Ας μην ήρθατε πίσω,
Κι ας μη φτάσατε πουθενά.
Ο δρόμος μας αρχινά,
Από κει που ο δικός σας τελειώνει.
Μέσα στο κάτασπρο χιόνι…
Φ. Αγγουλές
Η σημερινή μας αναφορά γίνεται στη μνήμη χιλιάδων Αντιφασιστών, απ’ τη Χίο, που βρέθηκαν στα μέτωπα της Μ. Ανατολής, της Β. Αφρικής, στις θάλασσες του Ειρηνικού, του Ατλαντικού και της Μεσογείου.
Ο Ελληνικός λαός μέσα απ’ τις γραμμές του ΕΑΜ οργανώθηκε και πολέμησε τους φασίστες εισβολείς στην πατρίδα μας.
Οι έλληνες ναυτεργάτες και ανάμεσά τους εκατοντάδες Χιώτες, αψηφώντας τα γερμανικά υποβρύχια και αεροπλάνα ανταποκρίθηκαν στα μηνύματα των καιρών και έκαναν πράξη το κάλεσμα της ΟΕΝΟ «κρατάτε τα πλοία εν κινήσει» που συνέβαλε στην κυριαρχία στη θάλασσα και τη μεταφορά στρατιωτών και εφοδίων στα πεδία των μαχών, δείχνοντας τη βαθιά εργατική συνείδηση των πληρωμάτων του Ε.Ν. που θαλασσοδέρνονταν και αντιμετώπιζαν κάθε στιγμή το θάνατο, με τη βαθιά πεποίθηση, ότι οι θυσίες τους είχαν νόημα και αξία, διότι είχαν ιερό σκοπό:
« Τη συμμετοχή στον αντιφασιστικό αγώνα και τη γρήγορη απελευθέρωση της πατρίδας».
Η προσφορά θυσίας του νησιού μας στις θάλασσες ήταν περίπου 500 ναυτεργάτες νεκροί, οι οποίοι βρίσκονται καταγεγραμμένοι στον Πρωτοπόρο εφημερίδα του ΕΑΜ Χίου και στο Ναυτικό Μουσείο Χίου.
Σήμερα αποτιμάμε την ιστορική περίοδο των θυσιών και αγώνων του λαού μας και των αλύγιστων της ταξικής πάλης στα πεδία της Μ. Ανατολής, που έδρασαν μέσα απ’ τις γραμμές της Α.Σ.Ο., Α.Ο.Ν. και της Α.Ο.Α. και βρέθηκαν στα μέτωπα του Ελ Αλαμεέιν , τις νηοπομπές και τις ναυμαχίες και εγκλείστηκαν απ’ τους Άγγλους ιμπεριαλιστές στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Ντεκαμερέ, του Κεμπέιτ και αλλού.
Η Χίος υπό γερμανική κατοχή
Στη Χίο την Κυριακή 4 Μάη του 41 στις 16:00 πάτησαν οι γερμανικές δυνάμεις. Η παράδοση του νησιού γίνεται στον ταγματάρχη Βίνγκλερ από τους Νομάρχη Χίου Θεμ. Αθανασιάδη, Δ/τη του έμπεδου αντισυνταγματάρχη Δημ. Μπακογιάννη, το Λιμενάρχη Χίου Άγη Αστεριάδη και τον πρόεδρο του Δημ. Συμβουλίου Αντρέα Λαιμό.
Οι Γερμανοί εγκαθίστανται στο Τρίγωνο ( περιοχή σήμερα μεταξύ του μνημείου Εθνικής Αντίστασης, του ξενοδοχείου Ξενία και Κουντουριώτου) και δημιουργούν στρατιωτικά φυλάκια στη νότια Χίο (Λιθί, Μεστά, Πυργί, Καλαμωτή, Βέσσα, Νένητα) και στη βόρεια Χίο (Καρδάμυλα, Λαγκάδα, Βολισσό).
Ευθύς εξαρχής φαίνεται ότι δημιουργείται τα χάσμα των δύο αντίθετων κόσμων, που συγκρούονται για να υπερασπιστούν τα ταξικά τους συμφέροντα.
Αυτό αποτυπώνεται στην εφημερίδα Πρόοδος 19 Ιούνη του 41 που γράφει «Αι γερμανικαί αρχαί ευθύς εξ αρχής συμπεριφέρθησαν με καλοσύνην προς το χιακόν λαόν. Επιδείξασται προθυμίαν, διά την επίλυσην των διαφόρων ζητημάτων και ιδίως του επισιτιστικού»
Η Χίος αντιστέκεται…
Το νησί και οι κάτοικοι βρίσκονται αντιμέτωποι με:
Την έλλειψη τροφίμων, αφού μπήκαν οι διατακτικές
Την αύξηση της ανεργίας
Τον αποκλεισμό εκατοντάδων ναυτεργατών, σε ξένα λιμάνια και κατά συνέπεια την εγκατάλειψη των οικογενειών τους
Την απαγόρευση της αλιείας, προκειμένου -οι Γερμανοί- να ελέγχουν την κίνηση των λεμβών
Την ακρίβεια
Ο λαός πεινά…!
Τα προϊόντα σπανίζουν...!
Οι μαυραγορίτες κάνουν χρυσές δουλειές…!
Ο λιμός του 41-42, τσακίζει το λαό, συνεπικουρούμενος απ’ το βαρύ χειμώνα.
