Ο ιστορικός ναός της Παναγίας Τουρλωτής της πόλης Χίου χτίσθηκε το 1ον σαν μοναστηριακός περί το 2ον ήμισυ του 13ου αιώνα η ακριβείς ημερομηνία της ίδρυσης της Μονής Παναγίας Τουρλωτής είναι άγνωστη πάντως ανάγεται σε χρόνους παλαιότερους. Τον14ου αιώνα καταστράφηκε τελείως από το φοβερό σεισμό το έτος 1389 και ξαναχτίσθηκε από τους μοναχούς ερειπωθείς δε από τον επίσης καταστρεπτικότατο σεισμό 1881 ανεγέρθη εκ νέου υπό των περιοίκων και μόνον καθ´ όσον από του εμπρησμού της υπό των Τούρκων το 1822 έπαυσε πιθανότατα να υπάρχει η Μονή ο ναός ήταν πάντα μονόκλιτος .Ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια που είχαν κτιστεί από παλαιότατων χρόνων στους δυτικούς πέριξ της πόλεως Χίου γραφικούς λόφους ήταν το μοναστήρι της Παναγίας της Τουρλωτής. Ολόκληρος ο λόφος με της γόνιμες γύρο πλαγιές του τα ελαιόδεντρα τις αμυγδαλιές και τις τσικουδιές ήταν περιουσία του μοναστηρίου. Ο πρώτος ναΐσκος που κτίστηκε πριν το 14ο αιώνα φαίνεται ότι είχε τρούλο και από αυτόν πήρε και το όνομα του ο λόφος της Παναγίας που είναι και ο υψηλότερος και δεσπόζων της πόλεως Χίου λόφος έχει θέα προς το μαγευτικό κανάλι που χωρίζει την Χίο και της μικρασιατικές ακτές. Οι κατά καιρούς επίτροποι του ναού προκειμένου να ελκύσουν ενορίτες επέτρεψαν όπως όσοι πτωχοί οικογενειάρχες εξ άλλων συνοικιών υστερούντων στέγης να μπορούν να εγκαθιστούν σε διάφορα σημεία του αραιοκατοικημένου λόφου μικρά ξύλινα παραπήγματα η να χτίζουν μικρούς οικισμούς καταβάλλοντες ασήμαντου ετήσιο ποσόν εις τον ναών δια να έχει κάποιο εισόδημα. Το έτος 1954 οι Τουρλωτούσοι ακολουθώντας το παράδειγμα των Φραγκομαχαλούσων να ανοικοδομήσουν εκ βάθρων τον εκ του σεισμού της 23 Ιουλίου 1949 ερειπωθέντα μονόκλινο ναό Αγ. Νικολάου Φραγκομαχαλά και να τον κάνουν τρίκλιτον . Ρίχτηκαν και οι Τουρλωτούσοι με φιλότιμη και ομαδική προσπάθεια όπως δια της προσωπικής των κατά Κυριακές και μη εργάσιμες μέρες εργασίες και του οβολού των να μεγαλώσουν τον ενοριακό ναό της Κοιμήσεως Θεοτόκου και να τον κάνουν τρίκλιτο. Σήμερα η ενορία αποτελείτε από 500 περίπου σπιτικά. Όλοι οι Τουρλωτούσοι είναι συσπειρωμένοι αδελφικά γύρο από τον ενοριακό ναό της Κοιμήσης της Θεοτόκου που τους δένει μια ψυχική ενότητα επίσης την Μεγάλη Παρασκευή την ώρα του επιταφίου οι κοπέλες της γειτονιάς υμνολογούν τα εγκώμια. Την εκκλησία τους αυτή την συμπαρίστανται και την περιποιούνται με θείο ζήλο μεγάλη αγάπη και ευλάβεια, ο ναός της Παναγίας Τουρλωτής είναι ένας από τους καλύτερα διακοσμημένους συνοικιακούς ναούς της πόλης Χίου και λάμπει από καθαριότητα και στολισμό ο ναός πανηγυρίζει 2 φόρες τον χρόνο στις 15 Αυγούστου που είναι η κυρία εορτή της Παναγίας Κοίμησης και του Αγίου Ελευθερίου 15 Δεκεμβρίου .στην κάτω πλευρά της συνοικίας στο νότιο μέρος της είναι χρισμένο το παρεκκλήσιο του Άγιος Εφραίμ όπου ήταν και η πρώτη εκκλησία στο νησί της Χίου που πήρε το όνομα του .το περισσότερο μέρος του παρεκκλησιού είναι δωρεάν από ενορίτες επίσης στην Παναγία Τουρλωτή ανήκει και άλλη μια συνοικία Γιαλούρικων που είναι στο νότιο δυτικό μέρος κοντά στη ιερά Μονή Παναγιά Βοήθειας όπου ένα άλλο παρεκκλήσιο έχει χτισθεί η Αγία Ματρώνα η όπου γιορτάζει 20 Οκτωβρίου.
Η πληροφορίες είναι από το βιβλίο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΑΩΝ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΦΡΑΓΚΟΜΑΧΑΛΑ ΚΑΙ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΟΥΡΛΩΤΗΣ ΧΙΟΥ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ
ΕΝΟΡΙΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΡΟΥΛΩΤΗΣ
