10 Σεπτεμβρίου 1944.
Απελευθέρωση της Χίου,
Αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων από τα νησιά του Ανατολικού
Αιγαίου.
Αναφέρομαι στην κατάσταση που επικρατούσε τότε στη Χίο το καλοκαίρι του
1944. Από κάποια γεγονότα αναφαινόταν κάποια ελπίδα για γρήγορη απελευθέρωση
της χώρας από το γερμανικό ζυγό. Τα ευχάριστα νέα διαδίδονταν παντού σ’ όλο το
νησί. Ακόμη και ο Νομάρχης Ελευθέριος Πρόκος, διορισμένος από την κατοχική
Ελληνική Κυβέρνηση, εκφωνούσε παρηγορητικούς λόγους, που άγγιζαν τις καρδιές
μας αναπτερώνοντας τις προσδοκίες μας για γρήγορο τέλος του πολέμου. Στη Χίο η
ύπαιθρος ουσιαστικά ήταν ελεύθερη. Οι Χιώτες, μανιώδεις κυνηγοί, δεν κρατιόταν.
Ξέθαψαν τα τουφέκια. Το κυνήγι ήταν άφθονο με τις υφιστάμενες απαγορεύσεις επί
τέσσερα σχεδόν χρόνια. Οι λαγοί κατέβαιναν ακόμη και μέσα στις κατοικημένες
περιοχές στο Βροντάδο. Ρήμαζαν τα μποστάνια στο νησί.
απόσπασμα του Ιερού Λόχου. Τελευταία είχε πραγματοποιήσει μια επιδομή στο
Γερμανικό φυλάκιο στη Λαγκάδα. Σημειώνω ότι συμμετείχε και ένας Βρονταδούσης
ιερολοχίτης, μου διαφεύγει το όνομα του. Σε κάποια αποστολή πέρασε έξω από το
σπίτι που έμενε η μητέρα του, δεν τόλμησε να τη δει, για να μη βάλει σε κίνδυνο την
Στη Χίο βρισκόταν για παρενόχληση των Γερμανών και για δολιοφθορές
Η γερμανική φρουρά, μετά από τις καταδρομές του Ιερού Λόχου, είχε
περιορισθεί στο οχυρωμένο και περιτριγυρισμένο με συρματοπλέγματα και νάρκες
Τρίγωνο. Οι αντιστασιακές οργανώσεις δρούσαν σχεδόν ελεύθερα, κάτω από τη μύτη
των Γερμανών. Ο απεσταλμένος από το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής,
υπολοχαγός Ιάσονας Καλαμπόκας, άξιο και τολμηρό παλικάρι, μπαινόβγαινε
μεταμφιεσμένος στο Τρίγωνο κατασκοπεύοντας. Δολοφονήθηκε τελικά από κάποιο
γερμανό στη Χώρα το απόγευμα της 7ης
Στις 9 του ίδιου μήνα, το απόβραδο παρατηρήθηκαν στη Χώρα περίεργες
κινήσεις των κατακτητών. Η μάνα μου γυρίζοντας στο σπίτι από κάποια δουλειά,
μας είπε πως κάτι ψιθυριζόταν στη Χώρα για επικείμενη αποχώρηση των Γερμανών.
Διαδιδόταν ακόμη, πως φεύγοντας θα έκαμναν καταστροφές.
Σεπτεμβρίου, παραμονές της αποχώρησης
1/4
Τα χαράματα της Κυριακής 10 του Σεπτέμβρη ακούγονταν εκρήξεις και
σκεφθήκαμε πως κάτι σοβαρό συνέβαινε. Πεταχτήκαμε από τα κρεβάτια μας. Από
την αστρακιά του σπιτιού του παππού μου, κατάντικρυ στη Χώρα, διακρίναμε
αναλαμπές στο λιμάνι και ακούγαμε υπόκωφες εκρήξεις. Μόλις άρχισε να ξημερώνει
με το πρώτο φως της ημέρας , χρησιμοποιώντας ένα ναυτικό κανοκιάλι, απομεινάρι
από το καράβι του Κούτελου, διακρίναμε κάποιες κινήσεις έξω από το λιμάνι. Ένα
καΐκι παρασυρόμενο από το ρεύμα κατά το Νοτιά, καιγόταν, ενώ ένα μικρό βαπόρι
βρισκόταν στην έξοδο του λιμανιού με πλώρη κατά το βοριά, κατά το Στροβίλι.
Προσπαθήσαμε να διακρίνουμε τη σημαία του. Στηρίζοντας το κανοκιάλι σ’ ένα τοίχο
για να ́ναι σταθερό, ξεχωρίσαμε πως ήταν γερμανική. Οι ελπίδες μας, οι προσδοκίες
μας άρχισαν να πραγματοποιούνται. Βέβαια, δεν μπορούσαμε ακόμη να πιστέψουμε
πως έφευγαν οριστικά, πως θα τελείωναν επί τέλους οι κακουχίες μας, η πείνα και η
απομόνωση μας. Μας φαινόταν απίστευτο.
Με τον ερχομό της ημέρας έφθασαν τα χαρμόσυνα νέα. «Οι Γερμανοί
έφυγαν».10 του Σεπτέμβρη. Μέρα χαράς.
Ο κόσμος στην αρχή φαινόταν μουδιασμένος χωρίς να πιστεύει στα μάτια
και στ’ αυτιά του. Σε λίγο από μακριά άρχισε μια χαρούμενη βουή. Με τις πρώτες
χαρμόσυνες ειδήσεις οι καμπάνες όλων των εκκλησιών κτυπούσαν πανηγυρικά.
Πυροβολισμοί και χαρούμενα ξεφωνητά ακούγονταν απ’ όλες τις μεριές.
Στις 10 Σεπτεμβρίου αποχώρησαν οι Γερμανοί και από άλλα νησιά του
Ανατολικού Αιγαίου. Το πρώτο νησί που εγκατέλειψαν, νομίζω πως ήταν η Χίος και
ακολούθησε η εγκατάλειψη της Μυτιλήνης.
Μόλις συνειδητοποίησα τι είχε συμβεί, βούρκωσαν τα μάτια μου. Δάκρυα
χαράς. Εγκαταλείποντας τη μάνα μου, τους γονείς της και την αδελφή μου,
παρακινούμενος από μιαν εσωτερική παρόρμηση, πήρα δρόμο τρέχοντας για το
πατρικό μας σπίτι στην Ερειθιανή, που παρέμενε κλειστό για δυο χρόνια , αφότου
εγκατασταθήκαμε στο Δαφνώνα για να επιβιώσουμε. Ένοιωσα την ανάγκη να βρεθώ
στο σπίτι μας. Είναι αδύνατο να περιγράψω τα συναισθήματα μου. Ίσως νόμισα πως
θα ξαναρχίζαμε αμέσως να ζούμε, όπως πριν από τον πόλεμο, ότι ήλθε επιτέλους
η πολυπόθητη ειρήνη που ονειρευόμαστε στα χρόνια της κατοχής, ότι θα έχουμε
κάποια νέα από τον πατέρα μου που ταξίδευε, ότι τελείωσε ο κακός καιρός των
παραμυθιών της μάνας μου που τον ζήσαμε. Σε λίγο αφού έφθασα στο σπίτι μας,
σαν σ’ εκκλησιά για προσευχή, γύρισα πίσω.
2/4
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών εγκαταστάθηκαν νέες αρχές στο νησί.
Νομαρχιακή επιτροπή, Λιμενάρχης, Δήμαρχοι, Αρχές Ασφάλειας. Φαίνεται πως
υπήρξε προετοιμασία από το ΕΑΜ, που τότε αναφερόταν ως Εθνικό Απελευθερωτικό
Μέτωπο, εντολοδόχος της Εθνικής Κυβέρνησης της Ελλάδος, η οποία είχε συσταθεί
υπό τον Γ. Παπανδρέου με τη συμφωνία του Λιβάνου. Δήμαρχος Βροντάδου είχε
ορισθεί ο Δημήτρης Παπαζής, μηχανικός του Εμπορικού Ναυτικού που βρέθηκε
ξέμπαρκος από την αρχή του πολέμου.
Την ίδια μέρα άρχισαν αμέσως οι προετοιμασίες για τους πανηγυρισμούς και
τη δοξολογία στον Άγιο Γιώργη, η οποία πραγματοποιήθηκε νωρίς το απόγευμα.
Ήμουν εκεί. Πού βρέθηκαν τόσες σημαίες, για το στόλισμα της εκκλησιάς και του
περιβόλου; Γέμισε ο τόπος από ελληνικές σημαίες όλων των τύπων και μεγεθών.
