3 Ιουνίου του 2003 έγραφε το ημερολόγιο του κόσμου, όταν έκλεισε ο κύκλος της ζωής του Χιώτη χαράκτη, ζωγράφου και λογοτέχνη Νίκου Γιαλούρη.
Το «ερωτικό γράμμα», όπως ο ίδιος χαρακτήρισε το πρώτο του βιβλίο, το περιηγητικό, λογοτεχνικό λεύκωμα εμπλουτισμένο από μέρος εικαστικών έργων του, με τίτλο, «ΧΙΟΣ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΑΝΕΜΩΝ» με ημερομηνία πρώτης έκδοσης το 1962.
«Γραμμένο» από τα ίδια του τα χέρια, που για πάνω από πέντε δεκαετίες αδιάλειπτα ζωγράφιζε, χάραζε, δημιουργούσε μοτίβα, διακοσμούσε, έγραφε ποίηση, παραμύθια, έπαιζε κιθάρα, συνέθετε, αρθρογραφούσε για κοινωνικά θέματα στην γραφομηχανή, του δίδασκε αγγλικά. Αυτά που φαίνονται να πλαισιώνουν στοχαστικά το πρόσωπό του στις φωτογραφίες του, με το μοναδικό, αναγνωρίσιμο δακτυλίδι του…
Με τα ίδια ακούραστα χέρια, που άγγιζε, με αγάπη, ιερότητα, την χιακή φύση, που όπως έγραψε ο Ελύτης, «δεν βρίσκεται πάντοτε κει που την βλέπουμε. Οικεί μέσα μας», πριν την μετουσιώσει σε κάθε μορφής Τέχνης , για να την διασώσει, να την διαφυλάξει μέσα στους πίνακες, τους στίχους του από την φθορά του χρόνο και την βεβήλωση της «πρόοδου»…
Αυτόν τον «φάκελο» διάστικτο από τα κιτρινωπά σημάδια του χρόνου, ανοίγουμε την Δευτέρα στην ΑΛΗΘΕΙΑ TV στην εκπομπή «Επικαιρότητα με άλλο μάτι» στις 8 μ.μ. τα μεσάνυχτα και την Τρίτη το απόγευμα.
Με την συνδρομή μερικών μόνο από τους ανθρώπους που «μπόλιασε» με το αστείρευτο ταλέντο του, την φιλοσοφική, ποιητική σκέψη του, τις σιωπές και πάντοτε μετρημένο λόγο του.
Η εκπαιδευτικός Στέλλα Τσιροπινά, ήταν εκείνη που ανάμεσα σε άλλους, είχε την τύχη να της εμπιστευτεί να δώσει τη φωνή της για να ζωντανέψουν τα παραμύθια του, τα ποιήματα , η περιηγητική λογοτεχνία του…
Με την ανάγνωση ενός από τους προλόγους των περίτεχνων λευκωμάτων του με πλούτο λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και λαογραφικό ξεκινά το αφιέρωμα της ΑΛΗΘΕΙΑ TV στην μνήμη του.
Ακολουθεί μία θαυμάσια ταινία μικρού μήκους που είχε διαγωνισθεί και διακριθεί στα πλαίσια του καθιερωμένου και αναγνωρισμένου μαθητικού διαγωνισμού ΣΙΝΕΜΑΘΕΙΑ, «ψυχή» του οποίου, είναι ως γνωστόν, η Στέλλα Τσιροπινά.
Η παραγωγή της δεκάλεπτης περίπου ταινίας, είχε γίνει από το 2ο Λύκειο Χίου, με τον τίτλο « Ν. ΓΙΑΛΟΥΡΗΣ, Ο ΗΛΙΟΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ». Τίτλος που αποτυπώνει την πανελλήνια ακτινοβολία του Χιώτη καλλιτέχνη αλλά και συνδέεται με ένα από τα αγαπημένα, χαρακτηριστικά του μοτίβα που είναι οι «ήλιοι του».
