Δώδεκα βιβλία για την Επέτειο Μνήμης από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, το τέλος της Μεγάλης Ιδέας και τη συγκρότηση της σύγχρονης Ελλάδας.
Η επιλογή αποτελείται από πρόσφατες εκδόσεις αλλά και κάποιες κλασικές, που αξίζουν ξανά την προσοχή μας.
Φέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το τραγικό ιστορικό γεγονός που άλλαξε τη σύγχρονη Ελλάδα και άφησε το απότύπωμά του στην εθνική συλλογική μας μνήμη. Με αφορμή αυτή την επέτειο ζητήσαμε από τον Δρ. Στέφανο Καβαλλιεράκη, ιστορικό-καθηγητή της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, να ξεχωρίσει από τη βιβλιοθήκη του και να μας προτείνει τα βιβλία εκείνα που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τα αίτια και τις συνέπειες των γεγονότων του 1922.
O Δρ Στέφανος Καβαλλιεράκης, ιστορικός-καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών.
«Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας: Ο Βενιζέλος, ο αντιβενιζελισμός και η Μικρά Ασία» - Σωτήρης Ρίζας, Εκδ. Καστανιώτη
Το βιβλίο εξετάζει τη διαμόρφωση της ελληνικής πολιτικής για τη Μικρά Ασία από το 1914, όταν το θέμα ανέκυψε εξαιτίας των διώξεων κατά του ελληνικού στοιχείου από το νεοτουρκικό καθεστώς, έως τη στρατιωτική ήττα του 1922 και την εκρίζωση του Ελληνισμού μετά τη μακραίωνη παρουσία του στις ακτές της Ιωνίας και τη σύμπτυξη του στο Εθνικό κέντρο.
Τα γεγονότα εξετάζονται υπό το πρίσμα του Εθνικού Διχασμού, της ρήξης με τα εμφυλιοπολεμικά χαρακτηριστικά που προέκυψε ως συνέπεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Η Μικρά Ασία ήταν ένα από τα βασικά στοιχεία της διαμάχης γύρω από τη σκοπιμότητα της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο αυτό, και επ’ αυτής αναδείχθηκε μια θεμελιώδης διαφορά προσεγγίσεων μεταξύ του Βενιζέλου και του αντιβενιζελισμού που δεν είχε πάντα πολιτική ομοιογένεια.
Ο Βενιζέλος ανέδειξε την Ιωνία ως άξονα της επιδίωξης αλλά και της ολοκλήρωσης της Μεγάλης Ιδέας, του βασικού ιδεολογικού αξιώματος έως τότε του ελληνικού κράτους, ενώ ο αντιβενιζελισμός υπήρξε επιφυλακτικός, σταθμίζοντας το μέγεθος της στρατιωτικής εμπλοκής, αλλά και τα δημογραφικά και γεωμορφολογικά δεδομένα της Μικράς Ασίας.
Το 1920 η αντιβενιζελική παράταξη που είχε κερδίσει τις εκλογές ανέλαβε τελικά και παράδοξα να συνεχίσει την πολιτική του Βενιζέλου υποκύπτοντας στις απαιτήσεις της Βρετανίας κυρίως, και χωρίς να συνεκτιμήσει σωστά τα πραγματικά γεγονότα.
«Δύο φορές ξένος» - Bruce Clark, Εκδ. Ποταμός
Ο Μπρους Κλαρκ είναι αρχισυντάκτης σε θέματα διεθνούς ασφάλειας στο περιοδικό Εconomist. Προηγουμένως εργαζόταν στους Financial Times ως διπλωματικός συντάκτης και υπήρξε ανταποκριτής από τη Μόσχα για τους Times. Κατά τη δεκαετία του 1980 έζησε στην Αθήνα ως ανταποκριτής του πρακτορείου Reuters, ταξιδεύοντας συχνά στην Κύπρο και την Τουρκία. Το βιβλίο εστιάζει στις πληθυσμιακές μετακινήσεις στα Βαλκάνια με επίκεντρο την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που υπαγόρευσε η Συνθήκη της Λωζάννης το 1923.
«Οι τελευταίες μέρες του Αρμοστή: Ο Αριστείδης Στεργιάδης και ο Αύγουστος του 1922» - Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης, Εκδ. Archive/Οξύ
Μια πολύ ενδιαφέρουσα αρχειακή καταβύθιση στις τελευταίες μέρες του ύπατου αρμοστή της Σμύρνης, Αριστείδη Στεργιάδη. Επίκεντρο αποτελεί η επίσημη υπηρεσιακή αλληλογραφία του Ύπατου Αρμοστή με την κυβέρνηση της Αθήνας, εμπλουτισμένη και με πρόσθετα τεκμήρια από αρχειακές πηγές, όπως της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού ή τα αρχεία του Foreign Office. To αποτέλεσμα είναι ο αναγνώστης να αντιλαμβάνεται τι πραγματικά συνέβη σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, σε συνάρτηση με τις εξελίξεις στο θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων. Η ταχεία κατάρρευση της ελληνικής Στρατιάς, πυροδότησε μια αλυσίδα εξελίξεων στο σύντομο διάστημα των 14 ημερών μέσα στο οποίο επήλθε η καταστροφή.
«Λωζάννη 1923: Διαχρονικές προσεγγίσεις και εκτιμήσεις» - Γ. Γεωργής, Χρ. Κυριακίδης, Χ. Χαραλάμπους (επιμ.), Εκδ. Καστανιώτη
Μια πλήρης συλλογή κειμένων για τη συνθήκη που έναν αιώνα μετά καθορίζει, έστω και αν αμφισβητείται το πλαίσιο των Ελληνοτουρκικών σχέσεων και αποτελεί αναμφισβήτητα το κορυφαίο διπλωματικό γεγονός ανάμεσα στις δύο χώρες, σχετικά με τον καθορισμό των συνόρων μεταξύ τους και των σχέσεων γειτονίας.
«Η “σιδηρά” δεκαετία: Οι εθνικοί πόλεμοι της Ελλάδας (1912-1922)» - Σπυρίδων Πλουμίδης, Εκδ. Μίνωας
Η Ελλάδα πράγματι ξεκίνησε την πολεμική της εξόρμηση στις αρχές του 20ού αιώνα με «σιδηρά» ορμή και ακαταμάχητο επιθετικό πνεύμα. Οι εκστρατείες του 1912-13 αποτέλεσαν την κορύφωση των πόθων και των προσπαθειών ενός ολόκληρου αιώνα. Αναμφισβήτητα, το τελικό αποτέλεσμα των πολεμικών αγώνων της δεκαετίας 1912-1922 δεν ικανοποίησε τους Έλληνες, είναι όμως η δεκαετία του τριπλασιασμού της Ελλάδας, της γιγάντωσης του Εθνικού Κέντρου δηλαδή του Ελληνικού κράτους.
«Επαναπατρισμοί: Η Μικρασιατική Καταστροφή και η ανταλλαγή πληθυσμών μέσα από τα μάτια ενός Νορβηγού» - Στίαν Μπρούμαρκ, Εκδ. Εστία
Το βιβλίο του Νορβηγού δημοσιογράφου και συγγραφέα, Στίαν Μπρούμαρκ, διερευνά τις συνέπειες της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, μιας ιδέας που συνέλαβε, οργάνωσε κι εκτέλεσε ο τότε Ύπατος Αρμοστής της Κοινωνίας των Εθνών για τους Πρόσφυγες –και κάτοχος του Νομπέλ Ειρήνης– Νορβηγός εξερευνητής, Φρίντγιουφ Νάνσεν.