Κύπρος: Βράδυ Τετάρτης 9 Ιουνίου 2021 και για τα 200χρονα από την Επανάσταση του 1821, στην αυλή πίσω από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη μπροστά από το ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, πραγματοποιήθηκε μια σημαντική εκδήλωση με θέμα τη μνημόνευση της «παράδοσης για την επίσκεψη του Κωνσταντίνου Κανάρη στη Λάπηθο», με αναρτημένο ψηλά πίσω από το βήμα των ομιλητών, τον σπουδαίο εκείνο μεγάλο ιστορικό πίνακα του αείμνηστου Γιώργου Μαυρογένη, αναπαράσταση της αποβίβασης του Ψαριανού ηρωικού μπουρλοτιέρη, ναυμάχου της Εθνεγερσίας, Κανάρη, στον όρμο της Ασπρόβρυσης μεταξύ Αϊρκώτισσας και μονής Αχειροποιήτου των ακτών της Λαπήθου, απ’ όπου έλαβε εφόδια, τρόφιμα, χρήματα και Κυπρίους εθελοντές πολεμιστές για την αρξάμενη από την 25η Μαρτίου 1821 Ελληνική Επανάσταση.
Την υπαίθρια εκδήλωση οργάνωσε η «Ηχώ της Κύπρου 1821-2021» με οικοδέσποινα την Ιλιάνα Κουλαφέτη.
Όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα της Κύπρου "Ο Φιλελεύθερος" στην εκδήλωση που γνώρισε μεγάλη επιτυχία μερικοί εκ των ομιλιτών αναφέρθηκαν στο θέμα που ταλανίζει εδώ και χρόνια τους ιστορικούς ερευνητές κι αυτό είναι η ημερομηνία της επίσκεψης του Κ. Κανάρη στην Κύπρο.
Να σημειώσω ότι η επίσκεψη του Κανάρη στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής επανάστασης δεν είναι ιστορικά αποδεδειγμένο γεγονός, ωστόσο δεν αποκλείεται, και υπέρ του μη αποκλεισμού της συνηγορούν η επιμονή της τοπικής παραδόσεως και η μαρτυρία ξένων προξένων στην Κύπρο, που σε διάφορες εκθέσεις τους γράφουν για επανειλημμένες προσεγγίσεις ελληνικών καραβιών σε κυπριακά παράλια.
Η τοπική παράδοση περί επίσκεψης του Κανάρη στην Κύπρο, παράδοση που περιέχει πάμπολλες λεπτομέρειες ,διατηρείται δυο αιώνες τώρα και εξιστορεί ότι ο θρυλικός πυρπολητής είχε προσεγγίσει, με τα καράβια του, σε τρία διαφορετικά σημεία των βορείων και βορειοανατολικών ακτών της Κύπρου κι είχε παραλάβει από το νησί τρόφιμα και άλλες προμήθειες. Αναφέρει ακόμη ότι μαζί με τον Κανάρη αναχώρησαν και Κύπριοι νέοι, εθελοντές αγωνιστές στην ελληνική επανάσταση.
Στην περιοχή Λαπήθου - Καραβά,και πάντα σύμφωνα με την παράδοση, ο Κωνσταντίνος Κανάρης φιλοξενήθηκε από προκρίτους της Λαπήθου και παρέμεινε μάλιστα κρυπτόμενος για λίγες μέρες στο αρχοντικό του προκρίτου Πασπάλλα στην Αγία Παρασκευή Λαπήθου. Το σπίτι του Πασπάλλα, εξαίρετο δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, σωζόταν μέχρι και την τουρκική εισβολή του 1974. Λέγεται ακόμη ότι ο πυρπολητής φιλοξενήθηκε και στον γειτονικό Καραβά από τις αρχοντικές οικογένειες του χωριού, ότι πήρε προμήθειες, κι ότι παρέδωσε στους Κυπρίους της περιοχής όπλα και πολεμοφόδια. Μάλιστα στον Καραβά ελέγετο ότι ο Κανάρης είχε πάρει τρόφιμα και χρήματα για τον αγώνα, που του παραδόθηκαν μέσα σε νεκροκρέβατα, σε εικονικές κηδείες, ώστε να μη γίνει γνωστό το όλο θέμα στις τουρκικές αρχές του νησιού.
