Απόσπασμα από το βιβίο του Γιάννη Τζούμα "Μια σταγόνα ιστορία της Χίου 1934-1944"
...Στις 25 Ιανουαρίου γίνεται υπενθύμιση με δημοσίευση σχετική ανακοίνωσης, ότι σε περίπτωση αεροπορικού συναγερμού θα πρέπει να... εξαφανίζονται όλοι από προσώπου γής, αλλιώς θα πυροβολούνται ή αλλιώς μπρός βόμβες και πίσω σφαίρες.
Στις 5/2/44 οι Γερμανοί φτάνουν στο σημείο να απαγορεύσουν και τις νεκρικές πομπές.
Οι ίδιοι θάβουν τους νεκρούς τους στον Άγιο Γιάννη και από 1944 στην Νοτιοανατολική πλευρά του Κτήματος Χωρέμη.
Δεν προλαβαίνει να στεγνώσει το μελάνι της υπενθύμισης για τους βομβαρδισμούς και στις 7 Φεβρουαρίου 1944 ξημερώνει μια ιδιαίτερη μαύρη μέρα για το νησί.
Στο λιμάνι βρίσκεται από τις 5/2/1944 το πλοίο του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού Βίριλ και ξεφορτώνει κυρίως σιτάρια. Μυρμήγκια πάνω του και γύρω του οι εργάτες για το ξεφόρτωμα, μιλιούνια στην Προκυμαία οι πιτσιρικάδες, να φάνε επί τόπου ένα σπυρί σιτάρι πριν αυτό προσγειωθεί στους μπαβέδες της. Στο βάθος ακούγονται αεροπλάνα και προτού προλάβει να τεθεί σε λειτουργία ο συναγερμός, τα Βρετανικά, γιατί μόνο αυτά υπάρχουν στους αιθέρες, αεροπλάνα αδειάζουν πάνω στο πλοίο τις βόμβες τους.
Έχουν γραφτεί πολλά γι’ αυτή την επιδρομή. Όσοι ενδιαφέρονται να διαβάσουν περισσότερα ας προσφύγουν στα ειδικά τα βιβλία Υπόθεση wiril επεισόδιο πολέμου του Κυριάκου Ντελόπουλου και WIRIL έκδοση του Ανδρεάδειου Γυμνάσιο Βροντάδου.
Το πλοίο μπορεί και για… ερωτικούς λόγους, υπήρχε σοβαρό αίσθημα του επικεφαλής του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού Έρικ Νίλσον, με συμπατριώτισσα μας, έφυγε από την Σάμο νωρίτερα, από την ημερομηνία, που ο Βρετανική Αεροπορία γνώριζε τις κινήσεις των πλοίων του Ερυθρού Σταυρού, μετά υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι οι Γερμανοί μαζί με το σιτάρι κουβάλαγαν στην «ζούλα» και καύσιμα για την κίνηση των οχημάτων τους, τέλος πάντων, η Χίος ήταν «εχθρικό έδαφος» ο πόλεμος έχει και αυτά, το νησί μας γνώρισε την συγκεκριμένη ημερομηνία, μια από τις τραγικότερες στιγμές του, που αποτυπώθηκαν ως φόρος αιωνίου μνήμης σε επιτύμβια στήλη που υπάρχει στο λιμάνι, όπου και ο Δήμος Χίου τελεί ανελλιπώς ετήσιο μνημόσυνο.
Το Βίριλ βομβαρδίζεται και μαζί του έξι γειτνιάζοντα βενζινοκίνητα πλοία. Το νησί μετρά αμέσως 18 νεκρούς και 57 τραυματίες!
Η Προκυμαία ζεί στιγμές αλλοφροσύνης, το Νοσοκομείο γεμίζει τραυματίες, οι Κλινικές το ίδιο, γιατροί προσφέρουν ότι υπηρεσίες μπορούν κυριολεκτικά επί του πεδίου, μέσα σε όλα το πλοίο πήρε φωτιά.
Δεν αναφέρουμε αναλυτικά τα γεγονότα, αναφέραμε ήδη την σχετική βιβλιογραφία, σημειώνουμε ότι για μέρες, για όλο τον μήνα σχεδόν στο νησί δεν έχει άλλο θέμα συζήτησης, ενώ η Γερμανική προπαγάνδα αναθεματίζει τους Εγγλέζους ως εγκληματίες.
Για να μην χάσουμε όμως τον ρυθμό της ενημέρωσης πάρτε μια γεύση. Ο κατάλογος είναι ατελείωτος. «Αντ. Φραγκάκης ετών 65, τραύμα κοιλιακής χώρας, Ματθαίος Λώς ετών 55, τυφλόν τραύμα γλουτού, Ξεν. Ξενιός, ετών 46 κάταγμα δεξιάς χειρός, Ανθυποπλοίαρχος Βίριλ, τρώσις μηριαίας, κλπ.»
