Ψαρά: Το ακριτικό νησί του Αιγαίου στις 20 Απρίλη του 1821 κηρύσσει επίσημα την Επανάσταση στο νησί. Κατόπιν ο ήρωας του νησιού ναύαρχος Νικολής Αποστόλης με Ψαριανά καράβια θα βυθίσει στην Σμύρνη Οθωμανικό καράβι και θα αιχμαλωτίσει άλλα 4 κι αυτή ήταν η αρχή των ναυτικών επιχειρήσεων των Ψαριανών στις θάλασσες ενάντια στον Οθωμανικό στόλο.Ακολουθούν πυρπολίσεις, λεηλασίες, βυθίσεις καραβιών από τους ατρόμητους Ψαριανούς που έγιναν «ο φόβος κι ο τρόμος» του Οθωμανικού στόλου.
1824, 21 & 22 Ιουνίου: Η Καταστροφή την Ψαρών από τους Οθωμανούς
Ιανουάριος του 1824 και στο νησί όπου τότε βρίσκονταν 7.000 ντόπιοι και 23.000 πρόσφυγες φτάνουν πληροφορίες ότι ο Οθωμανικός στόλος ετοιμάζεται να κινηθεί εναντίον τους.
Οι Ψαριανοί αναζητούν βοήθεια αλλά οι συναγωνιστές τους στις θάλασσες -Ύδρα και Σπέτσες-, ζητούν χρήματα για να έρθουν ενώ η εθνική Κυβέρνηση -Κωλέττης κι αδελφοί Κουντουριώτη-, κωφεύει.
Το ιστορικό της Καταστροφής των Ψαρών
Οι στρατιωτικές δυνάμεις έφταναν τις 3.000 (1.300 Ψαριανοί, 700 πρόσφυγες και 1.027 Μακεδόνες και Θεσσαλοί υπό τον Ιωάννη Τσόντζα που είχαν πάει για να ενισχύσουν την άμυνα του νησιού). Οι Ψαριανοί είχαν κάνει οχυρώσεις στις ακτές τις οποίες πίστευαν ότι θα χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι για να αποβιβασθούν.
Σύμφωνα με τον Ψαριανό πολεμιστή Νικόδημο τα 235 πολεμικά των Οθωμανών με 15.000 στρατό προσέγγισαν το νησί στις 18 Ιουνίου. Τελικά μετά από ανεπιτυχείς προσπάθειες η αποβίβαση των Τούρκων θα γίνει στις 21 Ιουνίου στον όρμο του Ερινού που τον υπερασπίζοταν ο Αρβανίτης καπετάν Κόττας.
Εισβάλλουν οι Οθωμανοί στη Χώρα και.. πυριτιδαποθήκες ανατινάζονται ,ακολουθούν σφαγές, ο τόπος φλέγεται κι ο Ψαριανός ήρωας Αντώνης Βρατσάνος που μάχεται με λίγους Ψαριανούς και Μακεδόνες στο Παλαιόκαστρο τελικά το ανατινάζει…
Παράλληλα με την επίθεση στο φρούριο του Παλαιόκαστρου Τούρκοι στρατιώτες έκαναν έφοδο στις νησίδες Άγιος Νικόλαος και Δασκαλειό, στα δυτικά των Ψαρών, όπου βρίσκονταν Έλληνες στρατιώτες. Οι Τούρκοι χρειάστηκαν πέντε μέρες μέχρι να καταφέρουν να αποβιβαστούν στις νησίδες καθώς συνάντησαν μεγάλη αντίσταση.
Οι Μακεδόνες πολεμιστές των Ψαρών
Η Βουλή των Ψαρών αντιλαμβανόμενη ότι είναι μόνη απέναντι στον Οθωμανικό στόλο αναζήτησε βοήθεια από τούς Μακεδόνες και σύντομα ομάδες Μακεδόνων και με ελάχιστους Αρβανίτες πολεμιστές στις τάξεις τους θα συγκροτίσουν ένα σώμα 1.200 ανδρών (άλλοι ιστορικοί αναφέρουν 1.200) που θα έρθουν στα Ψαρά για να αναλάβουν την φύλαξη του νησιού. Αρχηγοί τους ήταν οι Μακεδόνες Ιωάννης (Νάνος) Τσόντζας, Νάνος Τουρούντζιας, Λάμπρος Κασσανδρινός και ο Αρβανίτης καπετάν Κόττας.
