Ο Κώστας Μαρδάς γεννήθηκε το 1956 στη Χίο. Πτυχιούχος του Παντείου Πανεπιστημίου. Εργάστηκε τριάντα πέντε χρόνια σε μεγάλα αθηναϊκά μέσα ενημέρωσης, στο κοινοβουλευτικό και πολιτικό ρεπορτάζ και στην τηλεόραση (Έθνος, Εικόνες, ΕΡΤ, MEGA, ΣΚΑΪ, ALPHA, Αθηναϊκό Πρακτορείο, BLUE SKY, SBC κ.ά.). Τιμήθηκε με το δημοσιογραφικό βραβείο Μπότση. Είναι μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών και του Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών Αττικής. Έργα του: Η Ελλάδα στα δίχτυα των Βάσεων (Καστανιώτης, 1989), Πίσω από τον Ήλιο (Γνώση, 1994), Τα μεγάλα παιδιά της Βουλής (Στάχυ, 2000), Βάσεις, αίμα και πετρέλαιο (Λιβάνης, 2002), 17 +1 ονόματα (Κάκτος, 2004), Προ-Ίμια Πολέμου (Ποντίκι, Α’ έκδοση, 2005, και Ι. Σιδέρης, νέα έκδοση, 2019), Αθήνα με Θολό Ποτάμι (Άγκυρα, 2009), Ξεκαρφώματα (Κλειδάριθμος, 2015), Γυμνή Θεολογία (Βακχικόν, 2016), Και τι είν’ ωρέ ο θάνατος μπρος στην ασυμμετρία; (Καμπύλη, 2021), 1821-2021: Χορεύοντας στον γκρεμό του δανεισμού (Καμπύλη, 2021). Το βιβλίο του Αλέξανδρος Παναγούλης: Πρόβες θανάτου,που επανεκδόθηκε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Νίκας, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Αλέξανδρος Παναγούλης: Πρόβες θανάτου;
Ο θαυμασμός μου για τον Αλέξανδρο Παναγούλη, φοιτητή του Τμήματος Ηλεκτρολόγων-Μηχανολόγων, που αντί να… κοιτάζει τη δουλειά του, ανέλαβε την ιστορική ευθύνη να εκτελέσει τον τύραννο Παπαδόπουλο, την ώρα που η πλειοψηφία μας… «κοίταζε τη δουλειά της».
Γιατί επιλέξατε την προσωπικότητα του Αλέξανδρου Παναγούλη;
Διότι δεν αρκέστηκε στον πολιτικό αγώνα, καθώς ήταν από μαθητής στη νεολαία της Ένωσης Κέντρου, δίνοντας στους δρόμους τη μάχη για δημοκρατικές ελευθερίες κόντρα στο σκληρό καθεστώς της τότε Δεξιάς, αλλά τόλμησε να εγκαταλείψει τη στρατιωτική του θητεία σε μονάδα πυροβολικού στη Βέροια, στρατευθείς στον δυναμικό αγώνα, χωρίς να σταματήσει την προσωπική του μάχη ακόμη και μέσα στο στρατοδικείο, όπου καταδικάστηκε δις εις θάνατον, ποινή που δεν εκτελέστηκε. Ως διαρκής μελλοθάνατος συνέχισε τις απεργίες πείνας μέσα στο κελί, συνέχισε γράφοντας συνθήματα με το αίμα του στους τοίχους του κελιού και συνέχισε γράφοντας ποιήματα:
Θέλω να προσευχηθώ
με την ίδια δύναμη που θέλω να βλαστημήσω
Θέλω να τιμωρήσω
με την ίδια δύναμη που θέλω να συγχωρήσω
Θέλω να νικήσω
αφού δεν μπορώ να νικηθώ.
Από πού αναζητήσατε τις πρώτες πηγές;
Από το προσωπικό αρχείο που τηρούσε ο ίδιος και η οργάνωσή του «Ελληνική Αντίσταση», από το αρχείο της οικογένειας, από τη μελέτη εκατοντάδων εφημερίδων της δεκαετίας 1960-1970 και από καταγραφή δεκάδων μαρτυριών συντρόφων του και επεξεργασία αρχείων χιλιάδων ωρών για τρία-τέσσερα χρόνια. Πρόκειται για έργο 450 σελίδων με κινηματογραφική γραφή.