1940 καταγράφονται 400 θάνατοι
1941 »» 751 »»
1942 »» 1467 »»
1943 »» 318 »»
1944 »» 282 »»
Οι εργάτες των βυρσοδεψείων, των σαπουνοπειών και των ζυμαρικών διαμαρτύρονται… Γίνονται αλλεπάλληλες συσκέψεις, διαμαρτυρίες και παραστάσεις στο Νομάρχη Λουλακάκη, δίχως καμία ανταπόκριση! Οι Γερμανοί αρχίζουν τις εκτελέσεις για την «κλοπή προϊόντων από γερμανική αποθήκη». Εκτελούνται δύο πολίται στις 28 Φλεβάρη του 42 και έπεται η συνέχεια ….
Η στάση των γερμανών απέναντι στο λαό ήταν σκληρή και άτεγκτη.
«Ζώντας ως βάνδαλοι κατακτηταί , αδιαφορώντας για τις ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού». Η τρομοκρατία και το κυνηγητό της χωροφυλακής και των Γερμανών εντείνεται…
Αλλεπάλληλες διαταγές εμφανίζονται στον πλάτανο της πλατείας του νησιού απ’ το Γερμανικό φρουραρχείο Θεσ/κης - Αιγαίου ότι «ότι οι νέοι από 18 χρονών και άνω να μεταβούν προς εργασίας στη Γερμανία…» (Λ. Καλβοκορέσης χρονικό κατοχής)
Τα περιθώρια στενεύουν…
Η Αντιφασιστική Οργάνωση που στήνεται το 41 από τους εξόριστους της Φολεγάνδρου, Χιώτες κομμουνιστές που δραπέτευσαν Νίκο Μπουρέκα και Γιάννη Αμπαζή, φτιάχνει τους πρώτους κομμουνιστικούς πυρήνες στους προσφυγικούς συνοικισμούς του Βαρβασιού και των Ταμπάκικων, με πρωταρχικούς σκοπούς τη σωτηρία των παιδιών, με συσσίτια και την εύρεση εργασίας.
Το Ε.Α.Μ. στήνεται στο πατάρι της αγροτικής τράπεζας Χίου το ‘43 (στη γωνία της Ροδοκανάκη που είναι τα δικαστήρια), από αγωνιστές που οργανώνουν τις λαϊκές μονάδες αντίστασης.
Ο δρόμος προς τη Μέση Ανατολή
Η επιλογή του λαού, για να πάρει και αυτόν το δρόμο της προσφυγιάς ήταν στάση αντίστασης. Χιλιάδες παιδιά και οικογένειες ζούσαν ξανά και ξανά την προσφυγιά, ήταν ως επί το πλείστον οι πρόσφυγες του ‘14, ‘18 και του ‘22, ήταν οι ξεριζωμένοι που βρήκαν την Ιθάκη τους, στο νησί μας. Πήγαν να στρατευτούν για τη λευτεριά της πατρίδας. Νέοι και νέες μπήκαν στο στρατό, το ναυτικό και την αεροπορία ή στις σχολές νοσοκόμων, για να προσφέρουν και εκείνοι τη δική τους συμβολή.
Οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει φυλάκια σε όλη την ανατολική πλευρά του νησιού απ’ τα Καρδάμυλα μέχρι το Λιθί και ήλεγχαν όλες τις ακτές με ταχύτατα πλοιάρια.
Οι δε γερμανικαί αρχαί απαγόρευσαν την επικοινωνία με την Τουρκία καθώς και την κίνηση των λεμβών, πέρα των 4 μιλίων όπως φαίνεται απ’ την Πρόοδο 5/7/41, τη Νέα Χίο 10/7/41 και την Παγχιακή 14/7/41.
Ακόμα και τα μπάνια του λαού απαγόρευσαν στον Καρφά όπως φαίνεται στη Πρόοδο 22/9/41 και 27/7/43.
Επιβάλλοντο δε: «αυστηραί ποιναί για τους άνευ αδειάς αναχωρούντας ει Τσεσμέ» (Λ. Καλβοκορέσης χρονικό της κατοχής).
Ο δρόμος της προσφυγιάς και οι προσφυγικοί καταυλισμοί
Οι προσφυγικές οικογένειες της Χίου, που πέρασαν στα Μικρασιατικά παράλια υπολογίζονται συνολικά σε 20.000 άνθρωποι εξ’ αυτών 8.000 πήγαν να στρατευτούν. Πλήρωσαν βαρύ το τίμημα της προσφυγιάς, πρώτα-πρώτα σε χρήμα πουλώντας την ακίνητη περιουσία τους, πουλήθηκαν το 40’ 390 σπίτια και κτήματα και το 41΄ 1486. Η δε μεταφορά τους με βάρκα κόστιζε κατά άτομο το 41’ 10.000 δραχμές το δε Νοέμβρη του 42’ 30.000 δρχ.
Ο βαρκάρης έπαιρνε τα τιμαλφή της οικογένειας αν δεν είχαν να πληρώσουν σε χρήμα, η δε κάθε προσφυγική μεταφορά επέφερε έσοδα σε αυτόν μέχρι και 300.000 δραχμές.
Το πλήρωσαν και σε πνιγμούς αφού χάθηκαν ολόκληρες οικογένειες τη Χίο τα Θυμιανά τον Κάμπο και Καρδάμυλα.