Τι λέγαμε για την προπαγάνδα; Δεν πρόλαβαν να βγούν από το Νοσοκομείο οι τραυματίες και να ταφούν οι νεκροί και οι Γερμανοί και υπηρετούντες σε αυτούς Έλληνες, γιατί τους λησμονάμε αυτούς, έγραφαν στην ΠΡΟΟΔΟ.
«Έως την περασμένη εβδομάδα οι άνανδροι επιδρομείς περιορίζοντο να περνούν σαν τους κλέφτες πάγια πάνω από τα κεφάλια μας, με σβησμένες τις φονικές μηχανές τους. Αλλά προχθές τα πράγματα άλλαξαν, 6 μεγάλα τρικινητήρια αεροπλάνα βρέθηκαν πάνω από την πόλη και άρχισαν μετά να ρίχνουν βόμβες, να μυδραλλιοβολούν, να πυροβολούν, όχι κατά στρατιωτικών στόχων αλλά ενός πλοίου του Ερυθρού Σταυρού, που έφερε παντού τα διεθνή σήματα του και αμάχων πολιτών».
Και την επομένη μπήκε και λίγο συναίσθημα.
«ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΘΥΜΑ. Έφυγε ο καλός μας άγγελος, ο άνθρωπος που η ευγνωμοσύνη και ο θαυμασμός μας δεν θα σβήσει ποτέ». Εννοείται ότι οι αναφορές αφορούσαν τον Έρικ Νίλσον.
Κάτω από αυτό το κλίμα, έγινε «Πάνδημος και επιβλητική κηδεία των θυμάτων του βομβαρδισμού» ενώ ξεχωριστά έγινε η ταφή του «διακεκριμένου εκπροσώπου του Ερυθρού Σταυρού ΝΙΛΣ ΕΡΙΚ ΝΙΛΣΣΟΝ». Στο σημείο αυτό ίσως χρειάζεται να ενημερώσουμε ότι ο επιβλητικός τάφος του βρίσκεται στο Νεκροταφείο του Αγίου Ιωάννη δίπλα στο Στρατόπεδο Γκιάλα. Το ίδιο συνέβη και για άλλο ένα διακεκριμένο νεκρό, τον Πέτρο Ν. Άντωβικ.
«Επιστήμων, άριστος, ευγενής τους τρόπους, μειλίχιος, καλόκαρδος , αφιλοκερδής, εξυπηρετικός, με το μειδίαμα πάντα στα χείλη. Εβοήθει εκ των μαθητικής του ηλικίας την μητέρα του κ. Ειρήνη Άντωβικ είς την φιλανθεψπικήν της δράσιν, μετά δε το πέρας των Νομικών του σπουδών διορίσθη διευθυντής των γραφείων της ΕΠΑΧ (συσσίτια)».
Μετά τους ανθρώπους άρχισε η λεπτομερής αναφορά στις κτιριακές ζημιές και σε αυτές των παραπλήσιων πλοίων που ήταν τεράστιες.
«Το Βίριλ το κομψό και κάτασπρο πλοίο, κλίνει τώρα σαν κάτασπρο πουλί προς την δεξιά πλευρά, με κατεστραμμένη από την φωτιά την γέφυρα του και μαυρισμένη την καπνοδόχο και τα πλευρά του. Η σημαία του Ερυθρού Σταυρού, την οποία δεν εσεβάστηκαν οι άνανδροι επιδρομείς κυματίζει ακόμα στον ιστό του και η Σουηδική σημαία προσβεβλημένη και αυτή από την επιδρομή. Βόμβα μπροστά στον Κινηματογράφο RΕΧ προξένησε καθίζηση της Προκυμαίας, ενώ άλλη βόμβα στην στέγη του προκάλεσε ζημίας είς το κτίριο και κατάρρευσιν 4 – 5 φτωχόσπιτων ευρισκομένων δίπλα του. Ζημίας αρκετά σοβαράς υπέστη το παρακείμενον Μηχανουργείον του κ. Νικ. Μελέκου και υιού. Άλλη βόμβα έπεσε και εξερράγη μέσα σε ένα χωράφι μεταξύ Λετσαίνης και Συνοικισμού Νοσοκομείου…».
Και μετά την αναφορά αυτή των κτιριακών και άλλων πληγών του βομβαρδισμού άρχισε η συγκέντρωση χρημάτων και ειδών για την ανακούφιση των θυμάτων και των οικογενειών τους. Για άλλη μια φορά επικεφαλής της εκστρατείας μπαίνει ο Μητροπολίτης Ιωακείμ Στρουμπής, που απευθύνει σχετική έκκληση.
Σ.Σ. Η φωτογραφία ντοκουμέντο του πληγωμένου Βίριλ είναι του αείμνηστου Νίκου Χαβιάρα