Ο Αλέξανδρος Παναγούλης αποπειράθηκε να στήσει ενέδρα στο αυτοκίνητο του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου. Τι θα συνέβαινε αν η βόμβα έβρισκε τον στόχο της;
Στις 7:40 της 13ης Αυγούστου 1968, στο 31ο χιλιόμετρο της παραλιακής οδού Αθηνών-Σουνίου, ο Παναγούλης, όντας εκπαιδευμένος στην Κύπρο από μαχητές της ΕΟΚΑ, τα εκρηκτικά τα πυροδότησε με μια καθυστέρηση ολίγων δευτερολέπτων, ενώ είχε περάσει η λιμουζίνα με τον δικτάτορα Παπαδόπουλο. Αν τον πετύχανε, πιθανότατα η λεγόμενη «επαναστατική επιτροπή» των πραξικοπηματιών θα ανέθετε την πρωθυπουργία σε κάποιον πιο γραφικό και επικίνδυνο, που όμως δεν θα είχε τη σχετική πολιτικότητα του Παπαδόπουλου.
Συνελήφθη και κλείστηκε στις φυλακές. Ενώ βασανίστηκε, δεν φοβήθηκε τους χουντικούς. Από πού έπαιρνε αυτό το θάρρος;
Ένα από τα φρικτά βασανιστήριά του ήταν να του περνούν πυρωμένη βελόνι από την ουρήθρα του… Το θάρρος το έπαιρνε από τη φοβερή του πίστη, από τα παραδείγματα ηρωισμού των αγωνιστών της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών της περιόδου των μαθητικών του χρόνων, 1955-1959. Των νεαρών μαχητών που αντιμετώπιζαν τη βρετανική αγχόνη με χαμόγελο!
Κατάφερε να αποδράσει. Δεν μοιάζει με κινηματογραφική ταινία η απόδρασή του;
Τη νύχτα της 5ης προς την 6η Ιουνίου 1969 δραπέτευσε από τις Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου μαζί με τον στρατιώτη Γιώργο Μωράκη, εκ Κρήτης ορμώμενο, ο οποίος του προμήθευσε στολή εξόδου και έφυγαν μαζί, παριστάνοντας τους εξοδούχους. Κατέφυγαν σε διαμέρισμα της οδού Πάτμου στα Πατήσια, όπου δύο δημοκράτες –ο ένας συγγενής του Παναγούλη– τους έκρυψαν για τρεις ημέρες. Την επόμενη τους κατέδωσαν στην Ασφάλεια, εισπράττοντας τις 500.000 δραχμές της επικήρυξης. Και από έναν διορισμό ο καθένας στο Δημόσιο.
Καταδικάστηκε σε θάνατο και γλίτωσε την εκτέλεση. Για ποιον λόγο η Χούντα έκανε πίσω και ελάφρυνε την ποινή;
Παρότι είχε εκδοθεί από το Αρχηγείο η διαταγή εκτέλεσής του στην Αίγινα και είχε οριστεί το απόσπασμα, ακόμη και ο λοχίας που θα του έδινε τη χαριστική βολή, η απόφαση ακυρώθηκε λόγω της πανευρωπαϊκής κινητοποίησης της οποίας ηγήθηκε ο αδελφός και συναγωνιστής του, Στάθης Παναγούλης. Ο οποίος, μέσω του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιταλίας, κατάφερε να αποσπάσει έκκληση του Πάπα για χριστιανική επιείκεια – κάτι που δεν έπραξε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και… Πάσης Χούντας.
Έγραψα τη βιογραφία του ανδρειωμένου ως χρέος εξιλέωσης, τιμής και μνήμης εκ μέρους όλων ημών των δειλών Ελλήνων – του χθες, του σήμερα και πιθανώς του αύριο…
Είναι αλήθεια αυτό που έλεγαν οι βασανιστές, ότι αν είχαμε κι άλλον έναν Παναγούλη θα ήταν δύσκολα τα πράγματα;
Ο αρχιβασανιστής του αξιωματικός Θεοφιλογιαννάκος δήλωσε ευθέως στη δίκη των βασανιστών ότι τον τιμά ως υπ’ αριθμόν 1 αντιστασιακό. Ύστερα από χρόνια, στη δεκαετία του 1990, όταν αποφυλακίστηκε και δεν είχε τα προς το ζην, διότι στερήθηκε της σύνταξης αξιωματικού, υποβιβασθείς σε απλό φαντάρο, εμφανίστηκε ένα πρωινό στο πολιτικό γραφείο του Στάθη Παναγούλη, ο οποίος είχε βασανιστεί επί 200 ημέρες στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου ο Θεοφιλογιαννάκος ήταν διοικητής. Και αφού του εξέφρασε τον θαυμασμό του και προς εκείνον, του ζήτησε λεφτά για να μην πεθάνει της πείνας… Και ο Στάθης δεν αρνήθηκε να υπάρξει μεγαλόψυχος.
