Ο Παύλος Μεθενίτης ασχολήθηκε πρόσφατα με το πένθος, το οποίο είτε το θέλουμε είτε όχι είναι μέσα στη ζωή και την καθημερινότητά μας. Και τι είναι πένθος; «Η βαθιά θλίψη, η μεγάλη ψυχική οδύνη λόγω δυστυχίας ή συμφοράς ή εξαιτίας του θανάτου συγγενικού ή προσφιλούς προσώπου».
Όσοι χάνουν τους αγαπημένους τους εκδηλώνουν το πένθος τους με ποικίλους τρόπους: από τα μαύρα ρούχα (που οι χήρες παλιότερα δεν τα έβγαζαν μέχρι να πεθάνουν) και το περιβραχιόνιο ή την ταινία στο πέτο ή στο αριστερό μανίκι του σακακιού, μέχρι την πλερέζα, το μαύρο μαντίλι (από το γαλλικό pleurer, δηλαδή «κλαίω») κι από τον αυτοπεριορισμό στο σπίτι, μέχρι τη νηστεία, την αποφυγή κάθε ευχάριστης δραστηριότητας ή ακόμα και την ατημελησία. Εμείς εδώ στη Χίο, πριν μερικά χρόνια, σκεπάζαμε με σεντόνια και τους καθρέπτες του σπιτιού για να μην βλέπουμε τα μούτρα μας, ένεκα ωραιοπάθειας. Και, ακόμα, ξενυχτούσαμε στο σπίτι τον μακαρίτη μέχρι το πρωί και μάλιστα επιθυμητό ήταν και κανένα αστειάκι για να ελαφρύνει λίγο η πένθιμη ατμόσφαιρα. Και οι ιστορίες από τα παλιά ήταν στη νυχτερινή διάταξη. Από το στρατό, από τα βαπόρια, από τη γειτονιά. Έτσι περνούσε πιο εύκολα η ώρα. Η συνήθεια αυτή σταμάτησε τα τελευταία χρόνια καθώς τους νεκρούς αναλαμβάνουν τα γραφεία τελετών και απομακρύνονται από τα σπίτια.
Εξέχουσα θέση στη λαϊκή παράδοση του πένθους είχαν και τα μοιρολόγια, αυτά τα θλιμμένα λυρικά, επαινετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια για τον νεκρό, που τραγουδιούνταν όχι μόνο από τις συγγενείς του νεκρού, αλλά και από επαγγελματίες, τις μοιρολογίστρες.
Εκτός από το ατομικό, υπάρχει και το εθνικό πένθος. Έχουν υπάρξει πάνδημες εκδηλώσεις πένθους και συντριβής, όπως η κηδεία του Κωστή Παλαμά το 1943, στην Κατοχή, που πήρε χαρακτήρα παλλαϊκής αντίστασης στους Ναζί. Πολλές γυναίκες μαυροφορέθηκαν τότε κι άλλοι τόσοι άντρες έβαλαν τη μαύρη ταινία στο πέτο, γιατί ο Παλαμάς ήταν δικός τους άνθρωπος, ήταν η πατρίδα τους.
Δημήτρης Φρεζούλης
