Στον κατάλληλο χώρο, σε σημαδιακή ημερομηνία από συγγραφέα, που με επιμονή μυρμηγκιού κοινωνεί το αθάνατο νερό της Μικρασίας, παρουσιάστηκε το βράδυ του Σαββάτου 14 Σεπτεμβρίου στον Φάρο Βαρβασίου, το βιβλίο του Γιώργου Πουλημένου «Σμύρνη Περιηγητικός οδηγός» των εκδόσεων Μπαλτά.
Τι κάνει αλήθεια ένα συγγραφέα, που έχει δώσει και άλλα αξιόλογα βιβλία για τη Μικρασία και ειδικά τη Σμύρνη και όχι μόνο, στην επέτειο μνήμης της σφαγής του 1922, να ψάξει με επιμονή για χρόνια, χάρτες, διαγράμματα, αεροφωτογραφίες, να ψάξει σε σκονισμένα ράφια Βιβλιοθηκών στην Ελλάδα, στην Τουρκία και όχι μόνο, να αφιερώσει ώρες ατέλειωτες για να φτιάξει έναν Περιηγητικό οδηγό, όχι της Σμύρνης του σήμερα αλλά της ευημερούσας Σμύρνης της Γκιαούρ, της άπιστης δηλαδή για τους Μουσουλμάνους Σμύρνης, της προ της φονικής πυρκαγιάς και του εξανδραποδισμού και της σφαγής του 1922;
Ίσως η απορία να λυθεί με όσα εισαγωγικά είπε παρουσία του Υφυπουργού Νότη Μηταράκη, της Προέδρου του Φάρου Γεωργίας Χούλη και εκλεκτού ακροατηρίου, ο Πρόεδρος της Βιβλιοθήκης Κοραή Φιλόλογος Κώστας Μερούσης.
Διαβάστε τα. Ενδιάμεσα με μεγάλη επιτυχία διάβαζε επιλεγμένα λογοτεχνικά κείμενα η Χρυσάνθη Δημητρούλη.
Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στις εκδηλώσεις μνήμης Μικρασίας και θα προβληθεί στην ΑΛΗΘΕΙΑ ΤV
"Τρεις ολόκληρες γενιές και σχεδόν ένας αιώνας από το 1922, την πιο βαθιά λαβωματιά της σύγχρονης ιστορίας, της ιστορίας των παππούδων και των γιαγιάδων μας, που πέρασαν από τον θάνατο στη ζωή, μισοί και αποδεκατισμένοι, λίγο πριν τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη δραματική έξοδο του Ελληνισμού, μια νέα και πολλά υποσχόμενη γενιά, μια γενιά, που αναπαράγει και αναπαριστά μνήμες και ιστορίες αντιστέκεται στην αμνησία και αμεριμνησία της εποχής.
Στη γενιά αυτή εντάσσεται και ο συγγραφέας του βιβλίου, ο Γιώργος Πουλημένος, το οποίο επέλεξε να πρωτοπαρουσιάσει σήμερα στο 62/χρόνο πλέον μικρασιατικό Σωματείο με την βαριά ιστορία, στο Φάρο.
Η σειρά «εξ Ανατολών» των εκδόσεων «Μπαλτά» πριν λίγους μήνες εξέδωσε το εκπληκτικής σημασίας και ενδιαφέροντος πόνημα του Γιώργου Πουλημένου: «Σμύρνη. Περιηγητικός Οδηγός, 1922».
Ο Γιώργος Πουλημένος γεννήθηκε το 1959 στην Αθήνα και κατάγεται, από την πλευρά της μητέρας του, από την Κάτω Παναγιά. Σπούδασε χημικός μηχανικός στη Γερμανία, αλλά επέλεξε να ασκήσει αρχικά στη Γερμανία και στη συνέχεια στην Αθήνα το επάγγελμα του αναλυτή/προγραμματιστή λογισμικού.
