«Υπάρχουν πράγματι πολλοί χώροι, όλο και περισσότεροι που στη ζωή μας τους κατοικούμε προσωρινά. Δεν ανήκουμε σε αυτούς του χώρους ούτε μας ανήκουν… Η προσωρινή μας παραμονή δεν είναι αρκετή για να μας εφοδιάσει με μια ταυτότητα.»
Σταύρος Σταυρίδης, Μετέωροι χώροι της ετερότητας
Κάθε κρίση οδηγεί τον άνθρωπο πιο κοντά στην αναζήτηση του παρελθόντος και των ριζών που τον συνδέει με τον τόπο του. Η πανδημία, έφερε αλλαγές στον τρόπο που βιώνει κανείς τον χώρο. Οι άλλοτε γεμάτοι από ζωή δρόμοι αδειάζουν και ο χρόνος φαίνεται να παγώνει. Η απομόνωση έφερε στην επιφάνεια προβλήματα, που ίσως μέχρι τότε, να φάνταζαν ουτοπικά. Δύο φοιτήτριες του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Α.Π.Θ, η χιώτισσα Μαρία Πατελίδα και η ροδίτισσα Κωνσταντία Φαναράκη, παρατήρησαν πώς ένας προστατευόμενος τόπος, όπως για παράδειγμά ενός προστατευόμενου κάστρου, που προσφέρεται αμιγώς στον τουρισμό και αντιμετωπίζεται με όρους εμπορικούς, κατά την περίοδο της πανδημίας άλλαξε χαρακτήρα, καθώς μέσα από την απομόνωση ήρθαν στην επιφάνεια προβλήματα που προκαλεί η εμπορευματοποίησή τους.
Η ερευνητική εργασία στα πλαίσια των προπτυχιακών σπουδών με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Στυλιανή Λεφάκη «το νησί μέσα στο νησί - οι προστατευόμενοι οικισμοί ως σύγχρονες ετεροτοπίες», πραγματεύεται την αντιφατική αυτή συνθήκη που ζουν οι συγγραφείς στα νησιά καταγωγής τους, τη Χίο και τη Ρόδο, τον τόπο τους. Τι συμβαίνει άραγε στην περίπτωση της πολιτιστικής κληρονομιάς και πώς οι αρμόδιοι φορείς ως ένας εξωγενής παράγοντας, επιβάλλονται στον τόπο; Ποιος ο λόγος ύπαρξης ενός καθολικού πλαισίου προστασίας;
Περπατώντας σε έναν άδειο από πλήθος ιστορικού προστατευμένου πυρήνα ανακαλύπτει κανείς μια νέα πτυχή της υπόστασης του τόπου, των ετερόκλιτων και ετερόχρονων στοιχείων που έρχονται σε διάλογο στην σύγχρονη πόλη. Τα ιστορικά κέντρα αποτελούν αυτόνομα συστήματα μέσα στον αστικό ιστό, που λειτουργούν με διαφορετικά δεδομένα σε σχέση με το σύνολο. Οι καθολικοί κανόνες που θεσπίζονται από φορείς όπως η UNESCO με σκοπό την διατήρηση της συλλογικής μνήμης, αν και επανεξετάζονται συνεχώς, υπερπηδούν κάθε τοπικότητα δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα τόσο για το μνημείο όσο και για τους κατοίκους καθώς η ανάγνωση και το βίωμα του μνημείου γίνεται από διαφορετικό φάσμα.
Αυτό προκύπτει καθώς ένα μνημείο ή ένας οικισμός, την ιστορική στιγμή που αναγνωρίζεται ως προστατευόμενος, επειδή φέρει κάποια αξιόλογα χαρακτηριστικά, παγώνει στο χρόνο με έναν τρόπο περίεργο και πλέον ο υπόλοιπος αστικός ιστός αναπτύσσεται γύρω από αυτόν. Υπάρχει θα έλεγε κανείς εγκιβωτισμός, ενός συνόλου μέσα σε άλλο σύνολο, ή στην περίπτωσή μας ένα νησί μέσα στο νησί.
Στο κάστρο της Χίου, μέσω των ενδείξεων και των αντενδείξεων που επιβάλλονται παράγεται μία διαφοροποιημένη - εναλλακτική εμπειρία. Οι λιθόστρωτοι δρόμοι και τα στενά σοκάκια αποθαρρύνουν τη χρήση τροχοφόρων, τα κτίσματα που από τη φύση τους δεν μπορούν να καλύψουν τεράστιο πλήθος κόσμου και οι οχυρώσεις που οριοθετούν τον οικισμό από τον αστικό ιστό γεννούν τις προϋποθέσεις μιας συνθήκης πιο κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα.
Η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου με τη σειρά της, αποτελεί ίσως μία από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις «νησιού εντός του νησιού», καθώς από φαινομενική σκοπιά, παρέμεινε αλώβητη στο χρόνο. Πρόκειται για έναν οικισμό που πάλλεται μεταξύ δύο ταχυτήτων: αφενός η σύγχρονη αστική κουλτούρα και οι ανάγκες που επιφέρει και αφετέρου οι μηχανισμοί συντήρησης για τη διατήρηση του μνημείου. Κατά κοινή παραδοχή, πρόκειται για δύο αντιφατικές έννοιες, αν όχι αντίστροφες που μέχρι στιγμής η ανάβλυση του ενός επισκιάζει του άλλου. Σε αντιπαραβολή με τη συνολική και καθολική προστασία της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου, το υπό μελέτη μνημείο της Χίου δεν αντιμετωπίζεται αδιάσπαστα, πιθανόν γιατί εκλείπει ο φορέας - εγγυητής ανάδειξής του. Επί του παρόντος, οι απόψεις για την ακεραιότητά του διίστανται, προϊδεάζοντας για την μελλοντική πορεία του στο χρόνο.
Χίος, της Μαρίας Πατελίδα
Είναι γεγονός πως ο τουρισμός και οι παρεμφερείς κλάδοι του ανθίζουν με απόρροια την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και της κοινωνικής ζωής. Οι τουριστικές επιχειρήσεις λοιπόν, στην προσπάθειά τους να παραγάγουν ένα προϊόν μαζικό και εύκολο προς κατανάλωση, μιμούνται εικόνες πιο οικείες στη δυτική κουλτούρα. Φορείς όπως η UNESCO άλλωστε, διαφυλάττουν την προστασία ενός τόπου, εκπονώντας ενδελεχείς μελέτες με στόχο την καλύτερη και πληρέστερη ανάδειξή του (Seetharaman, 2016). Τι συμβαίνει όμως όταν ο αρχαιολογικός τόπος τουριστικοποιείται; Όταν ο τουρίστας δεν σέβεται το χώρο που τον φιλοξενεί; Ο επισκέπτης της Ρόδου εντυπωσιάζεται άραγε από το πλήρως αποκατεστημένο μεσαιωνικό σκηνικό ή από κάτι άλλο; Μήπως υπόσχεται μία κατάσταση που τον βοηθάει να ξεφύγει από την πραγματικότητα; Το ερώτημα λοιπόν είναι, αν μεταξύ της «αξιοποίησης» και της «μνημειοποίησης» του τόπου, της εφαρμογής απόλυτων πρωτοκόλλων και μηχανισμών, που αναπόφευκτα δημιουργούν ετεροτοπίες, υπάρχει χώρος για μία κοινωνική διαχείρισή του, που θα υποστηρίζει την τοπική κοινότητα, θα βασίζεται σε γόνιμες συζητήσεις ανάμεσα στους ντόπιους και στους αρμόδιους φορείς, συμβάλλοντας στην επανα-οικειοποίηση του χώρου με το ευρύτερο περιβάλλον. Είναι άραγε ουτοπικός ένας τέτοιος σχεδιασμός;
Ρόδος, της Ντίας Φαναράκη
Αναλυτικά η εργασία βρίσκεται ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: https://issuu.com/fanaraki/docs/_?fbclid=IwAR0VkFajAj5Y1HaGWY90-MU5R7_dY...
