"...Όλα κύριε Νίκο είναι εδώ όπως τα άφησες και όπως τα ξέρεις..." στίχοι Γ. Ανδρέου (αφιέρωμα στον Νίκο Γκάτσο)
28/3/1928 - 3/6/2003
Ανάμεσα σε δύο ημερομηνίες μία παύλα. Το ενδιάμεσο διάστημα, το λέμε " Ζωή". Κάπου το είχα διαβάσει. Δεν θυμάμαι σε ποιόν ανήκει η φράση... Προσπαθώ να καταλάβω γιατί μέσα στην δίνη των καιρών, εδώ και μέρες μου είχε σφηνωθεί στο μυαλό η ημερομηνία της γέννησής σου κύριε Νίκο.
Τα γενέθλιά σου! Ίσως γιατί μας λείπει, μου λείπει η θωριά σου στον κόσμο, η επικοινωνία μας εκτός κάμερας... Όπως έγραφες σε ένα από τα αγαπημένα λευκώματά σου, "Ψαρά, Η κούνια της Φωτιάς", αυτή η ματιά, του "μέσα ανθρώπου". Η "ερωτική" σου σχέση με την Χίο, τα χωριά, τους ταρσανάδες της, που ακόμη και ο Τσαρούχης είχε σχολιάσει για ένα λεύκωμά σου για τη Χίο, ότι έμοιαζε με "ερωτική επιστολή" προς την γενέθλια Γή. Οι σιωπές σου συχνές, με μπέρδευαν, καμιά φορά παρεξηγημένες από τους άλλους, ωστόσο τόσο εύγλωττες άμα ήθελε να ακούσει κανείς περισσότερα από ό,τι το έργο σου αφηγούνταν... Σε τοίχους σπιτιών, γραφείων, εκθεσιακούς χώρους, βιβλιοθήκες.
Ναί, μου λείπει "πέρα για πέρα" όπως συνήθιζες να λές, η χαρακτηριστική φωνή σου. Αυτά που λέγαμε με ανοικτή ή κλειστή την κάμερα. Όλα είχαν μέσα τους βαθιά, σμιλεμένες φιλοσοφικές σκέψεις. Δεν σου άρεσε να μιλάς για το έργο σου. Προτιμούσες να μιλά αυτό... Χρειαζόταν να εξαντλήσω όλη μου την πειθώ για μια συνέντευξη...
Έχουν περάσει κοντά 20 χρόνια από τότε που πήρες ένα από τα αγαπημένα σου σκαριά στα χαρακτικά σου, εκείνα που μόνο εσύ ζωγράφιζες, ήταν αραγμένα στα καρνάγια και κίνησες για το δικό σου ταξίδι.
Παράξενο. Δύο ολάκερες δεκαετίες λείπεις. Κι όμως θαρρώ πως θα κλείσω τα μάτια και θα σε ακούσω να μιλάς κυρίε Νίκο. Ή να παίζεις την αγαπημένη σου κιθάρα και εμείς όσοι σε αγαπήσαμε και σε αγαπάμε, μαγεμένοι να ακολουθούμε τους στίχους, τις νότες...
Όλα αντηχούν ακόμη στα αυτιά και την καρδιά.
Μπορεί να απέφευγες την "πολλή συνάφεια του κόσμου", ωστόσο έπιανες τον παλμό στο καρπό της κοινωνίας...
Πόσο κενό έχει αφήσει η απουσία, εκείνης της κοφτερής σαν μαχαίρι γραφή σου,πάντα περίτεχνη, τα έργα σου κραυγές ενάντια στον Πόλεμο, στο ψεύτικο, το "δήθεν". Ενίοτε και με πινελιές μιας άλλοτε καυστικής, άλλοτε αδιόρατης ειρωνείας.
Οι απόψεις που κατέθετες με ενυπόγραφα άρθρα δημόσια, μπροστά σε μια ενίοτε αδιάφορη, συχνά μικροαστική κοινωνία, και ένα λαβωμένο κόσμο από πολέμους, υποταγμένο στους "Ισχυρούς" του κόσμου, μια κατακαμμένη από φωτιές Χίο, ποτέ δεν περνούσαν απαρατήρητες. Άφηναν ένα αποτύπωμα. Είτε μέσα από τον τύπο, είτε μέσα από τα τόσο επιμελημένα λευκώματά σου, εμπλουτισμένα με έργα σου και την καλλιτεχνική γραφή σου. Όλα μοναδικά.