Έχουν διασωθεί και τα ονόματα των αγωνιστών Παπαδημήτρης Αναστασίου, Αδάμ Λάμπρος, καπετάν Θανασάκης κι ο γιός του Παναγιώτης, Εμμανουήλ Χαμόθεος κι όλλοι που όλοι έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι εκτός από τον γιό του καπετάν Θανασάκη τον Παναγιώτη.
Iωάννης ( Νάνος) Τσόντζας, ο Κοζανίτης αρχηγός των Μακεδόνων στην Καταστροφή των Ψαρών το 1824.
Ο Ιωάννης ή Νάννος Τσόντζας ήταν Οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Έγινε γνωστός από την αποδοχή στις αρχές του 1824 της πρόσκλησης των Ψαριανών να πολεμήσουν στην στεριά, αναλαμβάνοντας τη φρουρά του νησιού έναντι της επικείμενης απειλής του από τους Οθωμανούς.
Ήταν επικεφαλής 1.200 Μακεδόνων.
Γεννήθηκε το 1774 στην Κοζάνη και σκοτώθηκε στην Νησίδα των Ψαρών Δασκαλείο το 1924 πυροβολώντας ο ίδιος τα βαρέλια με το μπαρούτι για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.
Υπήρξε κλέφτης στα προεπαναστατικά χρόνια στην περιοχή του Ολύμπου. Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821 στην περιοχή του Βερμίου και του Ολύμπου έως το 1822. Μετά την καταστροφή της Νάουσας επέστρεψε στη Δυτική Μακεδονία όπου στρατολόγησε πλήθος εθελοντών για τον αγώνα.
Έτσι το νησί εκτός από τους 1200 Μακεδόνες ανέλαβαν να το υπερασπισθούν και 1300 Ψαριανοί μαζί με 700 πρόσφυγες.
Σε σύσκεψη που έγινε βλέποντας τον οίκο των Τουρκικών δυνάμεων σύμφωνα με την παράδοση ο Τσόντζας στο συμβούλιο, που έκαναν οι Ψαριανοί πριν την καταστροφή, εξέφρασε τον φόβο των συναγωνιστών του ότι οι Ψαριανοί θα μπουν στα καράβια τους και θα τους εγκαταλείψουν.
Οι Ψαριανοί για να τον πείσουν αποφάσισαν να αφαιρέσουν τα πηδάλια από τα πλοία ώστε να τα αχρηστεύσουν και να πολεμήσουν μέχρι εσχάτων στην στεριά.
Κατά μια άλλη εκδοχή οι ίδιοι οι Ψαριανοί έχοντας δει τον μεγάλο αριθμό των πολεμικών πλοίων και τον αριθμό των Τούρκων φοβούμενοι την εγκατάλειψη τους από τους Μακεδόνες αφαίρεσαν από μόνοι τους τα πηδάλια.
Η τύχη του Ιωάννη (Νάνου) Τσόντζα
Την τύχη του Κοζανίτη Ιωάννη Τσόντζα περιγράφει στο βιβλίο του,που εκδόθηκε το 1884, ο Ιερέας των Ψαρών Μικές Δούκας με τον τίτλο
«Ημερούσια συμβάντα της αλώσεως των Ψαρών».
Ο Νάννος (Ιωάννης Τσόντζας από τή Μακεδονία) σχεδόν πεντηκοντούτης εδιωρίσθη επί τού νησιδίου Δασκαλειό, επί τού οποίου είχον δύο μεγάλα πυροβόλα, είχε πολλούς μετ’ αυτού.
Τα Ψαρά μαζί με τα Αντίψαρα βρίσκονται βορειοδυτικά της Χίου ναυτικά μίλια. Τα δύο αυτά νησάκια μαζί με κάποια άλλα γειτονικά ακατοίκητα όπως το Δασκαλειό, το Κάτω Νησί και ο Άγιος Νικόλαος αποτελούν ένα μικρό σύμπλεγμα.
Ελθόντος δέ τού Ορταλάμπεη μέ μίαν φρεγάδα καί πολεμούντος κατ’ αυτού, μή δυνηθέντος δέ νά τούς βλάψη, επενόησεν άλλως νά τούς συλλάβη μέ απάτην.