Πέρα από τα επαγγελματική του ενασχόληση επιδεικνύει εντονότατο ενδιαφέρον για την ιστορία της Μικράς Ασίας.
Το 2012 δημοσίευσε με δύο σμυρνιούς λεβαντίνους ένα τρίγλωσσο λεξικό (ελληνικά, τουρκικά, αγγλικά) του σμυρναϊκού γλωσσικού ιδιώματος, καθώς και το 2017 το χάρτη «Σμύρνη – İzmir, Ιστορικός Χάρτης», όπου αποτυπώνονται τα μνημεία της παλιάς Σμύρνης πάνω στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό της Ιζμίρ. Το 2018 συνέγραψε με τον Αχιλλέα Παπακωνσταντίνου το δίτομο έργο «Η Προκυμαία της Σμύρνης». Το ίδιο έτος δημοσίευσε το ιστορικό μυθιστόρημα «Λέων & Εμινέ».
Έχει επίσης συμμετάσχει ως ομιλητής σε δύο συνέδρια λεβαντίνων το 2010 και 2014 και στις εκδηλώσεις του Ελληνικού Κέντρου του Λονδίνου για τη Σμύρνη το 2013 με θέμα το Λεξικό των Σμυρναίικων
Όσα χρόνια κι αν περάσουν, κάθε νέο στοιχείο για την κοσμοπολίτικη Σμύρνη, τη Σμύρνη των εμπόρων, του πολιτισμού, των μικτών πληθυσμών αλλά και των ωφελιμιστικών συνυπάρξεων είναι αδύνατον να μη προκαλέσει την αναπόληση της ευημερούσας πολιτείας του ελληνισμού και της Ορθοδοξίας που χάθηκε τελεσίδικα ως η τραγικότερη ίσως συνέπεια της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Μνήμες από τη «νύμφη της Ιωνίας», την κοσμοπολίτισσα Σμύρνη, την πόλη σύμβολο της μεγαλουργίας στις ανατολικές ακτές του Αιγαίου και την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης και έρευνας, πολλές από τις οποίες αποτυπώθηκαν σε αξιόλογες εκδόσεις.
Σήμερα ο επισκέπτης βλέπει ελάχιστα στοιχεία αυτής της μεγαλοσύνης ως αποτέλεσμα τόσο της καταστροφικής πυρκαγιάς του 1922, όσο, και κυρίως, της πλήρους αναδιάταξης του αστικού ιστού, που ανέλαβαν κατ’ εντολή του Μουσταφά Κεμάλ το 1923 Γάλλοι πολεοδόμοι και τοπικές υπηρεσίες σβήνοντας όχι μόνο τις ιστορικές μαρτυρίες του χώρου αλλά και αλλοιώνοντας πλήρως την εικόνα της πόλης. Η «πραγματική Σμύρνη έχει γίνει πια μια νοερή πολιτεία, το σημερινό τουρκικό Ιζμίρ δεν είναι η ίδια πόλη» σημειώνει ο Άγγλος ελληνιστής Πίτερ Μάκριτζ.
Επιζώντες πρόσφυγες δεν υπάρχουν πια.
Οι εντυπωσιακές περιγραφές λοιπόν ενός Σμυρνιού (φυλαγμένες επί 85 και πλέον χρόνια σε ιδιωτικό αρχείο), που επέστρεψε στις 23 Αυγούστου του 1931 - εννέα χρόνια μετά τη δραματική του φυγή από τη φλεγόμενη πόλη - ως υπήκοος τρίτης χώρας, για να εγκατασταθεί και πάλι μονίμως στην πόλη του, καταγράφονται σε 70 επιστολές, που στέλνει στην Ελλάδα με το ψευδώνυμο Χάρης Ιωνικός.