Το έργο σου, αν μου επιτρέπεις μια γνώμη, αν και δεν είμαι ειδική, το διαπερνά μια αντίθεση σε έναν τάχα "μοντέρνο" τρόπο ζωής, σε βάρος της Παράδοσης, της Χίου που αγάπησες ερωτικά και πονούσες για κάθε λιθαράκι από τα μνημεία της που έπεφτε, κάθε βεβήλωση στην παρθένα ομορφιά του τοπίου... Γιατί αν και δεν είχες κινήσει για τους Ήλιους, τους Ανέμους που ζωγράφιζες 75 σου χρόνια, τώρα ίσως να μπορούσα να έρθω να σε ανταμώσω εκεί στην Αγία Μαρίνα...Μάλλον δυσκίνητος, αφού θα είχες περάσει τα 90. Σε φαντάζομαι με ένα μπαστούνι ίσως να πλησιάζεις αργά για να ανοίξεις την πόρτα του εργαστηρίου σου με εκείνο το χαρακτηριστικό, "βουκολικό" κουδούνι, που σίγουρα θα ακουγόταν σε όλη την γειτονιά όταν χτυπούσε...
Ποιός ξέρει, μπορεί και ακόμη να ζωγράφιζες, να έγραφες, να έβλεπες ειδήσεις, να μοιράζεσαι την ζωή , αυτή την "ακοίτακτη" όπως έγραψε ο Ελύτης...
Απόμακρος για τους πολλούς. Πως θα μπορούσες άλλωστε να είσαι διαφορετικός; Η καλλιτεχνική σου φύση αναζητούσε την μοναξιά, την ασκητική, λιτή ζωή, μακρυά από τους πολύβουους δρόμους του τόπου, για να ανθίσει η έμπνευση, η δημιουργία.
Το όνομά σου, η θαυμαστή διαδρομή σου, ενός αυτοδημιούργητου πολυτάλαντου καλλιτέχνη, με μισό αίμα ψαριανό, είχε κιόλας ξεπεράσει τα όρια του νησιού, της Ελλάδας και πολύ πέρα από αυτήν. Ζωγράφος, χαράκτης, περιηγητής, ποιητής, λογοτέχνης, παραμυθάς, λαογράφος. Κατέβασα ξανά όσα λευκώματα, βιβλία, είχα στην βιβλιοθήκη μου... Να ήταν άραγε η ημερομηνία της γέννησης σου που με οδήγησε ξανά σε αυτά; Μπορεί. Μέρες τώρα ξυπνώ και κοιμάμαι με την σκέψη σου. Μάλλον μεγάλωσα και εγώ... Διακρίνω στο έργο σου, λεπτές αποχρώσεις, λέξεις, εικόνες, που πριν περνούσαν απαρατήρητες. Ακολουθώ τα βήματά σου και ανακαλύπτω την Χίο που νοσταλγικά περιγράφεις με την αγωνία του διασώστη. Να προλάβει πριν η Ομορφιά που αγγίζει την ψυχή του "πεθαίνει"...
Θυμήθηκα μερικές από τις εκθέσεις, τις συλλογές, τα λευκώματα, τις ποιητικές συλλογές που παρουσιάζαμε σε εκείνο το στενάχωρο και ταυτόχρονα τόσο απλόχωρο για την ψυχή εργαστήρι σου. Χαμογέλασα. Τελικά στο πλατύ, μεγάλο και βαθύ έργο σου Νίκο Γιαλούρη, βρίσκει την επιβεβαιώση της η φράση που αποδίδεται στον Πλάτωνα " Η ζωγραφική είναι μια σιωπηλή ποίηση και η ποίηση μια ομιλούσα ζωγραφική"....
Μπορώ να σε ρωτήσω, έστω και με τόση καθυστέρηση, Ήταν από νωρίς ορατό στο χώρο των κριτικών της Τέχνης, το σπάνιο πολυπλευρο ταλέντο σου, ήδη αναγνωρισμένο στην Αθήνα, αν δεν σε κυνηγούσε το νερό, όπως έλεγε μισά αστεία, μισά σοβαρά, θα είχε διασωθεί μεγάλο μέρος του έργου σου που καταστράφηκε από πλημμύρα στην Αθήνα... Αλήθεια, γιατί διάλεξες να μείνει εδώ στην Χίο ενώ στην πρωτεύουσα μπορούσες να είχες κάνει λαμπρή, ακόμη πιό λαμπρή καριέρα...