Εξήλθεν ο ίδιος μετά πολλών, καί τινος Χριστιανού, όν εξαπέστειλεν εξ ονόματός του, ειπόντος αυτώ νά τοίς είπη νά παύση τό πύρ καί ορκίζεται εις τόν προφήτην του νά τοίς χαρίση τήν ζωήν, καί νά τοίς δώση καί αξιώματα.
Η απάντηση του Τσόντζα:
«Τότε τώ είπεν ο Νάννος, τί ενομίσας; ότι ελεύθερος Έλλην, θά προσκυνήση βαρβάρους; προτιμότερος είναι εις ημάς ο θάνατος, παρά νά κλίνωμεν τάς κεφαλάς ημών εις άστατον καί βάρβαρον δοβλέτιον (κράτος)».
Ορμησάντων δέ τινων διά νά τόν συλλάβωσιν, εξεκένωσεν όπλον κατ’ αυτών καί εφόνευσε δύο. Πλησιασάντων δέ κατόπιν πολλών διά νά τόν συλλάβωσιν εξεκένωσαν αύθις τά όπλα των έκαστος τούτων.
Η ανατίναξη της πυριταποθήκης στο νησάκι Δασκαλειό
«Ο δέ Νάννος εξεκένωσε τότε έν πιστόλιον εις τήν πυριταποθήκην καί ούτω εγένοντο πάντες παρανάλωμα τού πυρός υπέρ πατρίδος καέντες».
Ο Τσόντζας έπεσε μαχόμενος, κατά την μαρτυριά του παπά Δούκα στο Δασκαλειό.
(Η άλλη εκδοχή ήταν ότι βρισκόταν στο Παλιόκαστρο μαζί με τον Ψαριανό Αντώνη Βρατσάνο, που έβαλε φωτιά στις πυριτιδαποθήκες μαζί με τον Αρχιφύλακα Σιδέρη με εντολή της Βουλής των Ψαρών).
Επίλογος
Ο διασωθείς Μακεδόνας Παναγιώτης γιός του καπετάν Θανασάκη ένας από τους ελάχιστους Μακεδόνες που διασώθηκαν επιβιβάστηκε σε μία βάρκα και μετά σε ένα Γαλλικό πλοίο και κατόπιν τον συναντάμε να πολεμά στο Μανιάκι με τον Γρηγόριο Δικαίο, όπου τραυματίστηκε σοβαρά, οι Τούρκοι τον θεώρησαν νεκρό και δεν τον σκότωσαν. Υπηρέτησε στον στρατό του Καποδίστρια και σκοτώθηκε το 1852 στη Λειβαδιά σε συμπλοκή με τη συμμορία Νταβέλη.
Κρανίου τόπος το νησί των Ψαρών με χιλιάδες νεκρούς κι άλλους που στάλθηκαν σε σκλαβοπάζαρα.
Μερικά μόνο Ψαριανά μπρίκια και πυρπολικά κατάφεραν να ξεφύγουν από τον κλοιό τού τουρκικού στόλου και να σωθούν.
Οι διασωθέντες Ψαριανοί βίωσαν έναν νέο εφιάλτη μετά την καταστροφή γυρίζοντας -κυριολεκτικά-, από τόπο σε τόπο αντιμέτωποι με την απόλυτη φτώχεια και την αδιαφορία του Κράτους. Τελικά ίδρυσαν τα Νέα Ψαρά στην Ερέτρεια της Εύβοιας.
Η τιμή του Ιωάννη Τσόντζα στην γενέθλια πόλη Κοζάνη
Α) Προτομή στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.
Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο (Μνημείο) το έτος 1992 ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών της Π.Ε Κοζάνης στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στο Όρος Μπούρινο τοποθέτησε την προτομή του Ιωάννη (Νάνου) Τσόντζα Αρματολού του Ολύμπου καταγόμενου από την Κοζάνη.
(Η Μελέτη του Μνημείου από τον Πολυνείκη Αγγέλη αρχιτέκτονα).
Β) Το όνομα του έχει δοθεί σε οδό στο κέντρο της πόλης της Κοζάνης κοντά την Πλατεία Νίκης .
Βοηθήματα: www.kozanilife.gr / Σταύρος Π. Καπλάνογλου/ σελίδα «Προγονικές Εστίες» / blog: Ψαριανό 'ναι το καράβι… και δεν πασάρει / Πολυνείκης Αγγέλης.
Τασσώ Γαΐλα