Ο προσφυγικός Γολγοθάς δεν είχε τέλος…
Είχαν να αντιμετωπίσουν την απάνθρωπη συμπεριφορά των Τούρκων αξιωματικών που τους έκλειναν σε στάβλους ή αποθήκες, εντείνοντας την εκμετάλλευση, για να πάρουν τα τιμαλφή τους.
Ύστερα, η εγκατάσταση τους στις αποθήκες ή τα προσφυγικά του Τσεσμέ, τα σπίτια που ’χαν αφήσει πίσω οι πρόσφυγες το 22, γύρω από τον Αγ Χαράλαμπο. Τέλος τα πολιτικά παιχνίδια των Τούρκων με τις μυστικές υπηρεσίες των Άγγλων και των Γερμανών, που οδηγούσαν στο να γυρίζουν πίσω τις βάρκες μέσα στον άγριο χειμώνα, με μύριους κινδύνους για να τους συλλάβουν οι Γερμανοί, όπως και έγινε το 42 και να τους εκτελούν.
Ταυτόχρονα να οργιάζει η μαύρη αγορά, η εκμετάλλευση καθώς και οι ψύλλοι!
Μετά στο πλοίο για την Κύπρο γεμάτο αγωνίες, πείνα, εκμετάλλευσης απ’ τους Τούρκους, πνιγμούς και αρρώστιες ή με το τρένο σε πολυήμερα ταξίδια κάτω από άθλιες συνθήκες, από τη Σμύρνη με πρώτο σταθμό το Χαλέπι της Συρίας. Αλήθεια, ποιοι ήταν αυτοί που πήραν το δρόμο της προσφυγιάς; Ήταν οι δικοί μας άνθρωποι, απ’ τα χωριά και τους προσφυγικούς συνοικισμούς της χώρας, το Βαρβάσι, το Καστέλο, τη Αγ Παρασκευή κ.λ.π.
Που δεν άντεξαν τα δεινά της κατοχής, πήραν τις οικογένειες τους και παρέες-παρέες τράβηξαν για να βάλουν και εκείνοι ένα λιθαράκι στην ιστορία των λαών. Ήταν απ’ τα Πατρικά, τα Μεστά, τη Λαγκάδα, τα Νένητα, τη Συκιάδα, τον Καταράκτη, το Βουνό, το Πυργί.
Ήταν νέοι που είχαν τη θέληση να συμμετέχουν στη συνολική αντίσταση των λαών ενάντια στο φασισμό! Είχαν εμπειρίες τι σημαίνει φασισμός, είτε απ’ τις επιπτώσεις της Μεταξικής δικτατορίας στο νησί, είτε βλέποντας ως ναυτεργάτες το απάνθρωπο έργο των δικτατοριών στην Πορτογαλία του Σαλαζάρ ή την Ισπανία του Φράνκο. Να μη ξεχάσουμε τη μεγάλη απεργία των ναυτεργατών στα 27 πλοία Χιώτικων συμφερόντων στην Αργεντίνα και την άρνησή τους να μεταφέρουν όπλα στον Φράνκο το 37, ούτε βέβαια τους 16 Χιώτες ναυτεργάτες στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.
Ήθελαν τη δημοκρατία, την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη! Ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο…! Ήθελαν να μην λείπουν απ’ τη μεγάλη γιορτή των λαών κατά του φασιστικού άξονα, διότι γνώριζαν ότι στο πέρασμά του μοίραζε μίσος και πόνο στους λαούς.
Κάθε χωριό της Χίου έχει τη δική του συνεισφορά σε αυτόν τον αγώνα.
Η προσφυγιά του Λαού μας δεν είχε τέλος…
Οι μνήμες του χτες είναι εικόνες του σήμερα, καθώς μαίνεται ο πόλεμος στη Σύρια, στην Παλαιστίνη, στο Ιράκ, στη Λιβύη και η εκμετάλλευση των λαών στην Αφρική που οξύνει τις εμφύλιες διαμάχες.
Οι βάρκες με τους πρόσφυγες που έρχονται από την Τουρκία μας γεμίζουν εικόνες, αλλά και σκέψεις για τους δικούς μας ανθρώπους-που ο χρόνος δεν πρέπει να εξαφανίσει- που βρέθηκαν στην ίδια θέση την περίοδο της κατοχής.
Να βιώνουν την αγωνία, το φόβο, τον άγριο χειμώνα, τον ήχο απ’ τις Γερμανικές ακταιωρούς, τις φωνές των Τούρκων, την εκμετάλλευση, την περιφρόνηση, να κοιμούνται στα χωράφια και τους στάβλους, καθώς και τη μαύρη αγορά. Και σήμερα στα εγκαταλειμμένα κτήρια του εργοστασίου της ΒΙΑΛ ή μέχρι πρόσφατα στα παραπήγματα της τάφρου του Κάστρου.
Και όλα αυτά γιατί οι κυβερνώντες του χτες και του σήμερα μαζί με τους συμμάχους τους τις Η.Π.Α. και την Ε.Ε. έφτιαξαν τη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας και τους μετρούν με το κεφάλι, για τα τριάκοντα αργύρια της συναλλαγής.
