Επίσκεψη στο ιστορικό ελαιοτριβείο - μουσείο του Νικόλαου Βρανά πραγματοποίησε ο φακός της "Αλήθειας" το πρωί του Σαββάτου στη γειτονική Λέσβο. Η κάμερα μας αποτυπώνει την παράδοση και την σύνδεση που έχει η Μυτιλήνη με την παραγωγή του ελαιόλαδου από τα αρχαία χρόνια μέχρι τον 21ο αιώνα.
Το ελαιοτριβείο ανήκει στην Πολιτιστική Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία "Αρχιπέλαγος’’ και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα του είδους του στο νησί, και εξαιτίας της παλαιότητας του καθώς και λόγω της σύνδεσης του, με τον εθνικό -λέσβιο στην καταγωγή- νομπελίστα ποιητή, Οδυσσέα Αλεπουδέλη, κατά κόσμον Οδυσσέα Ελύτη.
Οι υποδομές του ελαιοτριβείου χτίστηκαν το 1887 από τον Νικόλαο Βρανά, παππού του ποιητή και λειτουργούσαν κανονικά έως τις αρχές του 1970 όπου και σταδιακά άρχισε να ερημώνει με αποτέλεσμα να κλείσει.
Η εταιρεία "Αρχιπέλαγος’’ αντιμετώπισε το ερειπωμένο κτηριακό συγκρότημα του ελαιοτριβείου Βρανά ως ένα μνημειακό σύνολο της βιομηχανικής και της τοπικής ιστορίας, που άξιζε να διασωθεί, να αποκατασταθεί και να αναδειχθεί.
Το "Αρχιπέλαγος’’ υπό την επίβλεψη του πρόεδρου του, του αείμνηστου σκηνοθέτη Νίκου Κούνδουρου, ανέλαβε την επισκευή του χώρου και τη μετατροπή του σε μουσείο την εικοσαετία 1997 με 2017. Μετά τα έργα αναστήλωσης - αποκατάστασης, το καλοκαίρι του 2009 εγκαινιάστηκε και λειτουργεί ως μουσείο.
Στην περιήγηση μας μπαίνοντας στον χώρο του μουσείου συναντήσαμε ένα από τα σημαντικότερα του ευρύματα τον διπλό ληνό, αποτελεί τον πρόδρομο του μεταγενέστερου πιεστηρίου, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους ανήκει στην ελληνιστική περίοδο με ηλικία περίπου 2.000 ετών.
Η λίθινη βάση έλαιου του πιεστηρίου ανακαλύφθηκε το 1983 στη θέση Μάνα, κοντά στον ποταμό Πλακάδου. Είναι ο παλαιότερος ληνός, και ο πιο γνωστός τύπος πιεστηρίου που λειτουργούσε κατά την αρχαιότητα στη Λέσβο, με δύο μοχλούς αντί για έναν και αντίστοιχα αντίβαρα.
Στην ίδια αίθουσα συναντάμε πυθάρια και δεξαμενές λαδιού, διαφημηστικά δοχεία λαδιού της εποχής καθώς και ζυγαριά που μετρούσαν τους καρπούς και την ποσότητα του ελαιόλαδου. Στον ίδιο χώρο υπήρχε και μία χειροκίνητη αντλία μεταφοράς του λαδιού.
Προχωρώντας στη μεγάλη αίθουσα υπάρχουν μηχανές μεγάλης κλίμακας της παραγωγής,
Σε αυτή γινόταν το σύνολο σχεδόν της διαδικασίας παραγωγής, υπολογίζεται ότι εργάζονταν στον χώρο παραγωγής 10-12 άτομα, δύο στους μύλους, έξι στα πιεστήρια, ένας στις αντλίες, ένας ζυγιστής για το ζύγισμα του λαδιού, αργότερα δύο εργάτες στα λαβάλ, καθώς υπήρχαν και αρκετοί χαμάληδες για τη μεταφορά των ελιών, του λαδιού και της πυρήνας.
Ο ιδρυτής Βρανάς, είχε παραγγείλει τα μηχανήματα στο Μηχανουργείο Λουκά και Καραμιτσόπουλου στη Μυτιλήνη, που ήταν φημισμένο στο νησί και τροφοδοτούσε όχι μόνο ελαιοτριβεία της Λέσβου αλλά και της Μικράς Ασίας. Όταν το ελαιοτριβείο έκλεισε, ο μηχανολογικός εξοπλισμός του αφαιρέθηκε και πωλήθηκε. Σήμερα, στη θέση του έχει τοποθετηθεί ο εξοπλισμός του Ελαιοτριβείου Χιωτέλλη-Ερεσιώτη από τον Πολυχνίτο, κατασκευασμένος στα περίφημα Εργοστάσια ∆. Ισηγόνη στη Σμύρνη. Το εργοστάσιο του Δημοσθένη Ισηγόνη ιδρύθηκε το 1854 και ήταν από τα καλύτερα της Ανατολικής Μεσογείου. Διέθετε επίπεδο τεχνογνωσίας εφάμιλλο των αγγλικών μηχανουργείων. Πολλά απ’ τα μεγάλα ελαιουργικά συγκροτήματα της Λέσβου εκεί απευθύνονταν για τον εξοπλισμό τους.
Στις μετέπειτα αίθουσες του μουσείου υπάρχει ο χώρος του καφενείου των εργατών, τα γραφεία τους, καθώς και μία ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του έλληνα ποιητή Οδυσσέα Ελλύτη, στον αύλειο χώρο υπάρχουν οι λαδαποθήκες του λαδιού.
Ρεπορτάζ: Κυριακή Τζούμα, Στέλιος Πατεριμός
