Ο Πολύμερος Μοσχοβίτης (1892-1950) υπήρξε στρατιωτικός και δημοσιογράφος.
Το 1932 με πρωτοσέλιδό του στα ''Αθηναϊκά Νέα'' παρουσίασε το βιβλίο του που κατέγραφε την αιχμαλωσία του στη Μ.Ασία. Σας παραθέτω ένα απόσπασμα...
Εκεί, εις το Εσκή Σεχήρ άλλως τε οι Τούρκοι, όχι μόνον με την ανοχή αλλά και την προτροπήν των αρχών και της συνοδείας μας, επετέθησαν εναντίον της φάλαγγος των αιχμαλώτων, κατέσφαξαν στρατιώτας, ητίμασαν τα άσπρα μαλλιά του στρατηγού Κλαδά, εφόνευσαν, συντρίβωντας τα κεφάλια τους, υπερσαράντα αξιωματικούς αιχμαλώτους, εμαχαίρωσαν με στιλέτο εις την ωμοπλάτη (πώς εγλύτωσεν από το φοβερόν εκείνο τραύμα;) τον λοχαγόν Αργυρίου, τον έφεδρον ανθυπίατρον Φουστάνον από την Σύρον, τον υπολοχαγόν, τότε, του πυροβολικού Παναγόπουλον Δ. και με μιαν ξιφολόγχην Λέμπελ (λιμαρισμένην εις την ράχην ώστε να αποβεί πριόνι από τη μία μεριά, ούσα ξυράφι από την άλλη) κάτω από τον υπεζωκότα, τον υποφαινόμενον - χωρίς να λογαριάσω τον Κοσμόπουλο, τον Ασημάκη, τον λοχία Νάλτσα από την Θεσσαλονίκη και τόσους άλλους. Αλλά δια όλα αυτά «απαγορεύεται η κουβέντα».
Η υπερευέξαπτος τουρκική φιλοτιμία δεν το επιτρέπει και η ελληνοτουρκική… φιλία, μημουαπτική σαν να ήτο από φαρφουρί, θα εκινδύνευεν αν ελέγετο η αλήθεια ολόκληρη. Όθεν ας την βάλωμεν αυτήν την κακομοίρα την αλήθεια πάλι εις το ντουλάπι (…)"
*φαρφουρί=πορσελάνη (λέξη περσικής προέλευσης).
Ὁ Μέραρχος εἶχε ὁρίσει νά πάῃ στήν Προῦσα ἕνας ἄλλος λοχαγός (ὁ Δουδουμόπουλος), ἀλλ᾿ ὁ Σταματέλος ἐζήτησε μόνος του νά μεταβῇ αὐτός, γιά νά συνεννοηθῇ μέ τόν σωματάρχη στρατηγό Σουμίλα. Ἕφυγε μέ τό αὐτοκίνητο τοῦ στρατηγοῦ (= τοῦ Κλαδᾶ). Λέγεται ὅτι ὁ Σουμίλας, ὅταν τόν ἀποχαιρέτησε τοῦ εἶπε πατρικῶς: «βρέ παιδί μου, πῶς θά πᾶς πίσω μέ αὐτήν τήν κατάσταση;».
Ὁ Σταματέλος διερχόμενος ἀπό τήν πλατεῖα τῆς Προύσης παρέλαβε μαζί του δύο ἄλλους ἀξιωματικούς καί ἐπιστρέφων ἐνέπεσε στήν ἐνέδρα τῶν Τούρκων καί οἱ μέν δύο ἄλλοι ἀξιωματικοί ἐφονεύθησαν ἐπί τόπου, ὁ δέ Σταματέλος «τραυματισμένος βαριά ἀπέθανε, ἐνῶ μετεφέρετο στό νοσοκομεῖο!». Ἔτσι γράφει σέ ἐπιστολή του πρός τόν Ἐρυθρό Σταυρό Τοῦρκος
στρατηγός, ὁ ὁποῖος ὑπογράφει ὡς ἀρχηγός τοῦ Ἐπιτελείου σώματος στρατού (1).
Ἰδού, ὅμως, ἕνα ἀφήγημα, ἀξιοπιστότερο ὁπωσδήποτε, ἀπό τίς πληροφορίες τοῦ Τούρκου στρατηγοῦ καί τά περί «νοσοκομείου» ἀνατολίτικα ψεύδη.
Ἀνήκει στόν συμπολεμιστή τοῦ Σταματέλου, συμμαθητή του, ὅπως γράφει, στήν Σχολή τῶν Εὐελπίδων, τόν Πολύβιο Μοσχοβίτη, ὁ ὁποῖος στίς 27.12.1922 (;) ἔγραψε ἀφήγημα στήν ἐφημερίδα «Αθηνα'ι'κά Νέα». Σ᾿ αὐτό ἀναφέρεται στόν Σταματέλο μέ τά ἑξῆς:
«…Τόν ἔστειλαν ἐκείνη τήν ἡμέρα νά βρῇ στήν Προῦσα τό σῶμα στρατοῦ καί νά συνδεθῇ μέ αὐτό λαμβάνων διαταγάς καί ὁδηγίας. Ἔκτοτε δέν ξαναφάνηκε καί ἡ ἐξαφάνισίς του ἐσήμαινε διά τό Ἐπιτελεῖον ἀπώλειαν ἀνεπανόρθωτον.
Ὅσον ἀφορᾷ τόν Σταματέλον κανείς ποτέ δέν ἔμαθε τί ἀπέγινε. Νομίζω ἐν τούτοις πώς εἶδα τό πτῶμα του, ὅταν ἠρχόμουν μέ τήν συνοδείαν αἰχμαλώτων στό δρόμο τῆς Προύσης, ἔξω ἀπό τά Μουδανιά, πρίν φθάσωμε στό “ματωμένο ποτάμι”, ὑπό τίς ἑξῆς συνθήκας… (Τετάρτη, 28 Δεκεμβρίου, συνεχίζει).