Στην ομιλία του στην εκδήλωση της Αρχιεπισκοπής Κύπρου ο ιστορικός Πέτρος Παπαπολυβίου αναφέρθηκε στους Κύπριους εθελοντές του Κανάρη κι έκανε ιδιαίτερη μνεία σε οικογένεια της Λαπήθου (την οικογένεια Χατζηχριστόδουλου), που ανάγει την καταγωγή της στον Βόλο, υπάρχει δε στο Βόλο και σχετικό τοπωνύμιο, και σύμφωνα με την παράδοση μέλος της αγωνίστηκε με τον Κανάρη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι την επομένη της εκδήλωσης Λαπιθιώτης απόγονος του Χατζηχριστόδουλου (από τη πλευρά της μητέρας του) δήλωσε ότι ο πρόγονος του είχε έρθει στην Κύπρο το καλοκαίρι του ’21 μαζί με τον Κανάρη ως μέλος του πληρώματος του , ήταν από τον Βόλο κι επίσης γύρω στο 1830 ήρθε κι εγκαταστάθηκε οριστικά στην Λάπηθο μαζί με τον αδελφό του κι άλλα μέλη της οικογένειας τους.
Αυτά όσο αφορά την ισχυρή τοπική παράδοση που υποστηρίζει την επίσκεψη Κανάρη στην Λάπηθο Κύπρου.
Έχει γραφεί από τους ιστορικούς ότι στα πληρώματα του Κανάρη υπηρέτησαν και Κύπριοι και γίνετε ιδιαίτερη μνεία στον Κωνσταντίνο Κυπριώτη που υπηρέτησε στο πυρπολικό του Κανάρη και πνίγηκε σε κάποια ναυμαχία καθώς και στον γιό του Γιώργο Κωνσταντίνου Κυπριώτη που κι αυτός έπεσε σε άλλη πολεμική αποστολή.
Η συμμετοχή Κυπρίων στα πληρώματα του Κανάρη δεν προκαλεί εντύπωση ή αμφισβήτηση αν σκεφτούμε την διαχρονική συμμετοχή των Κυπρίων στους εθνικούς αγώνες της Ελλάδας . Κύπριοι μέλη της Φιλικής Εταιρείας, Κύπριοι εθελοντές στον Ιερό λόχο του Υψηλάντη, σώματα Κυπρίων εθελοντών στις μάχες του ’21 κλπ, και μάλιστα ένας Κύπριος, ο Ιωάννης Σταυριανός (1804-1877υπήρξε ο μοναδικός Κύπριος εθελοντής που έγραψε απομνημονεύματα για την συμμετοχή του στην Ελληνική Επανάσταση όπου και περιέγραψε συγκλονιστικά την δολοφονία του Γ.Καραϊσκάκη.
Υπάρχουν όμως αρκετά σημεία στο γεγονός -εκτός της ημερομηνίας-, που γεννούν ερωτήματα και προβληματισμό.
Την Κύπρο την είχαν ήδη επισκεφτεί πάμπολλοι Φιλικοί για την μύηση Κυπρίων στην Εταιρεία. Γιατί λοιπόν και ποιος θα έστελνε για ένα τέτοιο σκοπό στο νησί τον Κ.Κανάρη τον Ιούνιο του 1821 περίοδος που η κατάσταση στο νησί ήταν εκρηκτική (ακολούθησε η μεγάλη σφαγή της Κύπρου τον Ιούλιο), όταν μάλιστα τότε ο Κανάρης ήταν εντελώς άγνωστος κι όταν ήδη υπήρχαν Κύπριοι Φιλικοί; Ποιός ο σκοπός του ταξιδιού αυτού; (το ’22 με την πυρπόληση της Τούρκικης ναυαρχίδας στο λιμάνι της Χίου έγινε ο Κανάρης πασίγνωστος).
Ας περάσουμε από την τοπική παράδοση στις πηγές και τους ιστορικούς.
Ο ιστορικός Γ.Κηπιάδης είναι ο πρώτος που κάνει λόγο για την άφιξη του Κανάρη στην Κύπρο στο βιβλίο του: «Απομνημονεύματα των κατά το 1821εν τη νήσω Κύπρω τραγικών σκηνών»,Αλεξάνδρεια 1888. Βιβλίο που αποτελεί την σημαντικότερη έκδοση για τις τουρκικές σφαγές του καλοκαιριού του 1821 στην Κύπρο, εφόσον καταγράφει την ζώσα ,τότε, ιστορική παράδοση.