Από το 2009 η ανάγκη του Γ. Πουλημένου να εμβαθύνει στον ελληνισμό της Μ. Ασίας τον οδήγησε στο σχεδιασμό ενός χάρτη της Σμύρνης προ του 1922. Η επίπονη και επιστημονικό τρόπο χαρτογράφηση της Σμύρνης ολοκληρώθηκε το 2017 με την έκδοση του χάρτη «Σμύρνη – İzmir, Ιστορικός Χάρτης», όπου αποτυπώνονται τα μνημεία της παλιάς Σμύρνης πάνω στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό της σύγχρονης πόλης[1]. Συνέχεια αυτής της προσπάθειας είναι και ο Περιηγητικός οδηγός που παρουσιάζουμε σήμερα.
Η πρωτοτυπία του οδηγού: Η μοναδικότητά του έγκειται στο ότι αποτελεί μια πρωτότυπη παρουσίαση της Σμύρνης, μέσα από ένα νοερό περίπατο σε μια «χρυσή εποχή» γι΄ αυτήν, τις αρχές του 1922.
Ο περιηγητικός οδηγός της Σμύρνης διαιρείται σε τρία μέρη.
Το εισαγωγικό μέρος περιέχει τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο που τιτλοφορείται «Προς τη Σμύρνη» ο συγγραφέας ενημερώνει τον μελλοντικό επισκέπτη για τον τρόπο μετακίνησης και τη διάρκεια του ταξιδιού για τη Σμύρνη μέσω Κων/πολης, Πειραιά, Τεργέστης, Οδησσού, Μασσαλίας, Βηρυτού, κλπ. Στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «Η πόλη της Σμύρνης» δίνονται πληροφορίες για τον πληθυσμό, το κλίμα, την ιστορία και την οικονομία. Στο τρίτο καταγράφεται το θρησκευτικό εορτολόγιο του έτους 1922 για όλες τις θρησκευτικές κοινότητες, που κατοικούν στην πόλη. Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο της εισαγωγής είναι ένα αλφαβητικό ευρετήριο που παραπέμπει στους αντίστοιχους χάρτες του οδηγού και αφορά την Αγορά, τα αυτοκίνητα, τα βαποράκια, τα θεάματα, τις μετακινήσεις, την υγεία κλπ. (Κείμενο 3: βλ. σελ. 23: Αυτοκίνητα κλπ).
Στο κυρίως μέρος του περιηγητικού οδηγού αποτυπώνονται από το Γ. Πουλημένο 27 μεγάλης ακρίβειας πρωτότυποι χάρτες, που σχεδίασε, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο ίδιος την περίοδο 2009 – 2017. Μ΄ αυτούς τους χάρτες, που συμπληρώνονται με κατατοπιστικά κείμενα - πληροφορίες και φωτογραφίες, ο αναγνώστης διέρχεται τους δρόμους και τα σημαντικότερα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια: δημόσιες υπηρεσίες, εκκλησίες, τζαμιά, προξενεία, θέατρα, κινηματογράφους, χαμάμ, εμπορικά μαγαζιά, ταβέρνες, συναγωγές, σιδηροδρομικούς σταθμούς, κλπ.
Ο επισκέπτης κρατώντας ανά χείρας τον οδηγό περιδιαβάζει στην Πούντα, όπως οι ήρωες του Κοσμά Πολίτη «Στου Χατζηφράγκου» στη βιομηχανική περιοχή του Δαραγάτς, στο Δαραγάτσι, στην Μπέλλα Βίστα και στο Και, στου Χατζηφράγκου, στο Φασουλά (Κείμενο 6), στην Αγία Αικατερίνη και τον Άγιο Τρύφωνα, στα Μορτάκια, στην Αλυγαριά, στο Φραγκομαχαλά , (στο Φραγκομαχαλά βρίσκεται το Χιώτικο χάνι και απέναντι , στα Γυαλιάδικα, η Αγία Φωτεινή: στα Σπιτάλια, στην Αρμενική συνοικία , στην Ευαγγελίστρια (εδώ βρίσκεται ο ναός του Αγίου Βουκόλου , στη γέφυρα των καραβανιών, στον Άγιο Κων/νο, στην Κεντρική Αγορά, στις τουρκικές συνοικίες και την εβραϊκή, στο Καν Τσεσμές, στο Λόφο Πάγου. Ο τελευταίος χάρτης αναφέρεται στα προάστια και στις εξοχές της Σμύρνης (Καρατάσι,Κορδελιό, Μπαλτσόβας, Μπουρνόβας, κ.α.)
