποιητής Σεφέρης πέρασε πολλά από τα καλοκαίρια του μικρός. Εκεί ήταν αγκυροβολημένο και έτοιμο για αποστολή το Πίρι Ρέις, το οποίο ναυπηγήθηκε το 1978.
Ο διευθυντής του ινστιτούτου τον ξενάγησε, τονίζοντας ότι ο χαρακτήρας του πλοίου είναι καθαρά επιστημονικός.
«Μου έδειξε όλους τους χώρους, φοριαμούς, κουκέτες, αμπάρια και όργανα για να με πείσει ότι κάνουν μόνο έρευνες. Συγκεκριμένα οι δράσεις και οι δυνατότητες του πλοίου είναι οι εξής:
-Φωτογράφιση βυθού
-Ηχοβολές επί του βυθού
-Λήψη υπεδάφους
-Πόντιση καλωδίων
-Ρυμούλκηση συσκευών
-Λήψη δείγματος ύδατος
-Έλεγχο μόλυνσης μικροοργανισμών
-Εντοπισμός ναυαγίων και αρχαίων αντικειμένων
-Χρήση τηλεκατευθυνόμενων ρομπότ
«Οι μισοί ναύτες», συνεχίζει την περιγραφή ο δημοσιογράφος, «ήταν και στην κρίση του 1987. Μου πρόσφεραν φασολάδα να φάω μαζί τους και μου είπαν ότι τότε, στην αρχή δεν είχαν καταλάβει τίποτα από το παρ' ολίγον θερμό επεισόδιο και ίσως και πόλεμο, που θα συνέβαινε με επίκεντρο το πλοίο τους. Μου είπαν ότι αυτοί έκαναν έρευνες όπως συνήθως και κατάλαβαν ότι κάτι δεν πάει καλά, όταν τους περικύκλωσαν τα πολεμικά πλοία της Ελλάδας κι άρχισαν να πετούν από πάνω τους ελληνικά μαχητικά».
Ο Κώστας Μαρδάς προσθέτει ότι ένας ναύτης του είπε ότι μεγάλωσε στην Τραπεζούντα, εκεί όπου «όπως μας έλεγαν οι μεγαλύτεροι, παλιά ζούσαν πολλοί Έλληνες». Ο δημοσιογράφος εκείνη τη στιγμή δεν μπήκε στη διαδικασία να του εξηγήσει τι «απέγιναν» αυτοί οι Έλληνες που οι πρόγονοί τους ίδρυσαν τη συγκεκριμένη πόλη…
Πίσω στο σήμερα, κι ενώ το γνωστό του ερευνητικό σκάφος πλέει στο Αιγαίο, υπό την διακριτική παρακολούθηση του ελληνικού στόλου, ο Κώστας Μαρδάς σχολιάζει:
«Όπως αναγράφεται στην επίσημη ιστοσελίδα του πλοίου, αποστολή του Πίρι Ρέις τώρα είναι η λεγόμενη προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων της Τουρκίας, συλλέγοντας δεδομένα για επιστήμονες, για πολιτικούς και οικονομικούς σκοπούς σε όλες τις γύρω θάλασσες και διεθνείς περιοχές. Διαθέτει βαρούλκο, γερανό, ηχοσυμπιεστή, εργαστήριο χημείας, ηχοβολέα και προσωπικό 24 ατόμων, 12 επιστήμονες και 12 ναύτες».
Και συνεχίζει: «Αυτό το πλοίο που θεωρείται παμπάλαιο είναι το πλοίο που πιθανότατα μπορεί να προκαλέσει μια νέα κρίση, δεδομένου και του βεβαρυμένου παρελθόντος. Κι αυτό διότι στα 22 σημεία που έχει ανακοινώσει ότι θα ερευνήσει η Τουρκία περιλαμβάνονται και οι νήσοι Καλόγεροι που ανήκουν διοικητικά στα Ψαρά, και αποτελούν και πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. Θα δούμε αν θα κάνει ηχοβολές – δηλαδή να προσβάλλει με κύματα την ελληνική υφαλοκρηπίδα – η οποία βεβαίως δεν έχει οριοθετηθεί – ή αν θα κάνει παραβίαση των χωρικών υδάτων».