Οι λαοί χτες και σήμερα είναι τα θύματα της αγριότητας του κεφαλαίου, που στο όνομα του αβγατίσματος των κερδών του στήνει τους πολέμους, για να δρομολογεί νέες αγορές, νέους ενεργειακούς δρόμους, να ελέγχει τους λαούς και εν καιρώ της ειρήνης τους και εν καιρώ πολέμου. Εμείς γνωρίζουμε τον αίτιο γι αυτό και διαμηνύουμε προς τους φασίστες της Χ.Α. ότι δεν θα περάσουν οι προσπάθειες ξενοφοβίας, ρατσισμού και πατριδοκαπηλίας.
Οι νησιώτες σχηματίζουν τάγμα…
Ο σχηματισμός της Ι ταξιαρχίας του ελληνικού στρατού έγινε στη Χεντέρα της Παλαιστίνης, απ’ το Ι τάγμα που το αποτελούσαν οι Αιγυπτιώτες Έλληνες, το ΙΙ τάγμα που το αποτελούσαν οι Εβρίτες και το ΙΙΙ τάγμα που το αποτελούσαν οι νησιώτες Χιώτες, Ικαριώτες, Λέσβιοι.
Η δημιουργία της Α.Σ.Ο.
Τα σχέδια της κυβέρνησης Τσουδερού δεν καρποφόρησαν,
είτε γιατί αφίχθησαν μαζικά οι έφεδροι της Αλβανίας που γνώριζαν την προδοσία των Μεταξικών αξιωματικών, είτε γιατί ανάμεσα στους αξιωματικούς ήταν και απότακτοι με το κίνημα του 35 και εναντιώνονταν στα Βασιλικο-Μεταξικο κλίμα. Το οποίο οι πραιτοριανοί αξιωματικοί Βαγενας Μαραβέας, Κοσμόπουλος Βάσος κ.λπ. ήθελαν να επιβάλλουν είτε γιατί οι ναυτεργάτες του εμπορικού ναυτικού, που βρέθηκαν στην Αλεξάνδρεια, στρατεύτηκαν στο ναυτικό, επάνδρωσαν τα πλοία, που έφεραν με κίνδυνο της ζωής τους οι αντιφασίστες, όπως ο Αιγνουσιώτης Γιώργης Τασσάς, ο οποίος μαζί με 17 άλλους έφεραν τον Αδριά χωρίς πλώρη μετά από χτύπημα σε νάρκη από, τη Λέρο στην Αλεξάνδρεια, τον Ιέραξ, το Πίνδος, το Κρήτη, το Σάλαμις, το Σαχτούρης κ.λπ.
Έβαλαν το δικό τους λιθαράκι για την ενίσχυση του αντιφασιστικού πνεύματος , παρ’ όλο που στάλθηκαν στους ωκεανούς- Ινδικό και Ατλαντικό- στην Ερυθρά θάλασσα είχαν επαφή με την Α.Ο.Ν. και δημιούργησαν δημοκρατικό κλίμα, έφτιαξαν επιτροπές πλοίων και στήριξαν επικίνδυνες νηοπομπές ενάντια στα σχέδια των αξιωματικών της 4ης Αυγούστου που απέφευγαν τις πολεμικές επιχειρήσεις. Καλλιέργησαν υπ’ αυτές τις συνθήκες αγωνιστική αλληλεγγύη και πατριωτικό πνεύμα. Και όλα αυτά κάτω απ’ την καθοδήγηση του γραμματέα της ΟΕΝΟ. Καραγιάννη.
Αυτά τα στοιχεία αξιοποιήθηκαν και έδωσαν λύσεις με τη δημιουργία της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης ( Α.Σ.Ο.) όπως:
Με τη συστηματική αντιφασιστική διαπαιδαγώγηση ναύτες και σμηνίες
Τον πολιτικό προσανατολισμό τους ενάντια στα χαρακτηριστικά και τη φύση πολέμου και του φασισμού ως συστατικό στοιχείο του καπιταλισμού.
Το ξεσκέπασμα της 5ης φάλαγγας του Μεταξά, που οργίαζε στο στρατό και τα υπουργεία.
Το χτύπημα της ρεμούλας και αυθαιρεσίας από την κυβέρνηση των αστών στο στράτευμα και τους προσφυγικούς καταυλισμούς.
Το κύριο όμως για την Α.Σ.Ο. ήταν οι πρωταγωνιστές για να έχουν καλό φαγητό, περίθαλψη, οπλισμό, μόρφωση και γνώση, διαπαιδαγώγηση και πειθαρχία και πάνω απ’ όλα συνείδηση της ιστορικής τους αποστολής.
Η Α.Σ.Ο., η Α.Ο.Ν. και η Α.Ο.Α. σχεδίασαν και εφάρμοσαν ένα συγκροτημένο πρόγραμμα δράσης, που έδινε περιεχόμενο και στάση ζωής στους νέουςαυτούς.
Δημιούργησε τον άνθρωπο- δημιουργό, που σκέπτεται, μελετά, σχεδιάζει και δρα, με συνελεύσεις στο πλοίο, τον λόχο, τη μοίρα που συζητιόνταν όλα!
Απ’ την έκδοση εφημερίδων, τη δημιουργία μορφωτικού-επαγγελματικού και πολιτικού ρεύματος. Την πειθαρχία και τον αυτοσεβασμό, το στρατό που πρέπει να είναι καλά εξοπλισμένος με αντιφασιστική θέληση
και δράση, ώστε να συνέβαλλε αποφασιστικά στον αγώνα, που θα έδινε το Ε.Α.Μ στην Ελλάδα μιας και ήταν το τμήμα του Ε.Α.Μ-Ε.Λ.Α.Σ στη Μέση Ανατολή.