Ο συγγραφέας του βιβλίου αξιοποίησε, όπως φαίνεται από τον πλούτο και το πλήθος των πληροφοριών, το σύνολο των διαθέσιμων πηγών (βιβλιογραφία, τύπο, φωτογραφίες, χάρτες, εμπορικούς οδηγούς κ.ο.κ.) στην Ελλάδα και διεθνώς. Θα μελετήθηκαν εκατοντάδες καρτ-ποστάλ και πανοράματα, όπου αποτυπώνονται τα μεγαλοπρεπή ιδιωτικά μέγαρα, θέατρα, καφέ, προξενεία, λέσχες και ξενοδοχεία, κτήρια, γειτονιές και δρόμοι, κλπ. Ταυτόχρονα αυτές οι καταγραφές αποτελούν έμμεση πηγή πληροφοριών για τις διαφορετικές πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου της Σμύρνης, μιας σημαντικής πόλης-κόμβου που, αν και βρισκόταν στην Ανατολή, ανέπνεε για αιώνες τον αέρα της Δύσης.
Το τελευταίο μέρος του βιβλίου περιέχει δύο υποκεφάλαια – ευρετήρια. Το πρώτο είναι ένα ευρετήριο χαρτών, όπου ο αναγνώστης αναζητώντας ένα όνομα γειτονιάς, κτηρίου, κλπ εντοπίζει τον αντίστοιχο χάρτη με τις πληροφορίες, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο καταγράφονται αλφαβητικά όλες οι οδοί και η αντιστοίχισή τους στο συγκεκριμένο χάρτη.
Στον Επίλογο του βιβλίου με τίτλο: «Σχεδόν 100 χρόνια μετά», ο συγγραφέας μάς διαφωτίζει για τη μεθοδολογία που ακολούθησε, «τον αναχρονισμό» (!!!!) στους χάρτες 12 και 13, και τέλος πολύ χρήσιμες πληροφορίες όχι μόνο για την τύχη κάποιων περιοχών ή κτηρίων μετά την καταστροφή, αλλά και «για τα ελάχιστα απομεινάρια της Γκιαούρ Σμύρνης, που τα έχουν καταπιεί οι επεκτάσεις μιας πόλης των 4.000.000, που έχει πια το όνομα Ιζμίρ».
Κυρίες και Κύριοι,
Μπορεί τα πάντα να άλλαξαν (ή καλύτερα να χάθηκαν) στις απέναντι ακτές της μικρασίας ΟΤΑΝ:
όμως εκείνη συνεχίζει να επιζεί στη συλλογική μνήμη και κυρίως μέσα από τη μελέτη της ιστορίας της.
Θα είχα και άλλα πολλά να πω για το σηµαντικό αυτό βιβλίο, αλλά νοµίζω ότι έχει µεγαλύτερη σηµασία να το έχει κανείς µαζί του και να περάσει καλά µ’ αυτό.
Ευχαριστίες: Εκδόσεις Μπαλτά, Γ. Πουλημένο,, Φάρο, κ. Χρυσάνθη Χρυσούλη…..
Καλή ανάγνωση!!!!"
[1] Για όσους ασχολούνται με το θέμα ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ τα τυπικά στοιχεία είναι γνωστά, αλλά επί του προκειμένου η αξία του χάρτη και ο στόχος αυτής της καταγραφής είναι η απεικόνηση και η καταγραφή στο χαρτί και στις καρδιές μας, των γεωγραφικών δεδομένων της Ελληνικής περιοχής της Σμύρνης και των συνοικιών της.