Έχω αυτή την απορία. Επέλεξες, αφού είχες με σθένος παλέψει θέματα υγείας που σε καθήλωναν, να ζήσεις, να ζωγραφίζεις, να κάνεις χαρακτικά,να γράφεις ποίηση, περιηγητικά, ιστορικά, λαογραφικά λευκώματα, παραμύθια ... στην Χίο. Ενώ στην Αθήνα, σίγουρα θα σου είχαν ανοιχτεί δρόμοι που θα σε οδηγούσαν σε ένα καλλιτεχνικό... Όλυμπο. Όχι πως το όνομά σου δεν ήταν γνωστό και αποδεκτό στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Αθήνα και αλλού, όμως μια άλλη επιλογή, μακρυά από την Χίο θα σου άνοιγε πολλές πολλές πόρτες...
Εσύ διάλεξες εκείνη δίπλα στην Αγία Μαρίνα Εγκρεμού... Είπες το "μεγάλο Όχι" που λέει και ο Καβάφης. Ποτέ δεν προλάβαμε να το συζητήσουμε αρκετά. Αυτό και τόσα μα τόσα άλλα... Ανακαλώντας δε τις συγκλονιστικές αντιπολεμικές συλλογές έργων σου, είμαι σίγουρη ότι τώρα θα έφτιαχνες μια σειρά για την Ουκρανία. Ίσως μια ... Μαρτυρούπολη, τη δική σου Γκουρέρνικα... Ναι το πιστεύω.
Αγκαθωτές εποχές κύριε Νίκο... Πονάνε όπου και να αγγίξεις... Μείνανε οι Ήλιοι σου, οι χάρτες, τα καρνάγια σου, γέρασαν και αυτά τα σκαριά, μπορεί και εμείς... Βρήκα καταφύγιο στο ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΩΝ ΚΑΛΩΝ ΔΡΑΚΩΝ. Με την υπογραφή των εκδόσεων "Άλφα Πί" όπως και σχεδόν όλα σου τα λευκώματα. Φαντάζομαι ήδη εκείνο το μειδίαμα σου, σα να μου λές "Μα καλά 56 χρονών πιά και διαβάζεις... αντι-παραμύθια". Σειρά μου να απαντήσω... Συνήθως συνέβαινε το αντίθετο. Ναι! Σε μια εποχή που βγήκαν από τα κρησφύγετά τους οι "κακοί δράκοι", έχουμε ανάγκη να σκύψουμε ξανά από το "Συναξάρι των Καλών Δράκων" που μας άφησες. Ανοίγοντάς το κόντεψα να το μουσκέψω με δάκρυα....Η αφιέρωση είχε αποδέκτη το χρονιάρη μόλις, εκείνη την εποχή, γιό μου "Με πολλή αγάπη. Διάβασέ το όταν μεγαλώσεις. Γιαλούρης 95"
Πως να τον πείσω τώρα που μεγάλωσε, σε τούτο τον αφιλόξενο κόσμο, ότι υπάρχουν και "Καλοί δράκοι" όταν γύρω του οι "κακοί" βγάζουν από το στόμα τους φωτιά, μόνο φωτιά... Ε λοιπόν και εγώ μεγάλωσα κύριε Νίκο. Κύλησε πολύ νερό στα αυλάκι από τότε που αυτοδίδακτη και εγώ, τρέμοντας από το άγχος, μόλις26 χρόνων σας πήρα την πρώτη συνέντευξη σε μια αντιπολεμική σας έκθεση στα Καρδάμυλα το1992...
Τα παιδιά μεγάλωσαν και οι μεγάλοι αναζητούν κάτι από την εποχή της αθωότητας, εκείνης της ματιάς που έβλεπε... ΚΑΛΟΥΣ ΔΡΑΚΟΥΣ... Κρατώ λοιπόν και εγώ την αφιέρωση και ας μην ήταν για μένα.... ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΕΙΣ ΟΤΑΝ ΜΕΓΑΛΩΣΕΙΣ...
Τώρα τα μάτια άλλα διαβάζουν πίσω από τις ιστορίες του. Τους θρύλους, τις αφηγήσεις, την λαική παράδοση... Αλήθειες ζωής. Μια βαθιά φιλοσοφία, που θέλει να σκύψει κανείς πολύ, σαν να είναι η πρώτη φορά που διαβάζει τα λευκώματά που στέκεται μπροστά στο μεγάλο, από όλες τις απόψεις εικαστικό, λογοτεχνικό έργο.... Νομίζω ότι είμαι σε καλή ηλικία για να αρχίσω να το διαβάζω σαν να είναι η πρώτη φορά...