Η ραγδαία αύξηση των έφεδρων στη Μ.Α. οδήγησε στη δημιουργία της ΙΙ ταξιαρχίας με Δ/τη το συντ. Αλκιβιάδη Μπουρδάρα, απότακτο Βενιζελικό του κινήματος του 35, που δεν είχε το ανάστημα να αντισταθεί στο κατεστημένο των Τσουδέρων-Άγγλων.
Η Α.Σ.Ο με το αγωνιστικό πνεύμα της έμπαινε εμπόδιο στα σχέδια της αντίδρασης, απαιτούσε απ’ τα μέλη της, τη συνειδητή συμμετοχή, στις ενέδρες, τις ασκήσεις και έβαζε τις βάσεις για τη συμμετοχή στις πολεμικές επιχειρήσεις.
Οι Μεταξικές δυνάμεις παίρνουν μυρωδιά…, ότι δημιουργείται αντιφασιστικός στρατός, με στόχους, με αξίες και διάθεση προσφοράς και θυσίας και με τη συμβολή του υπουργού ναυτικού ναυάρχου Αλ. Σακελλαρίου, ιδρύουν το ΣΑΝ (σύνδεσμος αξιωματικών νομιμοφρόνων) προδρόμου του κατοπινού ΙΔΕΑ…
Οι Μεταξικές δυνάμεις περνούν στην αντεπίθεση…
Η ίδρυση της Π.Ε.Α.Ε.Α. και τα γεγονότα του Απρίλη του ‘44
Η καταστολή του κινήματος της Μέσης Ανατολής και ο εγκλεισμός στα σύρματα απ’ τους Άγγλους ιμπεριαλιστές.
Η απήχηση και η δράση της Α.Σ.Ο. είχε προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στο Βρετανικό παράγοντα, στο βασιλιά και στις αστικές δυνάμεις που έδρευαν στη Μ. Ανατολή.
Στα μέσα του Μάρτη έφτασε στη Μ. Ανατολή (10/3/44) η μεγάλη είδηση της ‘ίδρυσης στην Ελλάδα της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης της Π.Ε.Ε.Α.. Η οποία αποτέλεσε ιστορική στιγμή του ελληνικού λαού και δήλωνε ότι «αποβλέπει πρωτίστως εις τον σχηματισμό Κυβερνήσεως Γενικής Εθνικής Ενότητας».
Στις 15 του Μάρτη η Π.Ε.Ε.Α. διά του ΒΣΜΑ ενημερώνει τηλεγραφικώς την κυβέρνηση του Καΐρου, ότι η ίδρυσή της έχει σαν σκοπό: «την ένωση των εθνικών δυνάμεων προς συντονισμών του εθνικού απελευθερωτικού αγώνος παρά το πλευρό των συμμάχων, την διοίκηση των ελευθέρων και ελευθερουμένων περιοχών, την εξασφάλιση μετά την απελευθέρωση ομαλής και ελευθέρας πολιτικής ζωής».
Ο πρωθυπουργός Τσουδερός υποχρεώνεται στις 27 Μάρτη του 44 να ανακοινώσει την ίδρυση της Π.Ε.Ε.Α.
Στις ένοπλες δυνάμεις αρχίζει να ζυμώνεται το αίτημα για συμμετοχή στις πολεμικές επιχειρήσεις και για κυβέρνηση εθνικής ενότητας.
Η Α.Σ.Ο. με υπόμνημα διεκδικεί… Δημιουργεί και συγκροτεί την «Επιτροπής Εθνικής Ενότητας», η οποία συντόνιζε τη δράση σε όλε τις ένοπλες δυνάμεις.
Ο Τσουδερός στο πολιτικό αίτημα, απαντά με μαζικές συλλήψεις και της ίδιας της επιτροπής που τον επισκέπτεται.
Η κατάληψη του ελληνικού φρουραρχείου του Καΐρου από δημοκρατικούς αξιωματικούς και οπλίτες, οδήγησε στο να δοθεί η αφορμή στην επέμβαση των Άγγλων με ισχυρή δύναμη τανκς.
Ραγδαίες εξελίξεις σε κυβερνητικό επίπεδο, απομακρύνονται υπουργοί.
Ο βασιλιάς ζητά τη βοήθεια της αγγλικής κυβέρνησης «να παρασχεθεί στρατιωτική βοήθεια προς επαναφοράς της τάξεως»
Η επίθεση των Άγγλων και ο αφοπλισμός των πρώτων ελληνικών μονάδων άρχισε στις 2 του Απρίλη και συνεχίστηκε επί τρεις βδομάδες…
Οι ενέργειες των Άγγλων προκάλεσαν τη δίκαιη αγανάκτηση όλου του δημοκρατικού κόσμου της Μ. Ανατολής.
Επιτροπή γυναικών του Ε.Α.Σ. παρουσιάστηκε στον Τσουδερό και διαμαρτυρήθηκε έντονα…
Στον προσφυγικό καταυλισμό των πηγών του Μωυσέως, πρωτοστατούντος του παπά Νικόλα Ξενάκη, έγινε μεγάλη συγκέντρωση διαμαρτυρίας και αλληλεγγύης στους οπλίτες.
