Επιτρέψτε μου να ξεφύγουμε από την μιζέρια της καθημερινότητας. Όπως αντιλαμβάνεστε το κάνω αυτό πότε – πότε ως άμυνα.
Το θέμα μας είναι… προσφυγικό, με μια ιδιαιτερότητα όμως, που θα την αντιληφθείτε και οι γραμμές αυτές γράφονται πριν την σημερινή παρουσίαση του πολυγραφότατου συναδέλφου μας Δημήτρη Φρεζούλη, στο Αίθριο του Τσάκος, που παρουσιάζει το τελευταίο πόνημα του. για τους πρόσφυγες στην περίοδο της κατοχής, για όσους θέλουν να μάθουν ή γι’ αυτούς που πριν φωνάξουν, γιατί υπάρχει και αυτή η πλευρά της κοινωνίας, τουλάχιστον ας γνωρίζουν.
Να γνωρίζουν ότι την περίοδο 1940 – 1944, που όπως όλη η Ελλάδα, το νησί στέναζε κάτω από την Ναζιστική Γερμανική μπότα, το 1/5 του πληθυσμού, κυρίως νέοι, για να μην πεθάνουν από την πείνα, τόσο απλά, έκαναν το ανάποδο δρομολόγιο από αυτό που γνωρίζουμε στις μέρες μας, φτάνοντας γυμνοί και ξυπόλητοι στις απέναντι Τουρκικές ακτές. Αν θέλετε περισσότερα ελάτε στην παρουσίαση ή αγοράστε το βιβλίο του Δημήτρη, γνωρίζοντας όμως πως η προσφυγιά, οποιασδήποτε μορφής είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρώπινη ιστορία.
Το θυμηθήκαμε αυτό βρίσκοντας σε μια ιστοσελίδα Αρχαιολογικού ενδιαφέροντος αυτό το άρθρο της Valia Farag.
Διαβάστε το, είπαμε έτσι ως… αποτοξίνωση, σημειώνοντας ότι ο Αρχαιολόγος στον οποίο αναφέρεται είναι ο Χιώτης Ακαδημαϊκός Κωσταντίνος Κουρουνιώτης (1872- 1945) που σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην συνέχεια στην Ιένα και το Μόναχο, συμμετέχοντας σε σειρά ανασκαφών και διατελώντας και Διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου.
Στην εποχή που εξετάζουμε ο Χιώτης αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης είχε πάει στην Νύσα επί Μαιάνδρω, μια περιοχή της Μικράς Ασίας, να συνεχίσει την εκεί ανασκαφή, τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1922. Όπως σημειώνει στο σχετικό κείμενο του στο «Αρχαιολογικό Δελτίο» «Η εργασία δεν ήτο τόσον ευχάριστος ως η του προηγηθέντος έτους». Δεν έφταιγαν οι ανασκαφικές συνθήκες. Οι Τούρκοι φίλοι τους απέφευγαν, ο φόβος μήπως υπήρχαν Τσέτες στην περιοχή περιόριζαν τις κινήσεις και δυσκόλευε τις εργασίες, και τα στρατεύματα του Κεμάλ προέλαυναν.
Το μέτωπο κατέρρευσε και μαζί του το ηθικό όλων, η φυγή του στρατού ξεκίνησε, και μαζί άρχισε και η πανικόβλητη μετακίνηση των χριστιανών από το κοντινό Αϊδίνι. Το τελευταίο φάνηκε παράξενο στον Κουρουνιώτη, καθώς με τα μέσα της εποχής δεν είχαν επαρκείς πληροφορίες για την πανωλεθρία του στρατού, η οποία θα ολοκληρωνόταν λίγες μέρες αργότερα με την καταστροφή της Σμύρνης. Ο Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης ετοιμαζόταν να αναχωρήσει, κρατώντας το μυστικό: η επίσημη Ελλάδα δεν ήθελε πρόσφυγες στα χώματά της. Έπρεπε ο Μικρασιατικός ελληνισμός να μείνει πίσω.
Ο Στεργιάδης είχε δώσει εντολή σε όλους τους δημοσίους υπαλλήλους να επιστρέψουν στην Ελλάδα, χωρίς όμως να το πουν στους ντόπιους. Ο Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης το πληροφορήθηκε μετά τις 20 Αυγούστου (συν 13 μέρες, καθώς οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το παλιό ημερολόγιο). Μάλλον στις 23 (με το κανονικό ημερολόγιο, 5 Σεπτεμβρίου).
Όσο ήταν στη Νύσα, έσκαβε το Γεροντικόν, δηλαδή το Βουλευτήριο της αρχαίας πόλης, το οποίο, κατά την αναφορά του, παρουσίαζε μεγάλες ομοιότητες με το Βουλευτήριο της Μιλήτου. Τελευταία στιγμή, σχεδόν πριν σταματήσουν την ανασκαφή, ένα μαρμάρινο μωρό πετάχτηκε μπροστά στα μάτια τους. Ήταν το «προσφυγάκι».
