Θέμα προσοχής στην κατά 100% φυσική καλλιέργεια της μαστίχας έθεσα χθες.
Το συνέδεσα με την άνοδο της αξίας του προϊόντος και επειδή ξέρω πως δουλεύει η… πιάτσα, έφερα ως παράδειγμα το… άσχετο της ανόδου του πατέρα Αντωνίου της Κιβωτού και προειδοποίησα ότι η μαστίχα, αν δεν προσέξουμε, κινδυνεύει να πάθει την ίδια δουλειά.
Για το άρθρο υπήρξαν προβληματισμοί, που εκφράστηκαν με προφορικό και τηλεφωνικό τρόπο, όπως υπήρξαν και σχολιασμοί που εκφράστηκαν στο μεγάλο διαδικτυακό… Καφενείο.
Επιτρέψτε μου όμως να ξεχωρίσω αυτή την παρέμβαση, ενός υποδειγματικού κρατικού λειτουργού, του Επιθεωρητή εργασιακών σχέσεων, εμείς το έχουμε απλοποιήσει σε… Επόπτη Εργασίας, Δημήτρη Φραγκομίχαλου.
Διαβάζοντας το, έφερα στο μυαλό μου τις κόρες μου, που μάλλον δεν θα είναι οι μόνες, που πριν αγοράσουν κάτι ελέγχουν πρώτα αν αυτό είναι προϊόν «μαύρης εργασίας».
Μακάρι να προσέξομε και κυρίως να καταλάβουμε τι μας λέει ο συμπατριώτης μας, ανάμεσα στα άλλα και Νομικός Διεθνούς Δικαίου.
«Κύριε Διευθυντά της ΑΛΗΘΕΙΑΣ, ως συμπλήρωση στο εύστοχο άρθρο σας στις 21/12/2022 (https://www.alithia.gr/alithina/gia-na-min-pathei-i-mastiha-oti-o-papa-antonis-tis-kivotoy), στο οποίο επισημαίνετε τον κίνδυνο που εγκυμονεί για τη φήμη της μαστίχας η χρήση χημικών ή φυτοφαρμάκων και προτείνετε την 100% φυσική καλλιέργεια και παραγωγή της, θα ήθελα να αναφέρω και τα εξής.
Υπάρχει και δεύτερος κίνδυνος που ελλοχεύει για τη διεθνή απήχηση της μαστίχας και είναι η μαύρη εργασία στα χωράφια των μαστιχόδεντρων, δηλαδή το γεγονός ότι μαστιχοπαραγωγοί της Χίου απασχολούν πολυάριθμους αλλοδαπούς εργάτες γης, οι οποίοι ζουν και εργάζονται στις παρυφές της νομιμότητας. Δεν είναι ιδανική η κατάσταση όμως ούτε για τους ημεδαπούς και για τους νόμιμα διαμένοντες αλλοδαπούς εργάτες γης, που συχνά προτιμούν και οι ίδιοι να εργάζονται παράτυπα, αφού το κράτος μας θεωρεί αποτελεσματικότερο να επιδοτεί την ανεργία, αλλά τα τελευταία χρόνια και την ανέχεια. Για τον κίνδυνο αυτό βέβαια ευθύνεται πρωτίστως η νομοθετική εξουσία που δεν έχει ρυθμίσει με σαφήνεια το ζήτημα της νόμιμης απασχόλησης των εργατών γης, πόσο μάλλον των αλλοδαπών από τρίτες χώρες.
Ευθύνεται επίσης η εκτελεστική εξουσία, όσο δεν εξασφαλίζει μέσω των αρμόδιων υπηρεσιών της ότι δεν θα υπάρχουν συνθήκες εργασιακής εκμετάλλευσης ή ακόμα και εμπορία ανθρώπων (trafficking) στον αγροτικό τομέα. Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους είχε καταδικαστεί άλλωστε η Ελλάδα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων το 2017 για την υπόθεση της Μανωλάδας (εργάτες γης από το Μπαγκλαντές που προσλήφθηκαν για να μαζέψουν φράουλες το 2012-2013), διότι κρίθηκε ότι αποτύχαμε να αποτρέψουμε την καταναγκαστική εργασία και εμπορία ανθρώπων και να τιμωρήσουμε τους υπαίτιους εργοδότες.
Το θέμα με προβλημάτισε και το 2019, κατά τη συμμετοχή μου σε εκπαιδευτικό σεμινάριο που διοργάνωσε στη Χίο το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης με θέμα της αντιμετώπιση του trafficking, το οποίο συμπεριλαμβάνει και την εργασιακή εκμετάλλευση, όχι μόνο τη σεξουαλική όπως η πλειοψηφία ίσως νομίζει. Αναφέρθηκε τότε δημόσια από υπαλλήλους υπηρεσιών του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη ΒΙΑΛ ότι συναντούσαν πρόσφυγες/μετανάστες που επέστρεφαν από τα χωράφια με ρούχα γεμάτα ασπρόχωμα και επιδείκνυαν περιχαρείς σε ομοεθνείς τους το… πεντάευρο που πήραν για μεροκάματο.
