Η ανακοίνωση του θανάτου της βασίλισσας της Αγγλίας, μου έφερε στο μυαλό την οδό των Κυπρίων αγωνιστών Καραολή και Δημητρίου στα Ταμπάκικα, που διαβαίνουμε όσοι κινούμαστε προς τα Βορειοανατολικά χωριά της Χίου.
Η δε απόφαση για να δοθεί το όνομα στο συγκεκριμένο δρόμο πάρθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο Χίου, επί δημάρχου Παντελή Α. Πατελίδα στα 1957.
Το Κυπριακό ζήτημα απ’ τις αρχές της δεκαετίας του 1950 συνδέθηκε με την εξωτερική πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων, που το αντιμετώπισαν σαν επικίνδυνο φορτίο για την Ελλάδα, αφού η αστική τάξη της χώρας ήταν συνοδοιπόρος στην πολιτική που εξέφρασε πολύ παραστατικά ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου στο δήμαρχο Λευκωσίας, όταν του πρότεινε να αξιοποιήσει η ελληνική κυβέρνηση το δημοψήφισμα, που διεξήχθη στην Κύπρο στις 15.1.1950: «Η Ελλάς σήμερον αναπνέει με δύο πνεύμονας, του μεν αγγλικού, του δε αμερικανικού και δι’ αυτό, δεν μπορεί, λόγω του Κυπριακού, να πάθη ασφυξίαν…»1
Όλες οι αστικές κυβερνήσεις αρνήθηκαν να διεθνοποιήσουν το Κυπριακό, κινούμενες άλλοτε στη λογική «της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα», άλλοτε στη λογική «της αυτοδιάθεσης» και άλλοτε «της λεγόμενης δεσμευμένης ανεξαρτησίας της Κύπρου» εξυπηρετώντας την ταχτική των ΗΠΑ, να παραμείνει το πρόβλημα στο πλαίσιο της ελληνοβρετανικής συμμαχίας.
Οι παλινωδίες των ελληνικών κυβερνήσεων πέρασαν πολλά κύματα, που πλήγωσαν τον Κυπριακό λαό και των δύο κοινοτήτων, δίνοντας τη δυνατότητα στη Βρετανία να προωθήσει το οικονομικά και πολιτικά της συμφέροντα, αξιοποιώντας και την αστική τάξη της Τουρκίας.
Η Βρετανική κυβέρνηση κάλεσε στο Λονδίνο Τριμερή Διάσκεψη μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας, στις 29.8.1955, η συμμετοχή της ελληνικής κυβέρνησης έγινε παρά τις αντιρρήσεις της ελληνοκυπριακής ηγεσίας.2
Η Τριμερής Διάσκεψη άνοιξε και επίσημα το δρόμο στην Τουρκία, για διεκδικήσεις στην Κύπρο.
Στις 5.9.1955 οι Τούρκοι πράκτορες προχωρούν σε προβοκάτσια στη Θεσσαλονίκη, με την έκρηξη ωρολογιακής βόμβας στην αυλή του Γενικού Προξενείου της Τουρκίας οδηγώντας σ’ ένα άγριο πογκρόμ (με δολοφονίες, βασανισμούς και καταστροφές της περιουσίας των Ελλήνων)στις 6.9.1955 εναντίον του ελληνικού πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης, καθώς και εναντίον των Ελλήνων αξιωματικών, που υπηρετούσαν στο ΝΑΤΟΙΚΟ στρατηγείο της Σμύρνης και των οικογενειών τους.
Στις 3 Οκτώβρη 1955 η Βρετανική κυβέρνηση έστειλε νέο κυβερνήτη στην Κύπρο, το σερ Τζον Χάρντινγκ(που είχε καταπνίξει το επαναστατικό κίνημα στην Κένυα) και με πρόφαση τη δράση της ΕΟΚΑ, αλλά κυρίως λόγω της αυξανόμενης δραστηριότητας των λαϊκών και εργατικών κινητοποιήσεων, κήρυξε την Κύπρο σε κατάσταση έκτακτής ανάγκης. Αυτό σηματοδότησε να τεθεί εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, το κλείσιμο της εφημερίδας του «Δημοκράτης», η απαγόρευση των συνδικαλιστικών και κοινωνικών οργανώσεων και οι μαζικές συλλήψεις αγωνιστών.3
Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν στον εξυπηρετηθούν οι βασικοί στόχοι των Βρετανών ιμπεριαλιστών:
• Ο πλήρης διαχωρισμός των λαϊκών μαζών στη βάση της εθνότητας και την όξυνση των μεταξύ τους αντιπαραθέσεων.
• Η ανάληψη της ηγεσίας του απελευθερωτικού αγώνα απ’ τον αστικό πολιτικό κόσμο, που χωρίς την πολιτική πίεση του λαϊκού παράγοντα, θα μπορούσε εκτός των άλλων, να συμβιβαστεί πιο εύκολα με τα βρετανικά σχέδια.