Η ιστορία μας δεν σταματά εδώ. Ο Κουρουνιώτης σπρώχνεται να φύγει με πλοίο, μία ή δύο μέρες πριν τα στρατεύματα του Κεμάλ μπουν στη Σμύρνη, δηλαδή στις 24 ή 25 Αυγούστου (κατά πάσα πιθανότητα). Ασφαλείς μαρτυρίες δεν υπάρχουν, λέγεται όμως πως φοβήθηκε ότι σε αυτό το πλοίο, το γεμάτο τρομαγμένα γυναικόπαιδα και ανθρώπους που έτρεχαν να σωθούν, ίσως και να μην είχε θέση ένα άγαλμα και να του ζητούσαν να το αφήσει πίσω, προκειμένου να χωρέσει κάποιος ζωντανός. Έτσι, (λέγεται πάντοτε) πως το τύλιξε σε μια κουβέρτα και το είχε σε όλο το ταξίδι, σαν παιδί στην αγκαλιά του. Λίγο δύσκολο το τελευταίο, καθώς το άγαλμα ζυγίζει πάρα πολλά κιλά. Αλλά είναι και αυτό τμήμα του μύθου που το ακολουθεί. Σε κάθε περίπτωση, το μετέφερε κρυμμένο, προκειμένου να μη πεταχτεί στη θάλασσα, ως άχρηστο, σε καιρούς που κινδύνευαν άνθρωποι.
Αυτό λοιπόν ενέπνευσε την Valia Farag να γράψει στις 24/8/22
«Όλοι με λένε ότι είμαι το προσφυγάκι από την Μικρά Ασία, που με βρήκε και με περιέθαλψε ένας κύριος όταν τον έδιωξαν από εκεί με κίνδυνο της ζωής του...
Μπορεί να είμαι μικρό στο ύψος και στην ηλικία.,0,63 μ, και γεννήθηκα τον πρώτο π Χ αιώνα... Έχω όμως και εγώ την ομορφιά μου και τη χάρη μου, μην πω και την…γοητεία μου. Να σας συστηθώ όμως καλύτερα. Είμαι αγοράκι που κοιτάξτε με πορώ και στέκομαι όρθιο στα ποδαράκια μου και τα λυγίζω κιόλας, και σκύβω και τη ράχη μου αλλά όχι πολύ. Έχω όλα τα χαρακτηριστικά της ηλικίας ενός μικρού παιδιού. Παχουλά χεράκια, παχουλά ποδαράκια, φουσκωμένα μαγουλάκια και κάποιος συμπλήρωσε ...τονισμένο υπογάστριο.
Η γιαγιά μου είπε ότι το 1922 ο κύριος Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης με βρήκε όταν έσκαβε σε ένα χωράφι. Δεν ήταν αγρότης ήταν αυτή η δύσκολη λέξη που λέγεται αρχαιολόγος αν θυμάμαι καλά. Εγώ στεκόμουνα μόνο μου και ήμουν βρώμικο γιατί έπαιζα με τα χώματα.
Ξαφνικά ακούγεται μια βροντερή φωνή όλοι οι Έλληνες να εγκαταλείψουν αυτόν τον τόπο.
Έτσι και ο κύριος Κουρουνιώτης μου λέει λυπάμαι δεν μπορώ να μείνω άλλο στην Νύσσα της Μικράς Ασίας. Με καθάρισε, με έπλυνε μου φίλησε το κεφαλάκι μου και με αποχαιρέτησε. Έβαλα τα κλάματα με αναφιλητά. Η ευαίσθητη Ελληνική καρδιά του λύγισε... δεν άντεξε. Μου έβαλε ένα πανωφόρι με κουκούλα που την έδεσε καλά κάτω από τον λαιμό μου για να μην πέσει και μου λέει τρέξε γρήγορα. Αλλά που να φύγω εγώ χωρίς το μικρό μαλτέζικο σκυλάκι μου;
Το έκρυψα επάνω μου κάτω από το πανωφόρι μου το αγκάλιασα σφιχτά και βουρ.... για την Ελλάδα.
Τώρα στην Ελλάδα λένε ότι είμαι πανέμορφο έργο Ελληνιστικής εποχής, και η διεύθυνση του σπιτιού μου είναι Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, και πολλά άλλα....που θα τα καταλάβω όταν μεγαλώσω.
Προς το παρόν απολαμβάνω την αγάπη όλου του κόσμου που μου χαμογελά και του χαμογελώ και εγώ.
Σας γλυκοφιλώ και σας ευχαριστώ πολύ μα πάρα πολύ μάλιστα...»
Υ.Γ: O τίτλος του βιβλίου του Δημήτρη είναι «Χίος, οι Πρόσφυγες της Κατοχής»