Αναφέρει ο συγγραφέας: «ο ατρόμητος στολοκαύτης Κανάρης, από τα παράλια της Αιγύπτου, περί την 19ην Ιουνίου του 1821 κατέπλευσε μετά του στόλου του και επί την ημετέραν Πατρίδα, ελλιμενισθείς εν λιμενίσκω τινί παρά τον Άγιον Σέργιον, είτα δε και εις τον παρά την Λάπηθον λιμενίσκον Ασπρόβρυσιν. Εις αμφότερα τα μέρη δεν έλειψαν οι Κύπριοι να τω προσφέρωσιν ασμένως και χρήματα, και ολόκληρα φορτία, τριών φορτηγίδων νηών, πρόβατα και βόας και σίτον και κριθήν και διάφορα άλλα τρόφιμα».
Αναφορά στον Κανάρη συναντάμε και στον σύγχρονο του Κηπιάδη ιστορικό Ιωάννη Φιλήμονα και στο βιβλίο του «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήναι 1859.
Και οι δύο συγγραφείς τοποθετούν την άφιξη του Κανάρη στο νησί τον Ιούνιο του 1821, λίγες μόνο μέρες πριν από τις εκτεταμένες σφαγές των Τούρκων στην Κύπρο (9 Ιουλίου 1821 και στη συνέχεια).
Η αποδιδόμενη στον Φιλήμονα αναφορά αφήνει να νοηθεί ότι ο Κανάρης είχε έλθει για να διαπιστώσει εάν οι Έλληνες της Κύπρου επρόκειτο ή ήσαν πρόθυμοι ή μπορούσαν ν’ ακολουθήσουν την επανάσταση, επαναστατώντας και αυτοί. Δεν αναφέρει όμως εάν και με ποιους Κυπρίους ηγέτες είχε επαφές ο Κανάρης.(Να επαναλάβω ότι ήδη την Κύπρο είχαν επανειλημμένα επισκεφτεί πολλά και κορυφαία στελέχη της Φιλικής Εταιρείας).
Επομένως μήπως στην Κύπρο ο Κανάρης βρέθηκε το 1823;Αυτό ισχυρίζονται μελετητές του γεγονότος στηριζόμενοι στο γεγονός ότι τον Ιούλιο του 1823 (σύμφωνα προς έκθεση του Γάλλου προξένου στην Κύπρο Mechain, ημερομηνίας 8 Ιουλίου 1823), 12 ελληνικά πλοία από τα Ψαρά (πατρίδα του Κανάρη) ήλθαν στο νησί και πήραν προμήθειες.
Ή, ακόμη, τον Ιούνιο του 1827, όταν ο Κανάρης επέστρεφε, μαζί με το στόλο του, από την Αίγυπτο, μετά την αποτυχημένη επιχείρηση κατά του αιγυπτιακού στόλου στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας.
Κι ερχόμαστε στο περιοδικό ‘Πολιτιστική Κύπρος’ τεύχος 3,Μαρτιος ,1977 όπου ο Άντρος Παυλίδης πρότεινε ως πιθανότερη ημερομηνία επίσκεψης του Κανάρη στην Κύπρο τα μέσα Ιουνίου του 1827 ( περιοδικό «Πολιτιστική Κύπρος», τεύχος 3, Μάρτιος, 1977). Στηρίζει αυτή τη θέση στα ακόλουθα:
Το 1821 ο Κανάρης δεν βρέθηκε στην Αίγυπτο, άρα δεν μπορούσε να είχε έλθει από εκεί όπως έχει γραφεί. Βρέθηκε στην Αίγυπτο τον Ιούνιο του 1827, οπότε είχε πάρει μέρος σε αποστολή επίθεσης κατά του αιγυπτιακού στόλου στο λιμάνι της Αλεξανδρείας. Εάν ο χρόνος της επίσκεψης θεωρηθεί ο Ιούνιος του 1827, τότε τα παραδιδόμενα στοιχεία ταιριάζουν:
Ο Κανάρης προερχόταν από την Αίγυπτο, ήταν ήδη σημαντικό πρόσωπο και ως τέτοιο ήταν δυνατό να γινόταν δεκτό χωρίς επιφύλαξη και να βοηθηθεί τα μέγιστα από τους Κυπρίους, οι οποίοι μάλιστα έθεταν την ίδιά τους τη ζωή σε μέγιστο κίνδυνο προκειμένου να προσφέρουν την όποια βοήθεια. Εξάλλου,-συνεχίζει ο Παυλίδης-, πιθανώς και ο ίδιος ο Κηπιάδης να είχε γράψει το έτος ως 1827, δεδομένου ότι ο αριθμός 7 εύκολα συγχύζεται με τον αριθμό 1. Αυτή η άποψη του Άντρου Παυλίδη, αρκετά θα έλεγα ισχυρή.