Στις μονάδες συντασσόταν υπομνήματα που τα υπόγραφαν το σύνολο σχεδόν των οπλιτών και η πλειοψηφία των αξιωματικών.
Με την άγρια επίθεση αφοπλίστηκαν…
Η 1η και 2η ταξιαρχία συλλαμβάνεται και κλείνεται στο Γιαντσούρ (περιοχή Μπαρντίας).
Το τεθωρακισμένο σύνταγμα του Αρ. Σιώτη κυκλώθηκε από Αγγλο-Ινδική μεραρχία και στάλθηκε επίσης στο Γιαντσούρ.
Ο συναγωνιστής Νίκος Φαφαλιός απ’ το Βροντάδο θυμάται
Στο στόλο η αντίδραση των ναυτών είναι μαζική, οι επιτροπές πλοίων αναλαμβάνουν τη διοίκηση τους και απαιτούν με υπομνήματά τους την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.
Οι Άγγλοι προβαίνουν σε αλλεπάλληλες επιθέσεις με αέρια και πυροβολισμούς χτυπούν τον Ιέραξ, στο οποίο προείστατο ο Δημ. Τράτης από τη Λαγκάδα, ο Γκίκας από το συνοικισμό νοσ/μειο, σκοτώνουν αρκετούς ανάμεσά τους τον χιώτη Φόρο.
Η επιτροπή συλλαμβάνεται και οδηγείται στις Αγγλικές φυλακές.
Οι νεκροί ναύτες αντιφασίστες είναι 11 και οι τραυματίες 38
Οι Άγγλοι χτυπούν τα γραφεία της Ο.Ε.Ν.Ο. στην Αλεξάνδρεια και συλλαμβάνουν τον γραμματέα της Νίκο Καραγιάννη.
Επίσης συλλαμβάνουν τους επικεφαλής του Ε.Α.Σ. κλείνουν τα γραφεία του και το περιοδικό Έλλην.
Ο αξιόμαχος στρατός της Μ. Ανατολής που πρωτοστάτησε στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, στις ναυμαχίες και στα μεγάλα γυμνάσια της 9ης στρατιάς του Σεπτέμβρη του 43 διαλύθηκε, γιατί είχε αντιφασιστική κατεύθυνση κα δεν ήταν αγέλη πρετοριανών.
Ο Α.Ζερβούδης θυμάται:
Οι έγκλειστοι στο στρατόπεδο Γιαντσούερ και της Λυβικής ερήμου (Μποτιάρ) ήταν 20.000 αντιφασίστες, χωρίς όπλα, με αντιφασιστική ψυχή και πειθαρχία.
Σχηματίσαμε την 1η ελληνική ταξιαρχία του Ε.Λ.ΑΣ. του Ε.ΛΑ.Ν. και του Ε.Α.Α.
Πετάξαμε το στέμμα από τα δίκοχα και στις γαλανόλευκες σημαίες, γράφηκε με κόκκινα γράμματα η λέξη Ε.Λ.Α.Σ. και άρχισε η πολιτικο-στρατιωτκή ζωή μας.
Κάθε πρωί:
Είχαμε πρωινή επιθεώρηση, την αναφορά και την ημερήσια διαταγή. Μετά άρχιζαν οι ασκήσεις πυκνής τάξης καις στην έρημο αντιλαλούσε ο ύμνος του Ε.Λ.Α.Σ. «βροντάει ο Όλυμπος», καθώς και άλλα αντάρτικα τραγούδια παραφρασμένα στις συνθήκες της Μ. Ανατολής.
Ακολουθούσε γυμναστική και στρατιωτικές ασκήσεις.
Μετά η μόρφωση των έγκλειστων.
Εδώ κρύβεται το μυστικό της Α.Σ.Ο., που ήθελε ανθρώπους με συνείδηση και θέληση της ιστορικής αποστολής τους.
Τι ήταν οι συρματένιοι; Τι ήταν τα αμούστακα παλικάρια που έφυγαν απ’ τα χωριά και την πόλη;
Το απαντά ο Α.Ζ. λέγοντας:
Κάθε λόχος ή μοίρα ή πλοίο ήταν φυτώριο μίας καινούριας αντίληψης για τη ζωή. Όλοι ζούσαν συμμετέχοντας στο χτίσιμο του νέου ανθρώπου, του νέου κόσμου.
Οι μη έχοντες πάει σχολείο μάθαιναν ανάγνωση και γραφή, διδάσκονταν λογοτεχνία και φυσική.
Οι έχοντας πάει στο δημοτικό μάθαιναν γράμματα για να μπορούν να το τελειώσουν, να έχουν γνώσεις για την επαγγελματική τους ζωή.
Γνώσεις για την γεωργία, τη ναυτική τέχνη, να γίνουν παπουτσήδες, ράφτες κ.λ.π. Διδάσκονταν ξένες γλώσσες, λογοτεχνία, θέατρο, μουσική, ζωγραφική. Η ΕΑΜική γωνιά και η βιβλιοθήκη έσφυζαν από ζωντάνια.
Κάθε μάθημα ήταν ένα δύσκολο καθήκον για τον δάσκαλο, ως συνήθως φοιτητές ή νέοι επιστήμονες που έπρεπε να μελετήσουν σκληρά, γιατί οι ερωτήσεις ήταν πολλές και η θέληση για μάθηση μεγάλη.