Δίπλα του στάθηκε ως στήριγμα η μάνα του, Αθηνά.
Επισκεπτήρια με μικροσκοπικές λάμες μέσα σε βιβλία, παραστάσεις στον διευθυντή των φυλακών, διαμαρτυρίες έξω από την Αμερικάνικη Πρεσβεία και πάντα αλύγιστη με προτροπή στους φίλους των γιων του να μη λυγίσουν. Σκεφτείτε ότι είχε χάσει και τον πρώτο της γιο, υπολοχαγό των καταδρομών Γεώργιο Παναγούλη. Και εκείνος είχε φύγει από τον στρατό, καταφεύγοντας στον Λίβανο για να ενταχθεί στην οργάνωση του αδελφού του. Συνελήφθη από τους Ισραηλινούς και παραδόθηκε σε πράκτορες της Χούντας. Τον έκλεισαν σε καμπίνα του υπερωκεάνιου Άννα Μαρία. Όταν πήγαν να τον παραλάβουν, βρήκαν ανοιχτό το φινιστρίνι και εκείνον εξαφανισμένο…
Πώς άντεξε αυτή τη δύσκολη κατάσταση η Αθηνά;
Η πίστη σώζει! Ήταν πιστή χριστιανή, αλλά λάτρευε και τον Θεό της Δημοκρατίας. Αυτόν τον Θεό που σταύρωναν στο πρόσωπο του γιου της οι συνταγματάρχες, βλαστημώντας και ουρλιάζοντας το σλόγκαν «Ελλάς-Ελλήνων-Χριστιανών».
Όταν αποφυλακίστηκε ο Αλέξανδρος Παναγούλης, η είδηση έγινε πρώτο θέμα στην Ευρώπη. Γιατί τα φώτα της δημοσιότητας έπεσαν επάνω του;
Οι αγώνες του μέσα στη φυλακή γίνονταν γνωστοί από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Τα μίντια τα τροφοδοτούσε ο Στάθης Παναγούλης. Εκείνος παρέλαβε τα ποιήματά του σε μικρά χαρτάκια και τα εξέδωσε με πρόλογο του μεγάλου Ιταλού σκηνοθέτη Παζολίνι. Μετά την αποφυλάκισή του με αμνηστία του Παπαδόπουλου για τη δρομολόγηση μιας πολιτικοποίησης του καθεστώτος εις απάντηση του αποτυχόντος κινήματος του Ναυτικού, έδωσε μια συνέντευξη-ποταμό στην κορυφαία Ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι, περιγράφοντας όλα όσα πέρασε πέντε χρόνια κλεισμένος σε ένα τσιμεντένιο κελί-τάφο διαστάσεων 2 επί 3…
Είναι πράγματι εκπληκτική η συνέντευξή του στη Φαλάτσι. Γιατί σε αυτή την εκμυστήρευση αποκαλύπτεται ένας άλλος Παναγούλης;
Εκεί είναι ο ποιητικός Παναγούλης. Ο άνδρας που μάγεψε με τον λόγο του και τα μελαγχολικά του μάτια –όπως έγραψε η ίδια– τη σκληρή ρεπόρτερ.