0105 0205 0305 0405 
Η κρίση του 1987
Στην ελληνοτουρκική κρίση του 1987, η ένταση ξεκίνησε όταν η καναδική εταιρεία Denison αποφάσισε να προχωρήσει σε εκμετάλλευση πετρελαϊκών κοιτασμάτων κοντά στη Θάσο, πέραν των 6 ναυτικών μιλίων από τις ακτές, σε περιοχή που θεωρούσε ελληνική υφαλοκρηπίδα. Η Τουρκία, θεωρώντας ότι η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου παραβίασε τη συμφωνία του Κωνσταντίνου Καραμανλή στη Βέρνη το 1976 για αμοιβαίο πάγωμα ερευνών και γεωτρύσεων, αντέδρασε στέλνοντας το σεισμογραφικό σκάφος «Σισμίκ» (αφού προηγουμένως είχε στείλει το «Πίρι Ρέις») στο Αιγαίο, συνοδευόμενο από τουρκικά πολεμικά πλοία, προκειμένου να πραγματοποιήσει έρευνες σε αμφισβητούμενα ύδατα.
Η Ελλάδα αντέδρασε άμεσα με στρατιωτική κινητοποίηση και κυβερνητικές δηλώσεις ότι οποιαδήποτε τουρκική δραστηριότητα στην ελληνική υφαλοκρηπίδα θα θεωρούνταν αιτία πολέμου. Οι δύο χώρες βρέθηκαν ένα βήμα πριν από τη σύρραξη, όμως η κρίση αποκλιμακώθηκε ύστερα από έντονη διπλωματική παρέμβαση του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ Λόρδου Κάρινγκτον και την απόφαση της Τουρκίας να μην πραγματοποιηθούν οι έρευνες στον προβλεπόμενο χώρο. Η κρίση εκείνη καθιέρωσε το δόγμα της αποφασιστικής ελληνικής αντίδρασης σε μονομερείς τουρκικές ενέργειες αναφορικά με τις θαλάσσιες ζώνες του Αιγαίου. Ο Κώστας Μαρδάς στο βιβλίο του «προοίμια πολέμου» υποστηρίζει ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου υπό την απειλή πολέμου που εξέπεμπψε ο Τουρκούτ Οζάλ, αποδέχτηκε το αμοιβαίο πάγωμα ερευνών και γεωτρύσεων και αναγκάστηκε να αποδεχτεί την προτροπή των Αμερικανών να συναντήσει τον Οζάλ στο Νταβός και να συζητήσει τις διεκδικήσεις της Τουρκίας, χωρίς να τις αποδεχτεί.
Ποιος ήταν ο Πίρι Ρέις και το φρικτό τέλος του
Πίρι Ρέις σημαίνει «σοφός καπετάνιος» ενώ στον μεσαίωνα ο Πίρι Ρέις (1470-1554) ήταν ένας Οθωμανός ναύαρχος, γνωστός για τη στρατιωτική του δράση όσο και για τα χαρτογραφικά και γεωγραφικά έργα του, με αποκορύφωμα τον «μυστήριο» χάρτη που είχε δημιουργήσει, ο οποίος περιέχει απεικονίσεις των ακτών της Νότιας Αμερικής, της Δυτικής Αφρικής και τμήματος της Ευρώπης και της Καραϊβικής. Ο χάρτης θεωρείται σημαντικός γιατί περιλαμβάνει λεπτομέρειες για περιοχές που είχαν χαρτογραφηθεί πρώτη φορά από ευρωπαϊκούς εξερευνητές και απεικονίζει με εντυπωσιακή ακρίβεια και πρωτοπορία για την εποχή του πολλά γεωγραφικά στοιχεία, τα οποία δύσκολα εξηγούνται με τα τεχνολογικά μέσα εκείνης της περιόδου.
Ο Πιρι Ρέις καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε το 1554 στη Βασόρα. Η καταδίκη του αποδίδεται στην κατηγορία ότι εγκατέλειψε τον οθωμανικό στόλο κατά την πολιορκία της Βασόρας και δεν κατάφερε να παράσχει επαρκή υποστήριξη στις χερσαίες δυνάμεις, γεγονός που θεωρήθηκε προδοσία ή σοβαρή αποτυχία στα στρατιωτικά του καθήκοντα. Η ποινή του ήταν θάνατος δι' αποκεφαλισμού.