Οι καλλιτέχνες ζωντάνεψαν το θέατρο, τον καραγκιόζη, την ποίηση, ο γλύπτης Τσίγκος έφτιαχνε με πολεμικά υλικά διάφορα έργα τέχνης.
Ο ποιητής του λαού, της προσφυγιάς από τον Τσεσμέ, Φώτης Αγουλές δράττει την ευκαιρία να γίνει ο εμψυχωτής αυτού του γίγαντα ανθρώπου, αφού αποτυπώνει μ ζωντανά νοήματα, χωρίς μισόλογα και περιστροφές τον τιτάνιο αγώνα τους.
«Το στίγμα» δίνει το μήνυμα της εποχής του, ενάντια σε αυτούς που σκοτώνουν, και καίνε τα δημιουργήματα του άνθρωπου και εξουδετερώνουν τα ανθρώπινα όνειρα (σελ. 113 Γ. Σιδέρης)
«Το αν» αποτυπώνει τη συγκλονιστική ζωή τους στο σύρμα, όπου πάλεψαν με τη δίψα, την πείνα, το λιοπύρι και τις αρρώστιες που φώλιαζαν στα πνευμόνια τους. Δίνοντας τη δική τους προοπτική (σελ. 136 Γ. Σιδέρης)
Το «Μπιρ Χακιμ» όπου χιλιάδες νέοι αντιφασίστες βρίσκονται μέσα σ’ ένα δάσος από συρματοπλέγματα, δίνοντας τις δικές τους απαντήσεις για τη νέα ζωή, παρά τις στερήσεις των πάντων.
Με το «Εριντον» αποτυπώνει την τραγική κατάσταση που βίωσαν χιλιάδες αντιφασίστες, που συνελήφθησαν από τις Αγγλικές και κυβερνητικές στρατιωτικές δυνάμεις και μεταφέρονται μέσα στο αμπάρι που τους πηγαίνει στην Ερυθραία για το Ντεκαμερέ και την Ασμάρα.
Το απόγευμα ήταν αφιερωμένο στον κλασσικό αθλητισμό, το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ και το βόλεϊ.
Το βράδυ είχε σειρά το θέατρο, με ηθοποιούς τους ιδίους τους συρματένιους, με κλασσικά έργα Τσέχοφ, Ντοστογιέφσκι.
Οι μουσικές βραδιές με τραγούδια, που ξεσήκωναν τα πλήθη, αλλά και χορωδία που διεύθυνε ο παπά Νικόλας Ξενάκης.
Όμως οι Άγγλοι θορυβούνται, αντιλαμβανόμενοι το πειθαρχημένο και γεμάτο περιεχόμενο τρόπο ζωής μας και ετοιμάζουν τον διαχωρισμό μας.
Όλη τη νύχτα ήμασταν σε επιφυλακή.
Το ξημέρωμα τα άρματα μάχης μας περικυκλώνουν και ακροβολισμένοι προετοιμάζουν να στήσουν του περίφημους κλωβούς.
Με διαδικασίες, που ούτε οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν, οι Άγγλοι στήνουν το σκηνικό ξεκαθαρίσματος των γραμμών μας.
Μας περνούν μέσα από σκηνές που ήταν διαχωρισμένες με παραβάν από κουβέρτα, που στη μέση είχε ανοιχτεί η τρύπα του καταδότη-χαφιέ. Ο χαφιές γνώριζε πρόσωπα και καταστάσεις και υποδείκνυε στην επιτροπή η οποία μας κατηγοριοποιούσε, χαράζοντας στην πλάτη μας με κιμωλία, ένα σημάδι, που αυτό μας οδηγούσε στον κλωβό, που ήταν τα μέλη με βαθμό επικινδυνότητας.
Άλλοι τραβήξαμε για το Ντεκαμερέ της Ερυθραίας. Άλλοι για το τμήμα της Λιβυκής ερήμου. Άλλοι πήγαν στα τάγματα εργασίας για καταναγκαστικά έργα. Κάποιοι έμειναν στους κλωβούς του Γιαντσούρ.
Μας φόρτωσαν σ’ ένα φορτηγό-σύρμα, να πάμε 250χλμ προς το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Όπου μας πάρκαραν στο πλοίο Εριντον, στοιβάζοντάς μας στα βρωμερά αμπάρια, με θερμοκρασίες που έλιωναν σίδερα, χωρίς νερό και τροφή, με μοναδικό όπλο την αλληλεγγύη μας, το τραγούδι μας που έσπαγε την πυρωμένη Ερυθρά θάλασσα.
Το ταξίδι κράτησε 8 ημέρες, γεγονός το οποίο έχτισε ακόμα περισσότερο το αγωνιστικό μας φρόνημα.
Εκεί στο ανήλιο αμπάρι του Εριντον η ανθρωπιά των αλύγιστων της ταξικής πάλης, έδινε μαθήματα στους φρουρούς μας και σε εμάς, όταν έρχονταν στιγμές που λιποψυχούσαμε. Έτσι ατσαλωμένοι αντέξαμε και φτάσαμε στη Μασάουα της Ερυθραίας.
Ο γολγοθάς συνεχιζόταν.