Η παραγωγή της δείχνει το πώς θα μπορούσε το έργο του χιολάτρη Νίκου Γιαλούρη να εισαχθεί στα σχολεία της Χίου και αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους νέους, είτε εικαστικά, είτε ποιητικά ακόμη και μέσα από τα λευκώματα και τα παραμύθια του. Μια αξιόλογη μαθητική προσπάθεια που θα μπορούσε ακόμη και σήμερα να προβάλλεται στα σχολεία της Χίου γεφυρώνοντας την απόσταση ανάμεσα στο μεγάλο χιώτη δημιουργό και τις επόμενες γενιές.
Για τον Νίκο Γιαλούρη είχαν μιλήσει σε αυτήν ο Νίκος Χούλης, ποιητής και ο Μ. Φύσσας στενός φίλος του που επίσης «μπολιάστηκε» από τον καλλιτέχνη και το έργο του. Όπως και το τότε Δήμαρχος Μ. Βουρνούς.
Ο «Δάσκαλος Νίκος Γιαλούρης»
Σε κατ’ ιδίαν συνομιλία με τον Νίκο Χούλη, μας περιέγραψε πως ένα 27 χρονο παιδί που ήταν όταν θέλησε να τον γνωρίσει, ακούγοντας την γειτονική οικογένεια Φαφαλιού, να μιλάει τόσο επαινετικά για τον Χιώτη ζωγράφο.
Η πρώτη τους συνάντηση ήταν τόσο καταλυτική για τον Νίκο Χούλη, τον γέμισε τόσο πολλά ερεθίσματα , τον έφερε σε επαφή με τον κόσμο της Τέχνης και της Ποίησης που τον οδήγησε το ίδιο βράδυ, στο να γράψει ένα άρθρο για τον ήδη αναγνωρισμένο Νίκο Γιαλούρη, που δειλά δειλά, έδωσε στον Νίκο Περρή και δημοσιεύθηκε στο «Χιακό Λαό»
«Ήταν Δάσκαλος, χωρίς να διδάσκει» λέει ο Νίκος Χούλης περιγράφοντας μια λιγότερο γνωστή πλευρά του Νίκου Γιαλούρη. Εκείνη του στοχαστή, του αναζητητή της αλήθειας, του Ποιητή…
«Δεν μιλούσε πολύ στο Εργαστήριο του. Όμως πάντα έκανε κάτι όταν είμασταν μαζί.. Ήταν σαν να μου έλεγε: «Εσύ να είσαι υπεύθυνος για την ζωή σου. Εσύ να γίνεις δημιουργός. Δεν γνώρισα άλλο ΔΑΣΚΑΛΟ στην ζωή μου. Του οφείλω και θα του το οφείλω για πάντα»
Η πρόταση που κατέθεσε ο ποιητής, μαθητής και φίλος του Νίκου Γιαλούρη είναι να οργανωθεί στο μέλλον μια μεγάλη ολοκληρωμένη εκδήλωση αντάξια του έργου και της προσφοράς του. Που θα φωτίζει παράλληλα το εικαστικό, λογοτεχνικά, ποιητικό έργο του. Στην συζήτηση μας ξεχείλισε και η θλίψη του για το πως αντιμετωπίστηκε μετά τον θάνατό του ο Νίκος Γιαλούρης και το έργο του από αρκετούς αιρετούς και γενικά από όσους είχαν ευθύνη για την διαφύλαξη και ανάδειξη του έργου του. Όπως και για το ότι δεν έχει ενταχθεί μέρος του έργου του στα σχολεία της Χίου, ώστε οι νεότερες γενιές να γευθούν τους γλυκούς καρπούς της Τέχνης και της σκέψης του.