Μόνο που.... Δεν θέλω να σε στεναχωρήσω κύριε Νίκο. Είμαστε αρκετοί που μοιραστήκαμε το ζεστό ψωμί της αγάπης όπως και την ανεκτίμητη κληρονομιά που έμεινε " Στο νησί των ανέμων". Αλλά... Δεν ξέρω πως να το πω χωρίς να πληγώσω... Δεν υπάρχει πιά το Μουσείο ΝΙΚΟΥ ΓΙΑΛΟΥΡΗ στην Χίο... Τόσο μελάνι χύθηκε για να δημιουργηθεί. Τόσο χρόνο χρειάστηκε για να ανοίξει και τόσο εύκολα, σχεδόν αβασάνιστα, έκλεισε. Τα κατεστραμμένα από την πλημμύρα και την υγρασία έργα στα υπόγεια της Πινακοθήκης, έχουν όσα ήταν εφικτό, αποκατασταθεί. Αμάν αυτό το κακό με το νερό που για δεύτερη φορά μας έκανε να κλάψουμε βλέποντας τα μουλιασμένα στα υπόγεια της Πινακοθήκης...
Προς ενημέρωση. Κάπου εκεί στο 2015 έγινε η απογραφή του έργου στα συρτάρια πλέον της Δημοτικής Πινακοθήκης. Σύνολο έργο πάνω από 2.150 και 64 ήταν επισκέψιμα στο κοινό στην αίθουσα της Δημοτικής Πινακοθήκης. Τώρα... Τίποτα. Πουθενά ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΙΑΛΟΥΡΗ, πουθενά χώρος ώστε περιοδικά το κοινό να μπορεί να δεί αντιπροσωπευτικά δείγματα τεχνοτροπίας, θεματολογία έργων με την υπογραφή ΝΙΚΟΥ ΓΙΑΛΟΥΡΗ. Κάπως έτσι σε αυτή την χώρα... ξαναπαθαίνουν τους "πεθαμένους" δημιουργούς, καλλιτέχνες. Λυπάμαι γιατί κράτησα τα μαύρα μαντάτα για το τέλος. Μέρα γενεθλίων... Αλλά δεν μπορούσα άλλο να σας το κρύψω κύριε Νίκο.
Η σιωπή είναι συνενοχή... Είμαστε πολλοί κύριε Νίκο. Για να ζητήσουμε από τους αρμόδιους να μπορεί το κοινό να γνωρίσει τον ΝΙΚΟ ΓΙΑΛΟΥΡΗ. Να νιώσει ότι ζει μέσα από το έργο του. Σε μια μόνιμη έκθεση με εναλλαγή αντιπροσωπευτικών έργων... Το βλέπω το χαμόγελο σας κύριες Νίκο... Ουδείς προφήτης... Αν άλλος τόπος είχε γεννήσει έναν ΝΙΚΟ ΓΙΑΛΟΥΡΗ, θα τον κρατούσε ζωντανό πάση θυσία, για παράδειγμα φέρνοντας παιδιά από τα σχολεία... Να είναι πικρό πολύ πικρό κύριε Νίκο. Κάποιοι αδιαφόρησαν... Όχι όλοι... Πάντα κύριε Νίκο αγαπούσατε τα παιδιά. Δεν τολμώ να ρωτήσω μαθητές αν το όνομα ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΛΟΥΡΗΣ τους λέει κάτι...
Παρά την φιλότιμη προσπάθεια εκπαιδευτικών. Και κάτι τελευταίο. Πιστεύω ότι τα λευκώματα που κάνουν το αναγνώστη να ερωτευθεί τούτο τον τόπο, την ντοπιολαλιά τους ανθρώπους του, σαν περιηγητικά βιβλία, ιστορίας, λαογραφία, τέχνης , παραμύθια, έπρεπε να είναι σε κάθε σχολείο του Νομού Χίου. Όχι ως μάθημα, Σαν το πιο συναρπαστικό ταξίδι, μιας Χίου, του λαικού πολιτισμού της, που μπορεί, μέρα μέ την μέρα να χάνεται... Μετά από όλα αυτά που σου έγραψα κύριε Νίκο, το ένιωθα κάτι σαν χρέος, ελπίζω να μην έχεις καμία ερώτηση. Η απάντηση έχει ήδη δωθεί...
"... Όλα κύριε Νίκο είναι εδώ, όπως τα άφησες και όπως τα ξέρεις..."
Ευγενία Κώττη