Ακολουθεί το βιβλίο της Ένας άνδρας, το οποίο γνώρισε ανεπανάληπτη επιτυχία. Τι ήταν αυτό που γοήτευσε τη διάσημη δημοσιογράφο και συγγραφέα από την προσωπικότητα του Παναγούλη;
Ο παράφορος έρωτάς του με την ελευθερία. Βέβαια, και εκείνη είχε τυφλωθεί από τη συνωμοσιολογία της εποχής, φτάνοντας στο σημείο να γράψει ότι ο δολοφόνος ήταν ένας υπουργός της κυβέρνησης Καραμανλή…
Ο Παναγούλης εκλέχτηκε βουλευτής με το κόμμα της Ένωσης Κέντρου. Είχε όμως ο ίδιος καμία σχέση με την ελληνική πολιτική;
Εξελέγη με λίγες ψήφους βουλευτής της Ένωσης Κέντρου – Νέες Δυνάμεις, αρνούμενος να ενταχθεί στην Αριστερά της δικτατορίας του προλεταριάτου και στο ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, για τον οποίο έλεγε ότι το ζιβάγκο δεν σε κάνει σοσιαλιστή…
Η αυλαία κλείνει με το τροχαίο δυστύχημα, όπου τραυματίζεται θανάσιμα ο Αλέξανδρος Παναγούλης. Ποια ήταν η επίσημη άποψη της Πολιτείας, τι έγραψαν οι δημοσιογράφοι και ποια είναι η γνώμη σας;
Τροχαίο ατύχημα, απεφάνθη η Δικαιοσύνη. Ο ένοχος Μιχάλης Στέφας, που τον χτύπησε από πίσω, τιμωρήθηκε με 11 μήνες φυλακή και χρηματικό πρόστιμο 3.000 δραχμές, ποινή την οποία εξαγόρασε προς 150 δραχμές την ημέρα. Θεωρώ ύποπτο τον θάνατό του, καθώς, όπως κατέθεσαν περίοικοι, είδαν ένα τρίτο αυτοκίνητο να προσεγγίζει το αυτοκίνητο του Παναγούλη, αλλά κανείς δεν έμαθε ποιος ήταν ο οδηγός του και σε ποιαν υπηρεσία ανήκε…
Γράφετε ότι ο Παναγούλης έγινε ήρωας όχι με τον θάνατο, αλλά με τη ζωή του. Μπορείτε να σχολιάσετε αυτή την άποψή σας;
Τον Παναγούλη δεν τον ανύψωσε στην Ιστορία το τροχαίο, όσο ύποπτο και αν παραμένει. Τον υπερύψωσε η συνειδητή παράτολμη στάση του στο στρατοδικείο. Όταν αρνήθηκε να υπογράψει αίτηση χάριτος. Και οι μάχες του μέσα στη φυλακή. Εκεί όπου με ύβρεις, δαγκωματιές και απεργίες… βασάνιζε τους βασανιστές του. Αλλά και έξω, επί κοινοβουλευτισμού, όταν κόντρα στο κλίμα από την προδοσία της Κύπρου ζήτησε να μην εκτελεστούν οι δικτάτορες, λέγοντας ότι η Δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από τάφους.
Γιατί ο Αλέξανδρος Παναγούλης δεν έχει τιμηθεί από τη Βουλή και την Πολιτεία;
Ίσως γιατί δεν ανήκε σε μεγάλο κόμμα μεγάλων λόγων… Λίγο πριν από τον θάνατό του ανεξαρτητοποιήθηκε. Πάντως, αυτό που δεν έκαναν οι θεσμοί το πράξαμε εμείς. Και θεωρώ χρέος μου να ευχαριστήσω τις Εκδόσεις Νίκας –τον Νίκο και τον Γιώργο– που εν μέσω οικονομικής κρίσης δέχτηκαν πρόθυμα να επανεκδώσουν σε νέα καλαίσθητη μορφή το βιβλίο, δίνοντάς του διάσταση. Σημειώνω ότι το είχα πρωτοεκδώσει προ 20 ετών, με μια χορηγία της Κτηματικής. Το 2020-2021, σε όσους εκδότες το πρότεινα το απέρριπταν μετά πολλών επαίνων! Με τον στερεότυπο ισχυρισμό ότι δεν πουλάνε πια τα ηρωικά βιβλία… Και θέλω να καταλήξω υπογραμμίζοντας πως, παρότι δεν ανήκω στη γενιά του Παναγούλη, αλλά στη μετέπειτα νεότερη, ντελικάτη έως… κούφια γενιά της Μεταπολίτευσης, θεωρώντας τον εαυτό μου ως έναν απλό γραμματικό γενναίων, έγραψα τη βιογραφία του ανδρειωμένου ως χρέος εξιλέωσης, τιμής και μνήμης εκ μέρους όλων ημών των δειλών Ελλήνων – του χθες, του σήμερα και πιθανώς του αύριο…
Αλέξανδρος Παναγούλης
Πρόβες θανάτου
Κώστας Μαρδάς
Εκδόσεις Νίκας
σ. 454
ISBN: 978-960-29-6321-0
Τιμή: 24,90€