« Κοινωνικό φαρμακείο η Τέχνη του Γιαλούρη»
Τις μέρες που διαρκούσε η συλλογική προετοιμασία για το αφιέρωμα στον Νίκου Γιαλούρη, στην οποία μετείχαν η Στέλλα Τσιροπινά, ο Νίκος Χούλης και ο Μανώλης Φύσσας, τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα. Η χαρά του ανταμώματος και της συνδημιουργίας ενός αφιερώματος στον Νίκο Γιαλούρη και η πικρή γεύση στα χείλη που συνόδευε το ερώτημα για την τύχη του έργου του! Έναν «θάνατο» μετά θάνατον…
Και μόνο ότι χρειάστηκε να γίνει το γύρισμα 21 χρόνια μετά τον θάνατό του Νίκου Γιαλούρη, όχι στο σπίτι του στην Αγία Μαρίνα, που θα μπορούσε να είχε διατηρηθεί επισκέψιμο όπως είθισται να γίνεται σε όλα τα σπίτια των μεγάλων καλλιτεχνών. Αλλά και ότι έκλεισε – άραγε με ευθύνη ποιών;- το ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΙΑΛΟΥΡΗ και αναγκαστήκαμε να φιλοξενηθούμε στο σπίτι της φιλικής του οικογένειας, βοά…
Μία από τις κιθάρες που έπαιζε ο Νίκος Γιαλούρης δίπλα μας… Η άλλη, η δική του, αφού επισκευάστηκε με προσωπικές δωρεές, και περιπλανήθηκε για χρόνια σε χέρια διαφόρων που δεν σεβάστηκαν όχι μόνο την αντικειμενική της αξία αλλά και το ότι ανήκε στον Νίκο Γιαλούρη, είναι κλεισμένη κάπου στο Ομήρειο…
Οι δεσμοί που ένωναν τον Νίκο Γιαλούρη με την οικογένεια Φύσσα, αρχικά με τον ίδιο και στην πορεία με όλα της τα μέλη, σφυρηλατήθηκαν μέσα στο χρόνο. Στέρεοι. Από σπουδαστής της ΑΕΝ Μηχανικών γνώρισε ο Μανώλης Φύσσας τον Νίκο Γιαλούρη. Μαθητής του στα Αγγλικά, όπως και τόσοι άλλοι. Σύντομα οι συζητήσεις απέκτησαν άλλη έκταση και βάθος.
Στράφηκαν στην φιλοσοφία, την ποίηση, την μουσική. Το σπίτι του Νίκου Γιαλούρη έγινε κύτταρο Πολιτισμού, συνάντησης ανθρώπων με κοινές αναζητήσεις και ανησυχίες. Ένα ζωντανό κύτταρο δημιουργίας. Δύσκολο να χωρέσουν οι αναμνήσεις μιας ζωής δίπλα στο Νίκο Γιαλούρη σε λίγα λεπτά. Οι βραδιές των φιλοσοφικών αναζητήσεων, συντροφιά με την κιθάρα… Απόσταγμα αυτής της «κοινωνίας» είναι η μελοποίηση ποιημάτων του που ερμήνευσαν η γυναίκα του Μανώλη Φύσσα, Γιαννούλα Μερούση- Φύσσα, η Άννα Καμπά, ο Στρατής Στρουμπής, η Μίτση Ακογιούνογλου που μας έφεραν κοντά στην λιγότερο γνωστή πλευρά του…
Ως «κοινωνικό φαρμακείο» παρομοίασε το ογκώδες, πολυσχιδές και πολυσήμαντο έργο του Νίκου Γιαλούρη ο Μανώλης Φύσσας. Παρότι στα έργα του τοπιογραφίες όπου πρωταγωνιστεί η γενέτειρα του η Χίος, μουσικά όργανα, καρνάγια κλπ, απουσιάζει η ανθρώπινη παρουσία, στην καρδιά και την σκέψη του, όπως φαίνεται και από το ποιητικό του έργο δεσπόζει ο ανθρώπινος πόνος. Τον άγγιζε, όπως μας είπε και είναι έκδηλο από τους πίνακες του αλλά και την αρθρογραφία του, ο πόλεμος, οι φωτιές, η απώλεια της ταυτότητας του τόπου. Όπως είναι εμφανές και στην θεματολογία των έργων του, αντιπολεμικά, με θέματα της φθορά του περιβάλλοντος αλλά και της αυθεντικότητας, καυστική κοινωνική κριτική.
Ξεχωριστά τον έθλιβαν οι τραγικές ειδήσεις για θανατηφόρα τροχαία δυστυχήματα με θύματα νέα παιδιά.
Ως προς τους συμβολισμούς που επέλεγε, ο Μανώλης Φύσσας ξεχώρισε εκείνον του Σταυρού. Της σταυρικής θυσίας του Χριστού. Το ανθρώπινο υπαρξιακό δράμα το ταυτίζει με τα Πάθη και την Σταύρωση του Χριστού.