Ο Γιώργης Κούνουπας από τη Λαγκάδα θυμάται:
Ο καύσωνας δημιουργούσε αποπνικτική ατμόσφαιρα. Μας φόρτωσαν- μας στοίβαξαν καλύτερα σε νταλίκες και ξεκινήσαμε να ανεβούμε τον ελικοειδή δρόμο της ορεινής Ερυθραίας. Στο στρατόπεδο του Ντεκαμερέ ήταν παλιά ιταλικά κτήρια, περιτριγυρισμένο με σύρματα, 20χλμ από την Ασμάρα πρωτεύουσα της Ερυθραίας.
Οι 1200 έγκλειστοι μείναμε εκεί και οι 800 στο φρούριο της Ασμάρα. Εμείς τραγουδούσαμε για τη νέα ζωή διότι είχαμε το δίκιο με το μέρος μας. Ενάντια στο συρφετό των αστών.
Ήμασταν σίγουροι ότι οι δημιουργία της νέας κοινωνίας, χτιζόταν και με τη δική μας συμβολή και απαιτούσε θυσίες και πειθαρχία.
Σε όλα τα στρατόπεδα, τα γνωστά σύρματα, χτίζαμε τη δική μας ζωή που τη γέμιζε η δράση η μόρφωση και η ψυχαγωγία. Είμαστε όλοι απόφοιτοι των πανεπιστημίων των συρμάτων.
Ο Α.Ζ. συμπληρώνει:
Εκεί ο καθ’ ένας έβγαζε το ταλέντο, έφτιαχνε, δημιουργούσε, ζωγράφιζε, τραγουδούσε, έγραφε. Κάθε σύρμα κάθε κλοβός έβγαζε και τη δική του εφημερίδα που μετέφερε στο χαρτί τη ζωή μας, τα όνειρα, τους προβληματισμούς μας, τις δημιουργίες μας, αλλά πάνω απ’ όλα τον κόσμο που θέλαμε να φτιάξουμε με οδηγό την θεωρία του Μ-Λ.
Είχαμε βαθιά μέσα μας την Ελλάδα και ήμασταν αποφασισμένοι για θυσίες λέει ο Αυγουστής Φυτίλης και θυμάται τον αγώνα τους για την προστασία της ελληνικής σημαίας.
«Ήταν ένα πρωινό του Ιούλη ,24 του μήνα και όπως κάθε πρωί τραγουδούσαμε τον εθνικό ύμνο και η ελληνική σημαία αναρτιόταν στον ιστό. Ο άγγλος στρατοπεδάρχης καλεί τον έγκλειστο σμήναρχο Γ. Τζανετάκη και απαιτεί τα υποσταλεί η γαλανόλευκη σημαία, που είχαμε αναρτήσει στο κέντρο του στρατοπέδου με τη Ε.Λ.Α.Σ. με κόκκινα γράμματα.
Η απόφασή μας ήταν να περιφρουρήσουμε το εθνικό μας σύμβολο.
Το ξημέρωμα της 25ης Ιούλη μας βρίσκει και τους 1200 έγκλειστους να τραγουδούμε και να χορεύουμε δίπλα και γύρω-γύρω από τη σημαία μας. Οι άγγλοι το αποτολμούν και βάζουν μέσα στο σύρμα έναν λόχο με επικεφαλή τον υπολοχαγό Έβερτον για ν μας επιτεθούν.
Οι στιγμές ήταν κρίσιμες. Ο συναγωνιστείς Ν. Χαλβατζάκης σε άπταιστα αγγλικά και στεντόρεια φωνή εξηγεί στους ακροβολισμένους φρουρούς ποιοι είμαστε, τι παλεύουμε, τι σημαίνει η λέξη Ε.Λ.Α.Σ. πάνω στη γαλανόλευκη. Τότε η φρουρά αρνείται να χτυπήσει. Ο Έβερτον πυροβολεί στον αέρα και εμείς έτοιμοι να υπερασπιστούμε το έμβλημά μας.
Η υποχώρησή τους έγινε με ενθουσιασμό και τραγούδι, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Η τιμωρία μας από τον στρατοπεδάρχη Αρχορστ ήταν να μα δίνει ψωμί και νερό τη μία μέρα και μόνο νερό την άλλη μέρα, μέχρι να υποστείλουμε τη σημαία. Τότε προβήκαμε σε πραγματική απεργία πείνας. Την 8η ημέρα απεργίας υπέκυψαν στη θέλησή μας.
Οι άγγλοι ιμπεριαλιστές χρησιμοποιώντας αποικιακή δύναμη Ινδών, της φιλής Γκούργκος, μας επιτέθηκαν και με τη βοήθεια χαφιέδων ξεδιάλεξαν 200 στελέχη, ανάμεσά τους τον Γ. Σαλά και τον Χ. Σαπουτζή και μας έστειλαν σ’ ένα άλλον συρμάτινο κλοβό στο Σεμπέν 20χλμ από το Ντεκαμερέ.»
Από το φθινόπωρο του 45 μέχρι τον Φλεβάρη του 46, έκλεισε ο κύκλος των συρματένιων που έγραψαν μία σελίδα στην ιστορία των λαών ενάντια στο φασισμό και τον ιμπεριαλισμό, συνεχίζοντας τον δημιουργικό τους ρόλο στα χωριά, τις γειτονιές, για το κοινωνικό σύνολο και μπήκαν στη νέα ταξική μάχη του Δ.Σ.Ε.