Οι αλλεπάλληλες συναντήσεις Χάρντινγκ- Μακαρίου, αρχής γενομένης απ΄ τις 4.10.1955 δεν οδήγησαν πουθενά και τη μέρα της ορκωμοσίας της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή, στις 29.2.1956 σταμάτησαν.
Στις 6.3.1956 ο Μακάριος συνελήφθη και οδηγήθηκε στην εξορία στις Σεϋχέλλες.
Ο Κυπριακός λαός ξεσηκώθηκε κηρύσσοντας γενική απεργία και οργανώνοντας μαζικές διαδηλώσεις, ενώ σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, αλλά και στη Χίο οι πλατείες δονήθηκαν απ’ τις παλλαϊκές κινητοποιήσεις, με επικεφαλής κυρίως της νεολαίας,(το Γυμνάσιο της πόλης σταμάτησε τα μαθήματα και οι μαθητές συνέρρευσαν στην Απλωταριά και την πλατεία) πού έδιναν το στίγμα της αντιιμπεριαλιστικής στάσης του λαού.
Οι βρετανικές αρχές εξαπολύσαν άγρια τρομοκρατία και βασανισμούς κατά του αγωνιζόμενου λαού και έστειλαν στην αγχόνη αρκετούς αγωνιστές ανάμεσά τους Μιχαλάκη Καραολή και τον Ανδρέα Δημητρίου στις 10 Μάη 1956, στους οποίους αρνήθηκε να δώσει χάρη η βασίλισσα Ελισάβετ.
Επίσης η ιστορία του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, σχετίζεται με τη στέψη της Ελισάβετ τον Ιούνιο του 1953 (Η Ελισάβετ Β’, στέφθηκε βασίλισσα στις 2 Ιουνίου 1953 σε ηλικία 26 ετών στο Αββαείο του Ουέστμινστερ στο Λονδίνο).
Στην Κύπρο, τότε, όπως και σε πολλές άλλες αποικίες, είχαν φροντίσει να στολίσουν όλες τις πόλεις για το μεγάλο γεγονός.
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ήταν μαθητής σε Γυμνάσιο της Πάφου, όταν είδε ότι στο σχολείο του μπήκαν οι βρετανικές σημαίες αντέδρασε και μαζί με τους συμμαθητές του, ζήτησαν να κατεβάσουν τις βρετανικές σημαίες, ενώ ο ίδιος κατευθύνθηκε προς την Πλατεία της 28ης Οκτωβρίου, όπου ανέβηκε στον ιστό και κατέβασε τη βρετανική σημαία καταχειροκροτούμενος απ’ το λαό.
Την πράξη του ακολούθησαν πολλοί νέοι κατεβάζοντας ότι είχε αναρτηθεί, με αφορμή της στέψη της Ελισάβετ. Ύστερα από έρευνες οι Βρετανοί αποικιοκράτες συνέλαβαν μαθητές, μεταξύ των οποίων και ο Παλληκαρίδης. Τους επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης. Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης εγκατέλειψε το σχολείο στα 17 του χρόνια και εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ και τον Ιανουάριο του 1957 συνελήφθη, χωρίς ένταλμα, όπου σε μια δίκη - παρωδία, υπέστη φρικτά κι απάνθρωπα βασανιστήρια και τελικά καταδικάστηκε σε θάνατο. Οι δικηγόροι του έστειλαν τηλεγράφημα στην Ελισάβετ που θα μπορούσε να δώσει χάρη με μία της λέξη.
Η βασίλισσα, όμως, δεν απάντησε καν στο τηλεγράφημα και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης απαγχονίστηκε στις 14 Μαρτίου 1957, σε ηλικία μόλις 18 ετών.
Υ: Παρόμοια ονοματολογία υπάρχει- Καραολή και Δημητρίου- και στην πλατεία της κοινότητας Βασιλεώνικο.
Παραπομπές:
1. Γιώργης Δ. Κατσούλης, Ιστορία του ΚΚΕ, τόμ. Ζ’1950-1968,σελ. 154,εκδ. Αντών. Λιβάνης και Σία ΕΕ «Νέα Σύνορα», Αθήνα,1978 στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1949-1968 Β’ ΤΟΜΟΣ, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2011.
2. Ν. Κρανιδιώτης, «Οι διαπραγματεύσεις Μακαρίου Χάρτινγκ 1955-1956,σελ.16, εκδ. Ολκός, Αθήνα 1987.
3. Λεύκωμα φωτογραφικών και ειδικών ιστορικών εγγράφων του ΚΚΚ-ΑΚΕΛ,σελ.24,έ κδ. ΚΕ του ΑΚΕΛ, για τα 50χρονα του ΑΚΕΛ.
4. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ,1949-1968 Β’ ΤΟΜΟΣ, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2011.
Χίος 10-9-2022
Γιώργης Η. Αμπαζής, Δάσκαλος