Ένας πίνακας ζωγραφικής: «Ο Κανάρης στην Κύπρο το 1821», πίνακας ιδιοκτησίας του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ με δημιουργό του τον Γιώργο Μαυρογένη υπήρξε ο "πρωταγωνιστής" της εκδήλωσης που διοργάνωσε το Ίδρυμα στις 9 Ιουνίου. Γενικά οι ομιλίες βασίστηκαν στην σταθερή και ισχυρή τοπική παράδοση ότι ο Κανάρης τον Ιούνιο του 1821 ελλιμενίστηκε στις βόρειες ακτές τις Κύπρου (Ασπρόβρυση Λαπήθου) όπου γέμισε τα καράβια του με προμήθειες και εθελοντές κι αναλύθηκαν πλήθος πληροφοριών και λεπτομερειών από την επίσκεψη του στην Κύπρο καθώς κι ο ‘γρίφος’ της ημερομηνίας, που παρέμεινε... άλυτος.
Ζωγράφος του αριστουργηματικού πράγματι πίνακα ο αείμνηστος Γιώργος Μαυρογένης πολυσχιδής προσωπικότητα της αριστεράς διανόησης της Κύπρου , σκιτσογράφος , δημοσιογράφος, γλύπτης και συγγραφέας. (απεβίωσε το 2018).
Στην έρευνα μου για το θέμα αυτό συνάντησα ένα ενδιαφέρον άρθρο του 2020 της εφημερίδας "Ο Φιλελεύθερος" όπου γίνετε αναφορά στο μνημείο του Κανάρη στην Λάπηθο, μνημείο που δεν έγινε ποτέ…
Το ιστορικό του: Οι Λαπιθιώτες είχαν αποφασίσει να κατασκευαστεί και να ανεγερθεί στο σημείο της αποβίβασης του Κ.Κανάρη μνημείο προς τιμήν του γεγονότος. Έρανοι, χορηγίες, δωρεές, έτοιμα και τα σχέδια αλλά όλα έμειναν... σχέδια με την εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974. Τώρα στην κατεχόμενη Λάπηθο μόνο σκοτάδι, τίποτα δεν θυμίζει το χτές, κανείς δεν γνωρίζει αν υπάρχει πλέον το σπίτι του Πασπάλλα (εδώ φιλοξενήθηκε ο Κανάρης στην διάρκεια της παραμονής του στην Λάπηθο), δείγμα εξαίρετο της τοπικής αρχιτεκτονικής που σωζόνταν μέχρι την βίαιη εισβολή του 1974. Η εφημερίδα επίσης μας ενημερώνει ότι τα εντυπωσιακά σχέδια για το «Πάνθεον-Μνημείον θαλασσομάχου Κανάρη και αθανάτων», ύψους 14 μέτρων, έχουν δημοσιευθεί στο περιοδικό ‘Χρονικά της Λαπήθου’/ τόμος 1971.
Ισχυρή παράδοση η επίσκεψη του ήρωα Κ. Κανάρη στην Κύπρο. Ουδεμία αμφισβήτηση του γεγονότος από τους διακεκριμένους ομιλητές της βραδιάς στο Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου
Αυτό ίσως που μένει κι είναι αναγκαίο είναι η τελική διευκρίνιση για την ακριβή ημερομηνία της επίσκεψης του εκεί, στον όρμο της Λαπήθου ακριβώς δύο αιώνες πριν…
Φωτογραφία του πίνακα: Διαδίκτυο.
Τασσώ Γαΐλα - Αρθρογράφος - Ερευνήτρια
