Σας καλωσορίζουμε στην αποψινή εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Τζούμα «Μία σταγόνα ιστορίας της Χίου: 1911 -1934», ενός βιβλίου το οποίο γεννήθηκε μέσα σ’ αυτόν εδώ το χώρο της Βιβλιοθήκης Κοραή, που πραγματικά κρύβει θησαυρούς. Αυτό το βιβλίο σήμερα έρχεται σε επαφή με τις ρίζες του, αποτίει φόρο τιμής στη... γενέτειρά του.
Δεν είναι άγνωστος στο κοινό της Χίου ο συγγραφέας. Δεν έχει ανάγκη συστάσεων. Αντίθετα είναι ένα από τα πρόσωπα που επηρέασαν, με το δικό τους τρόπο και με τις δυνατότητες που δίνει ο ρόλος τους την εξέλιξη των τοπικών γεγονότων, λειτουργώντας ως μοχλός πίεσης για την επίλυση προβλημάτων και γεφυρώνοντας το χάσμα ανάμεσα στους πολίτες και την εξουσία.
Για ένα διάστημα μεγαλύτερο των 40 χρόνων ο Γιάννης Τζούμας παρεμβαίνει με το δημοσιογραφικό του οπλοστάσιο στο πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι. Αρχικά μέσα από τη «Χιώτικη φωνή», στη συνέχεια μέσα από το «Χιακό Λαό» και από το 1987, ακριβώς σαν σήμερα, μέσα από το δικό του δημιούργημα, το οποίο τα επόμενα χρόνια γιγαντώνεται, την «Αλήθεια».
Είναι πολλές οι εφημερίδες και τα άλλα έντυπα της Χίου που έχουν αφήσει το δικό τους μικρό ή μεγάλο στίγμα στην ιστορία του τοπικού τύπου. Δεν είναι όμως πολλές οι εφημερίδες που άφησαν εποχή. Αν χωρίσουμε την ιστορία του τοπικού τύπου σε 3 περιόδους, η πρώτη περίοδος είναι η εποχή της «Νέας Χίου», η δεύτερη περίοδος η εποχή του «Χιακού Λαού» και η τρίτη η εποχή της «Αλήθειας». Δεν είναι μόνο ότι αυτά τα μέσα κυριάρχησαν στο χώρο της ενημέρωσης, δεν είναι μόνο ότι έκαναν τα άλλα έντυπα να ακολουθούν το ρυθμό τους, άλλοτε αντιγράφοντας καινοτομίες και άλλοτε λειτουργώντας ως αντίπαλο δέος. Είναι και ότι δημιούργησαν αυτό που λέμε «Σχολές». Επιτρέψτε μου βέβαια να θεωρώ ως πληρέστερη χιώτικη εφημερίδα και στον τομέα του ρεπορτάζ και στον τομέα του φωτορεπορτάζ και στον τομέα της σωστής χρήσης της ελληνικής γλώσσας και στον τομέα της ιστορικής έρευνας, με βάση και τα μέσα της εποχής του, το «Χιακό Μέλλον» του Νίκου Ζορμπά, παρά το βραχύβιο της παρουσίας του. Όσοι ερευνάτε τις παλιές εφημερίδες μην παραλείψετε να το αναζητήσετε εδώ στη Βιβλιοθήκη.
Σήμερα ο Γιάννης Τζούμας επεκτείνει τη δραστηριότητα του και στο χώρο του βιβλίου. Μετά από 2 πρώτα δειλά βήματα, σήμερα κάνει ένα πιο αποφασιστικό βήμα, μ’ αυτό το βιβλίο. Ένα βιβλίο που δεν διαφέρει όμως από την κύρια ασχολία του, τη δημοσιογραφία. Ένα βιβλίο που αποτελεί μια γέφυρα του χθες με το σήμερα. Ο Γιάννης Τζούμας δεν αντιγράφει απλά τα γεγονότα, όπως έχουν καταγραφεί. Με τη δική του διεισδυτική ματιά αναζητά την άλλη πλευρά τους, αποκρυπτογραφεί πρόσωπα και καταστάσεις, επισημαίνει τα αίτια και τις συνέπειες των συμβάντων, συγκρίνει το χθες με το σήμερα.