…Αὐτό τό περιστατικό ἐτράβηξε τά μάτια μου πρός τό χαντάκι τοῦ δρόμου.
Λίγα βήματα πιό κάτω εἴδαμε κατακείμενο, ἐπίσης στό χαντάκι, ἀλλά φρικτῶς παραμορφωμένο καί θεόγυμνο ἕνα πτῶμα. Μαῦρο πηχτό ὑγρό στίς γωνιές ἀπό τά χείλη. Ἄδειες κόγχες, φρικτές.
Καί -φρικτή ἀντίθεση- ἀπάνω ἀπ᾿ αὐτή τήν ἀπαίσια εἰκόνα ἕνα στεφάνι ἀπό κατάξανθα, χρυσᾶ μαλλιά, ὄμορφα λαμπρά ἀκτινοβολοῦντα κάτω ἀπό τό φλογερό φίλημα τοῦ αὐγουστιάτικου ἥλιου… Ἦτο τό πτῶμα αὐτό σίγουρα τοῦ λοχαγοῦ Σταματέλου, τοῦ λοχαγοῦ, πού ὅπως εἶπα ἡ Μεραρχία εἶχε χάσει ἀπό τίς 28 Αὐγούστου καί τό βλέπαμε ἔτσι κατακείμενο στό χαντάκι τοῦ δρόμου, ἐκεῖνο τό πρωί τῆς 31ης Αὐγούστου, πηγαίνοντας αἰχμάλωτοι ἐμεῖς πρός τήν Προῦσα.
Οἱ Τοῦρκοι τόν εἶχαν σκοτώσει… Γιατί, ἐπιμένω, τό πτῶμα ἐκεῖνο ἦταν ἄφευκτα τοῦ Σταματέλου, τοῦ ἀλησμόνητου παλληκαριοῦ. Τέτοια μαλλιά, τόσα καί τόσο ξανθά, τόσο περίεργα ξανθά, μόνον ὁ “Λάμπης” εἶχε… Ὁπωσδήποτε εὑρεθεῖσα χωρίς τόν Σταματέλο ἡ Μεραρχία, τρομοκρατηθεῖσα ἀπό τήν προσβολή τῶν Τούρκων ἱππέων εἰς τό Στρατηγεῖον της τήν 28 Αὐγούστου, κολλήσασα εἰς τό Δεμίρ Τάς, ἀναχωρήσασα ἀπ᾿ ἐκεῖ τό πρωΐ τῆς 29ης, ἀντί τό βράδυ τῆς 28ης, πού εἶχε διαταχθῆ (;) ἀπό τό Σῶμα, ἄρχισε τήν κίνησή της τρομοκρατημένη, ψυχικῶς ἡττημένη ἤδη ἀπό τῆς στιγμῆς ἐκείνης».
Αὐτό ὑπῆρξε τό τραγικό τέλος τοῦ λοχαγοῦ Σταματέλου, ἀλλά καί τῆς 11ης Μεραρχίας. Ὅσο καί ἄν οἱ σῳζόμενες μαρτυρίες συναδέλφων του φαίνονται κάπως ὑπερβολικές, προκύπτει ὅμως ἀπ᾿ αὐτές ὅτι ὁ ἀείμνηστος, παρά τό νεαρόν τῆς ἡλικίας του, ὑπῆρξε ἐξαιρετική προσωπικότης ἐπιτελικοῦ ἀξιωματικοῦ. Τόν ἐχαρακτήριζαν ὡς τήν ψυχή τῆς Μεραρχίας. Ἐκάκιζαν ὅλοι τόν Κλαδᾶν, διότι εἰς «τόσον κρισίμους στιγμάς» τόν ἔστειλε στόν θάνατο καί ἀπέδιδαν στήν ἐνέργεια αὐτή τοῦ Μεράρχου τήν αἰχμαλωσία τῆς Μεραρχίας. Λέγεται ὅτι ὁ Κλαδᾶς, ἐπειδή ἀργοῦσε ὁ Σταματέλος νά ἐπιστρέψῃ, ἐπέμενε νά τόν περιμένῃ ἀναποφάσιστος μέ συνέπειαν, νά τοῦ εἰπῇ ὁ ἱερεύς τῆς Μεραρχίας: «Κύριε Μέραρχε, εἶναι στιγμές νά λάβετε γενναίας ἀποφάσεις!». Διέταξε ἐκκίνηση, ἀλλ᾿ ἦταν ἀργά… (2)
* * *
1.- Ἡ ἐπιστολή τοῦ Τούρκου στρατηγοῦ, γραμμένη στήν γαλλική, ὁμιλεῖ περί «διακομιδῆς» τοῦ Σταματέλου “à l’ hopiτal”, γράφει ὅτι ἀγνοεῖται ὁ τάφος του καί συλλυπεῖται τήν οἰκογένεια γιά τήν ἀπώλεια τοῦ «μοναδικοῦ» υἱοῦ της. Τό τελευταῖο προφανῶς ὠφείλετο σέ λάθος τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ. Φέρει δυσαναγνώστως χρονολογία 10.6.1923 (ἤ, πιθανῶς, 1928).
2.- Γιά τίς συνθῆκες αἰχμαλωσίας τῆς 11ης Μεραρχίας βλ. ἐκτενέστερον εἰς ἡμέτερον: «Ἡ εἰς Ἅδου Κάθοδος – ἀπό τόν Σαγγάριο ὥς τήν Λωζάννη», β´ ἔκδ. Πάτραι 2004, σ. 158 καί ἑπ.