Τον προβληματισμό μου για τον κίνδυνο η Χίος με τη μαστίχα να γίνει ξαφνικά η νέα Μανωλάδα και να στιγματιστεί για πάντα διεθνώς όπως η τελευταία, τον είχα μοιραστεί με διοικούντες της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου προτείνοντας να βοηθήσω σε ενημερωτική εκστρατεία που θα μπορούσε να αναλάβει η Ένωση για την εξάλειψη της μαύρης εργασίας από τα μαστιχοχώραφα, όμως δεν εισακούστηκα και μάλλον έγινα δυσάρεστος. Τον είχα επίσης μοιραστεί και μαζί σας, με αποτέλεσμα να γράψετε άλλο ένα προειδοποιητικό άρθρο με τίτλο «Η μαστίχα πρέπει να είναι άσπρη παντού» (11/9/2019, https://www.alithia.gr/alithina/i-mastiha-prepei-na-einai-aspri-pantoy).
Σπεύδω να προλάβω το επιχείρημα πως οι περισσότεροι μαστιχοπαραγωγοί εργοδότες είναι εντάξει απέναντι στους εργάτες γης ή πως οι τελευταίοι δεν έχουν εκφράσει καμία διαμαρτυρία στη Χίο.
Πρώτον, αν οι σωστοί εργοδότες αποτελούν την πλειοψηφία, τότε έχουν συμφέρον να υποστηρίζουν τη νομιμότητα στην απασχόληση, για να μην υφίστανται αθέμιτο ανταγωνισμό από την κακή μειοψηφία. Δεύτερον, το ζήτημα δεν περιορίζεται μόνο στο αν υπάρχει δηλωμένη απασχόληση, κανονική ασφάλιση και νόμιμη αμοιβή, πράγματα στοιχειώδη αλλά δυστυχώς όχι δεδομένα για τους εργάτες γης στη Χίο, όπως ούτε αλλού στην Ελλάδα.
Τώρα πια η διεθνής κοινότητα συζητά για το αν οι εργάτες γης αμείβονται επαρκώς ώστε να μη μένουν στον κύκλο της φτώχειας και της κοινωνικής απομόνωσης, για το αν εργάζονται και διαβιούν με συνθήκες ασφάλειας και υγείας, ακόμα και για το αν έχουν την ελευθερία να φτιάχνουν σωματεία και να διαπραγματεύονται συλλογικά το ύψος του ημερομισθίου τους.
Και τρίτον, δείτε την υπόθεση της δημοφιλέστερης παγκοσμίως πλατφόρμας εμπορίου ενδυμάτων και όχι μόνο, της κινέζικης Shein. Ένα ρεπορτάζ από το Channel 4 (στο εξωτερικό, σε χώρες όπου η δημοσιογραφία των μεγάλων ΜΜΕ σημαίνει ακόμα κάτι…), και συγκεκριμένα από δημοσιογράφο που μπήκε σε εργοστάσιο για να κατασκοπεύσει τις εργασιακές συνθήκες, ήταν αρκετό για να εκθέσει την εταιρεία και να προκαλέσει διεθνές κίνημα για το μποϋκοτάζ στα προϊόντα της.
Όσο και αν αυτά μοιάζουν ουτοπικά, ας έχουμε υπόψη μας ότι όλο και περισσότερο αποτελούν αντικείμενο ευαισθητοποίησης του καταναλωτικού κοινού διεθνώς. Η τάση πλέον είναι να επιλέγουν οι καταναλωτές όχι μόνο με βάση την τιμή και την ποιότητα, αλλά αφού αναζητήσουν έγκυρη και διαφανή πληροφόρηση σε ζητήματα ηθικής: αν το προϊόν περιέχει συστατικά που δεν βλάπτουν την υγεία τους, αν παράγεται με τρόπο που σέβεται τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος, αν οι παραγωγοί και οι εργαζόμενοι/-ες εισπράττουν δίκαιο τίμημα για τον κόπο τους (fair trade, fair labour).
Τι μπορούμε να κάνουμε; Αν αλλάξουμε την οπτική μας, ο κίνδυνος για ανεπανόρθωτη ζημία μετατρέπεται εύκολα σε ευκαιρία για θεαματική βελτίωση. Επαναφέρω λοιπόν δημόσια και εμπλουτισμένη την πρόταση μου προς την ΕΜΧ, έστω κι αν δεν έχει τυπικά την υποχρέωση. Ας ξεκινήσει εκστρατεία προς την πολιτική ηγεσία και προς τους παραγωγούς, με στόχο και σύνθημα «η μαστίχα καλλιεργείται και παράγεται εγγυημένα 100% χωρίς επιβλαβή για την υγεία πρόσθετα, χωρίς επιβάρυνση στο περιβάλλον, χωρίς εργασιακή εκμετάλλευση». Έτσι όχι μόνο θα διαφυλάξει την παγκόσμια φήμη των προϊόντων της, αλλά θα τη δει ν’ αυξάνεται ακόμα περισσότερο.
Υ.Γ.: Ευχής έργο θα ήταν να φτιαχτεί και μητρώο καταγραφής των εργατών γης για τη μαστίχα. Αν οι εργάτες ήταν νόμιμα δηλωμένοι, ίσως και να αποτρέπονταν οι κλοπές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα πρέπει βέβαια να εξεταστεί αν οι δράστες οδηγήθηκαν στην πράξη τους από φτώχεια. Πάντως σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως στην Κρήτη, το κοκολό(γ)ι -ιδίως στις ελιές- θεωρείται κατά παράδοση ότι ανήκει στους φτωχούς (https://www.cretanmagazine.gr/ta-kokologia-i-paradosi-pou-dichni-to-athanato-megalio-tou-ellinismou/).
Δημήτρης Φραγκομίχαλος, Νομικός, LLM Διεθνούς Δικαίου, Επιθεωρητής Εργασιακών Σχέσεων