Το βιβλίο παρουσιάζει ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον. Όσοι έχουν μελετήσει τις εφημερίδες της περιόδου στην οποία αναφέρεται το βιβλίο ξέρουν ότι πρόκειται για ένα γοητευτικό ταξίδι στο παρελθόν. Και είμαι βέβαιος ότι έτσι το είδε κι’ ο Γιάννης Τζούμας.
Η περίοδος που εξετάζεται στο βιβλίο είναι πολυτάραχη με πολέμους, καταστροφές, πείνα, θανάτους (είτε στα πολεμικά μέτωπα, είτε από πανδημίες, είτε τους συνηθισμένους θανάτους από φυσικά αίτια), ξεριζωμό, προσφυγιά, κακουχίες, δυστυχία, εγκληματικότητα, πραξικοπήματα, αλλά και ομαλό πολιτικό και κοινωνικό βίο και βέβαια δεν λείπουν και οι ευχάριστες στιγμές, με κορυφαία την απελευθέρωση του 1912, αλλά και τις εκδηλώσεις για γιορτές και γεγονότα και κυρίως τις καθημερινές χαρές της ζωής.
Το πρόσωπο που κυριαρχεί στη Χίο αυτή την περίοδο είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ακόμη και οι λίγοι αντιβενιζελικοί δήλωναν αρχικά ανεξάρτητοι βενιζελικοί. Η λατρεία προς τον Βενιζέλο αποτυπώνεται στα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων, είτε διεξάγονταν με σφαιρίδιο στην αρχή, είτε με ψηφοδέλτιο στη συνέχεια.
Οι εφημερίδες μας παρουσιάζουν καθημερινά τα γεγονότα, όσο το επιτρέπει βέβαια ο παραμορφωτικός φακός της λογοκρισίας. Οι δημοσιογράφοι σκαρφίζονται διάφορες μεθόδους για να ξεγελάσουν τους λογοκριτές, αλλά εμείς πρέπει να είμαστε ευγνώμονες σ’ αυτούς που φρόντισαν να μπορούμε σήμερα να διαβάσουμε στη Βιβλιοθήκη αυτά που έκοψε τότε η λογοκρισία. Πως έγινε αυτό μας το αναφέρει ο Γιάννης Τζούμας στο βιβλίο του. Κάποιες φορές βέβαια οι κυβερνήσεις έβαζαν λουκέτο στις μη αρεστές εφημερίδες. Κι’ αυτό συνέβαινε και πριν 100 ακριβώς χρόνια, τέτοιες μέρες με τις αντιβενιζελικές εφημερίδες «Παγχιακή» και «Ελευθερία» να μην κυκλοφορούν λόγω απαγόρευσης.
Η πολιτική αντιπαράθεση στη Χίο όπως αντικατοπτριζόταν στις σελίδες των εφημερίδων κάποιες φορές είχε ξεπεράσει τα όρια, ιδιαίτερα σε προεκλογικές περιόδους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι γερουσιαστικές εκλογές του 1932. Όταν εκλέχτηκε γερουσιαστής ο γιατρός Γιάννης Κουντουράς, αδελφός του παιδαγωγού Μίλτου Κουντουρά και γαμπρός του Χριστοφ. Ροδοκανάκη, η «Πρόοδος» φανατική υποστηρίκτρια του Χωρέμη κυκλοφόρησε με τίτλο «Πενθούμεν διά την απώλειαν της τιμής της Χίου», επειδή ο Κουντουράς ήταν Μυτιληνιός. Με χιούμορ και ειρωνεία η απάντηση της «Νέας Χίου»: «Ειλικρινή συλλυπητήρια επί τω πένθει σας».