Δεν έλειπαν οι αμερικάνικες και οι αγγλικές. Οι Βρονταδούσοι «αμερικάνοι» έβγαλαν
από τα μπαούλα τους τεράστιες αμερικάνικες σημαίες. Έλειπε μόνο η ρώσικη. Μόλις
έγινε αντιληπτό , γρήγορα δόθηκε εντολή και φτιάχθηκε μια σε κάποιο κοντινό σπίτι
από δυο κοπέλες, μακαρίτισσες σήμερα. Έφεραν τη σημαία και την ανάρτησαν στην
είσοδο του νάρθηκα μεταξύ της αμερικάνικης και της αγγλικής. Κάποιος για να δώσει
επίσημο τόνο στην έπαρση της ρώσικης σημαίας, ενέργεια που δεν έγινε για καμιά
άλλη, έβγαλε το πιστόλι του και πυροβόλησε τρεις φορές στον αέρα.
Έφθασαν οι αρχές του τόπου μας στην εκκλησιά, άρχισε η δοξολογία με όλο
το ιερατείο του Βροντάδου και ακολούθησαν οι κατάλληλες γι’ αυτήν την περίπτωση
ομιλίες. Ακούσθηκαν πολλά για λευτεριά, δικαιοσύνη, ισότητα και λαοκρατία που όλοι
τ’ άκουσαν μα λίγοι τα κατάλαβαν. Ευτυχώς στη Χίο δεν ακολούθησαν αντεκδικήσεις,
όπως συνέβη σε άλλες περιοχές της χώρας μας μεταξύ των αντιμαχομένων
αντιστασιακών οργανώσεων.
Μετά το τέλος των πανηγυρισμών στο Βροντάδο ακολούθησε πορεία προς τη
Χώρα όπου θα γινόταν παλλαϊκό συλλαλητήριο.
Όπως πληροφορηθήκαμε την επόμενη μέρα, κατά την κάθοδο προς τη Χώρα
μεταφέρθηκε κάποιος γνωστός κάτοικος Βροντάδου δοσίλογος, που είχε συλληφθεί
στην Αιγνούσα από τις αντιστασιακές οργανώσεις με τον Βρονταδούση Βενιζέλο
Κωστάλα, όπως ο ίδιος μου το είπε σε συνάντηση μας στην ΕΒΑΤ. Παραλίγο να
λιτζαρισθεί. Αιμόφυρτο τον διέσωσε ένας γείτονας του πέφτοντας στα πόδια του και
φωνάζοντας «σώσε με καπετά Γιάννη»... Τον γλίτωσε.
3/4
Τη μεγάλη χαρά της απελευθέρωσης ακολούθησε η αγωνία για την τύχη των
ναυτικών μας που ταξίδευαν. Ακουγόταν ψιθυριστά τα κακά μαντάτα για πολλούς.
Εμείς περιμέναμε να μάθουμε για τον πατέρα μου. Αρχικά μας είπαν για παρηγοριά
πως ήταν αγνοούμενος. Η μάνα μου ζητούσε πληροφορίες από διαφόρους που
άρχισαν να καταφθάνουν στο νησί. Μάταιες ελπίδες. Ήδη είχε χαθεί πριν από
δυόμισι χρόνια στον Ατλαντικό.
Για να κλείσω το σημείωμα, σημειώνω τα εξής σχετικά με τα πρόσωπα που
Ο πρώτος μετακατοχικός Δήμαρχος Βροντάδου Δημήτρης Γεωργίου
Παπαζής δεν πολιτεύθηκε ποτέ. Ήταν αξιαγάπητος και είχε την εκτίμηση όλων.
Ο δοσίλογος κλείσθηκε στη φυλακή, δικάσθηκε από το ειδικό δικαστήριο, δεν
καταδικάσθηκε , έμεινε για λίγο στη Χίο και ξανάρχισε τη δουλειά με τα λεωφορεία
στην Αθήνα , τη χρυσή εποχή για τους λεωφορειούχους.
Ο κατοχικός Νομάρχης Ελευθέριος Πρόκος εμφανίσθηκε στις πρώτες
μεταπελευθερωτικές βουλευτικές εκλογές ως υποψήφιος βουλευτής του κόμματος
του στρατηγού Ζέρβα. Ελάχιστοι Χιώτες τον τίμησαν με τη ψήφο τους . Τον είχαν
ξεχάσει, ψήφισαν με κομματικά κριτήρια κι’ όχι με την καρδιά τους.
Στεφ. Α. Εξαδάκτυλος