Το έθιμο του Αγά χάνεται στα βάθη των αιώνων. Πρόκειται για μία παράδοση που έχει τις ρίζες της στην Τουρκοκρατία, όταν οι Τούρκοι πασάδες που διοικούσαν τα Μαστιχοχώρια επέβαλαν ιδιαίτερα σκληρές ποινές και τιμωρούσαν τους Χιώτες με την πρώτη ευκαιρία.
Επί τουρκοκρατίας ο Αγάς ήταν ο ανώτερος Άρχων του χωριού και ο δίκαιος κριτής. Το πρωί της καθαρής Δευτέρας όλοι οι χωριανοί μαζεύονταν στο σχολείο του χωριού με σκοπό τη συνοδεία του Αγά στην κεντρική πλατεία.
την είσοδο του χωριού, στην κεντρική πύλη, γινόταν μία υποτυπώδης μάχη και η κατάληψη του κάστρου και στη συνέχεια ο Αγάς με το επιτελείο του κατευθυνόταν στην πλατεία καταλαμβάνοντας την έδρα του με σκοπό να δικάσει και να καταδικάσει όλο τον κόσμο. Σκοπός του Αγά ήταν να λύσει τις έριδες και τις φιλονικίες που υπήρχαν μεταξύ των χωριανών.
Τα πρόστιμα ήταν συγκέντρωση προϊόντων ανάλογα με τη δουλειά που έκανε ο καθένας και στο τέλος της ημέρας όλοι οι χωριανοί αγαπημένοι κατανάλωναν τα προϊόντα και γλεντούσαν με χορό και τραγούδι έως το πρωί.
Στην εξέλιξη του Εθίμου, μετά την Τουρκοκρατία, όπως και στα περισσότερα αποκριάτικα έθιμα, προστέθηκαν και Διονυσιακά στοιχεία, μασκαρέματα και σατυρικά τραγούδια. Πάντα βρισκόταν κάποιος κατάλληλος να ενσαρκώνει τον Αγά, που να έχει ευστροφία, γνώση της πραγματικότητας, γνώση των γεγονότων και της επικαιρότητας, να σατιρίζει, να διακωμωδεί και να καταδικάζει με σκοπό να συγκεντρώνει χρήματα παλαιότερα για το σχολείο και τώρα πλέον για τον πολιτιστικό σύλλογο.
Μετά τις καταδίκες του Αγά το λόγο είχε ο εισαγγελέας που επέβαλλε την ποινή.
Οι ποινές ήταν βουρδουλιές ή «ακάβαλο» και χρηματικό πρόστιμο τα οποία πλήρωναν όλοι, ότι ήθελαν, όσα ήθελαν, άμα ήθελαν, ήθελαν δεν ήθελαν…
Δεν λείπει το χιούμορ, τα πειράγματα και οι επευφημίες από τους παρευρισκόμενους, που ξέρουν πως σε λίγο ίσως έρθει η σειρά τους να δικαστούν και να καταδικαστούν!
Του Κώστα Αναγνώστου