Αξίζει να διαβάσετε τα αποσπάσματα που παραθέτει ο Γιάννης Τζούμας με τους κολακευτικούς και ευφάνταστους χαρακτηρισμούς των εφημερίδων για κάθε καινούργιο Νομάρχη, Διοικητή, ή άλλο πολιτικό ή υπηρεσιακό παράγοντα που ερχόταν για να αναλάβει υπηρεσία στη Χίο. Λίγο - πολύ του έγραφαν, σε σημερινά Ελληνικά… «είσαι καλός, είσαι γλυκός κι’ έχεις τις χάρες όλες». Τις επόμενες δεκαετίες οι δημοσιογράφοι έκαναν ρεπορτάζ με τις φήμες, αφού κάθε φορά που ερχόταν ένα καινούργιο πολιτικό ή μη πρόσωπο για να ασκήσει διοίκηση στη Χίο έγραφαν ότι «οι προστρέξασες φήμες» λένε ότι είναι ο καλύτερος.
Τομή στην ιστορία της Χίου αποτελεί η εγκατάσταση των προσφύγων. Οι άνθρωποι αυτοί, αφού ξεπέρασαν το αρχικό σοκ του ξεριζωμού και τις δυσκολίες που είχαν να αντιμετωπίσουν και από το ντόπιο πληθυσμό είχαν μια αξιοθαύμαστη εξέλιξη και μπόλιασαν την κοινωνία της Χίου με τα πιο προοδευτικά και δημιουργικά στοιχεία.
Όμως για το βιβλίο του Γιάννη Τζούμα θα μας πουν περισσότερα 2 εκλεκτοί ομιλητές ο στρατηγός ε.α. κ. Χρήστος Δρίβας και ο έμπορος κ. Κώστας Φασουλάκης.
Πρώτος ομιλητής είναι ο κ. Χρήστος Δρίβας. Επειδή ο κ. Χρήστος Δρίβας έχει κάνει μια λαμπρή καριέρα στο χώρο του στρατεύματος μας δίνει την ευκαιρία εδώ να πούμε ότι την περίοδο 1911-1934 και όχι μόνο, ο στρατός – και ο κ. Δρίβας το γνωρίζει καλύτερα αυτό – είχε καθοριστικό ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου και δεν αναφέρομαι μόνο στις περιόδους στρατιωτικής διακυβέρνησης. Μάλιστα επειδή για την περίοδο από το 1935 μέχρι το 1981 ο στρατός είχε ταυτιστεί με τη δεξιά παράταξη, είναι αναγκαία η επισήμανση ότι δεν συνέβαινε το ίδιο τα προηγούμενα χρόνια. Ιδιαίτερα πριν 100 χρόνια τέτοιες μέρες, ο στρατός ήταν εκείνος που πίεζε για την άμεση απομάκρυνση του βασιλιά και την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας και στη δική του πίεση οφείλεται η ανακήρυξη της Δημοκρατίας πριν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε επίσης να υπενθυμίσουμε ότι η αγάπη του χιώτικου λαού προς ένα στρατιωτικό, το Νικόλαο Πλαστήρα, έφτασε στα όρια της λατρείας.
Οι επιτυχίες στα πεδία των μαχών ήταν ο ένας από τους δύο πυλώνες της εθνικής ανεξαρτησίας. Ο άλλος ήταν η διπλωματία. Κι’ εκεί θα δούμε να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες άλλος ένας Χιώτης, ο νομικός Μιχαήλ Θεοτοκάς, πατέρας του λογοτέχνη Γιώργου Θεοτοκά.