Η Μ. Παρασκευή για τον Νίκο Γιαλούρη, ήταν ίσως, η πιο σημαντική ημέρα του χρόνου ως ημέρα εσωτερικού απολογισμού. Παρέμενε σε σιωπή, όπως θυμάται ο Μανώλης Φύσσας.
« Που είναι το έργο του Νίκου Γιαλούρη;»
Το νεύμα του εικονολήπτη πίσω από την κάμερα, σηματοδοτεί το τέλος του τηλεοπτικού χρόνου. Μα πως να χωρέσει μισός αιώνας αστείρευτης δημιουργίας ενός ζωγράφου- ποιητή, ποιητή-ζωγράφου που ως προσκυνητής περιδιαβαίνει τον τόπο του; «Σαν ζωγραφιές ήταν τα λόγια του». Η φράση του Φώτη Κόντογλου μόνο χωράει τον λογοτέχνη, ποιητή, παραμυθά, λαογράφο, αρθρογράφο. Ο τηλεοπτικός χρόνος εκπνέει. Το καίριο, καυτό και πολυειπωμένο ερώτημα που διαχέεται στην κοινωνία της Χίου, ίσα που προλαβαίνει να ακουστεί.
« Πού είναι το έργο του Νίκου Γιαλούρη;»
Κατήφεια και στους δυο μας. «Υπάρχουν άνθρωποι εκτός Χίου που έρχονται στο νησί και επιθυμούν να δουν το έργο του Νίκου Γιαλούρη και δυστυχώς, δεν υπάρχει τρόπος». Σε μία φράση όλη η πικρή και ανεξήγητη για την αντιμετώπιση του μεγάλου Χιώτη καλλιτέχνη από την πλειοψηφία των αιρετών, ειδικά μετά τον θάνατόν του.
Ως φωτεινές αναλαμπές ο Μανώλης Φύσσας, ξεχώρισε, την εποχή που υπεύθυνος αντιδήμαρχος ήταν ο Παντελής Στεφάνου και λειτουργούσε η Δημοτική Πινακοθήκη, όπου γίνονταν προσπάθειες να αναδειχθεί το έργο του.
Επίσης η έκδοση ενός μνημειώδους δίγλωσσου λευκώματος με τίτλο «Νίκος Γιαλούρης , Σχέδια και Χαρακτικά» με την υπογραφή του Καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης, Μανόλη Βλάχου, από το Ίδρυμα «Johns Fafalios Foudation”.
Toν καθοριστικό ρόλο στην έκδοση του, της Αρχαιολόγου Αναστασίας Μανδάλα, εξήρε εκτός από τον καθηγητή Μανόλη Βλάχο στο προλογικό σημείωμα και ο Μανώλης Φύσσας! Όπως είπε, χωρίς την συμβολή της και την κοπιώδη προσπάθεια της, εντός και εκτός Χίου, για το έργο του Νίκου Γιαλούρη, δεν θα ήταν δυνατή αυτή η έκδοση. Όπως και σε άλλες κρίσιμες περιόδους για το έργο του, η Τασούλα Μανδάλα, όπως είπε ο Μ. Φύσσας συνέβαλε με όλες της τις δυνάμεις στο να αναδείξει την λησμονιά του από την πλευρά της Πολιτείας, των αιρετών.
Κάτι διαφαίνεται για το μέλλον από την πλευρά της νέας Δημοτικής Αρχής, ωστόσο σε επικοινωνία που είχαμε με τον αντιδήμαρχο Πολιτισμού κ. Γιάννη Αμέντα, δεν υπήρχε η δυνατότητα να ανακοινωθεί κάτι συγκεκριμένο προς στιγμήν.
Το αφιέρωμα, με αφορμή την συμπλήρωση 21 χρόνων από το θάνατο του Νίκου Γιαλούρη, ολοκληρώθηκε με απόσπασμα από μία από τις συνεντεύξεις που είχε παραχωρήσει στο συνάδελφο Δημήτρη Φρεζούλη τον Ιούνιο του 1999.
Ο δικός μας επίλογος τί άλλο, παρά ένας στίχος, άλλου Ποιητή…
«Όλα κύριε Νίκο είναι εδώ, όπως τα άφησες και όπως τα ξέρεις…»
Ευγενία Κώττη