Μην ξεχνάμε ότι η εθνική κυριαρχία στη Χίο δεν ήταν ανέφελη από το 1912 μέχρι σήμερα. Η παραχώρηση των νησιών στην Ελλάδα έγινε με τη Διακοίνωση της 1ης Φεβρουαρίου 1914 και εξασφαλίστηκε οριστικά με τη συνθήκη της Λωζάνης. Την ελληνική κυριαρχία διέκοψε το φρικτό διάλειμμα της ναζιστικής κατοχής 1941-1944. Υπάρχουν και 2 γεγονότα που δεν είναι τόσο γνωστά κι’ έχουν να κάνουν με την ελληνική κυριαρχία στη Χίο. Τον Απρίλη του 1941 ο Ηντεν ζήτησε από την Ελλάδα να παραχωρήσει τη Χίο, τη Λέσβο και τη Λήμνο στην Τουρκία για να μην περιέλθουν στη γερμανική κυριαρχία, ενώ, όπως είχε αποκαλύψει ο Νίκος Ζορμπάς, το 1964 οι Αμερικανοί είχαν προτείνει να δοθεί στην Ελλάδα η Κύπρος με αντάλλαγμα την παραχώρηση της Χίου στην Τουρκία.
Ο δεύτερος ομιλητής είναι ο έμπορος κ. Κώστας Φασουλάκης. Ο κ. Φασουλάκης είναι ένας αυθεντικός Χιώτης, αφού υπηρετεί και τον κερδώο και το λόγιο Ερμή. Είναι ένας άνθρωπος που έχει ασχοληθεί με την τοπική ιστορία και αυτή του την ασχολία την κάνει με μεράκι και ιδιαίτερη επιμέλεια. Διαθέτει ένα πολύτιμο αρχείο, κυρίως φωτογραφικό, που δεν το κρατάει για τον εαυτό του, αλλά το κάνει κτήμα όλων μας, δημοσιεύοντας φωτογραφίες στο Ίντερνετ, με την αντίστοιχη τεκμηρίωση. Τον ευχαριστούμε όλοι για τις χρήσιμες δημοσιεύσεις του. Το αρχείο του κ. Φασουλάκη αποτελεί μια πολύτιμη πηγή για κάθε ιστορικό μελετητή και ερευνητή.
Ιστορία, όπως συμφωνούν όλοι οι ιστορικοί, δεν είναι μόνο τα γεγονότα που διαμορφώνονται από τους φορείς της εξουσίας. Είναι και η καθημερινότητα των πολιτών. Είναι τα ήθη και τα έθιμα κάθε τόπου. Είναι οι συνθήκες διαβίωσης των απλών ανθρώπων και οι διεκδικήσεις για τη βελτίωση αυτών των συνθηκών. Η ιστορία γράφεται σε κάθε σημείο που υπάρχει ανθρώπινη παρουσία, γράφεται και με τις προφορικές μαρτυρίες, γράφεται και με την αποτύπωση στιγμών από την οικογενειακή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή του κάθε προσώπου ή της κάθε ομάδας.
Νομίζω όμως ότι ήρθε η ώρα να πάρει το λόγο ο συγγραφέας για να μας μιλήσει για το νέο του δημιούργημα, για τους λόγους που τον ώθησαν να γράψει αυτό το βιβλίο, για τα συναισθήματα που δοκίμασε, για τις δυσκολίες που, ενδεχομένως, αντιμετώπισε, για τα συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκε.
Θα μου επιτρέψει ο Γιάννης Τζούμας να του κάνω κι’ εγώ δυο ερωτήσεις. Η πρώτη γίνεται για να βγάλουμε είδηση απόψε εδώ: Η αναφορά σε α΄ τόμο προαναγγέλει ότι θα υπάρξει συνέχεια. Μέχρι ποια χρονιά σκέπτεται να φτάσει; Πόσο σύντομα να περιμένουμε τον επόμενο τόμο; Η δεύτερη ερώτηση είναι ερώτηση κρίσεως, όπως λέμε στα σχολεία: Συγκρίνοντας το χθες με το σήμερα πιστεύει ότι είμαστε περισσότερο ίδιοι ή περισσότερο διαφορετικοί;
