Συγκινητικές στιγμές εκτυλίχθηκαν στο Νεστόριο της Καστοριάς, όπου παιδιά που είχαν καταφύγει στις λαϊκές δημοκρατίες για να γλυτώσουν από τις αιματηρές μάχες του εμφυλίου πολέμου επέστρεψαν για προσκύνημα στα χωριά τους, κάποια από τα οποία δεν υπάρχουν πια. Παιδιά που έφυγαν οχτώ, εννιά χρονών, επέστρεψαν με άσπρα μαλλιά στη γη των γονιών τους, συνοδευόμενα από παιδιά και εγγόνια τους, γεμάτα μνήμες και στιγμές μιας ζωής». 85 Έλληνες από την Ουγγαρία και το χωριό Μπελογιάννης, για την ημερίδα που διοργάνωσε ο τοπικός δήμος στο πλαίσιο του ετήσιου πολιτικού Φεστιβάλ Γράμμου.
Όπως και να αποκαλέσει κανείς σήμερα την απομάκρυνση 23.000 μικρών παιδιών από τις εμπόλεμες ζώνες της μεθορίου προς τις χώρες του ανατολικού μπλοκ και 28.000 στις ανά την επικράτεια Παιδουπόλεις (της Φρίκης Φρειδερίκης) του ελληνικού κράτους, στη νεότερη Ιστορία θα καταγραφεί ως μια θλιβερή «παράπλευρη» συνέπεια της αδελφοκτόνου σύγκρουσης. «Παιδομάζωμα» ή «Παιδοσώσιμο», η ουσία είναι ότι χιλιάδες παιδιά γλύτωσαν από τις σφαίρες και τις βόμβες του πολέμου, ανεξαρτήτως αν και οι δύο πλευρές, ακόμα και σήμερα, αποδίδουν η μια στην άλλη, δικαίως ή αδίκως, σκοπιμότητες πίσω από το αθώο και ανθρωπιστικό αυτό εγχείρημα. Τίποτα δεν γνώριζαν απ’ όλα αυτά, ούτε τις αφορούσε, οι παιδικές ψυχούλες που πάσχιζαν να φύγουν από τα πεδία των μαχών για να αποφύγουν τη φρίκη του πολέμου.
Ηλικιωμένοι άνθρωποι διήνυσαν περισσότερα από 1.000 χιλιόμετρα για να συναντηθούν με συνομηλίκους με τους οποίους μπορεί να διέσχισαν μαζί, κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες, ξυπόλυτα και ρακένδυτα παιδάκια, δάση και χαράδρες του Γράμμου σε ένα επικίνδυνο ταξίδι φυγής και να «προσκυνήσουν» στα χώματα των χωριών τους, όσων εξ αυτών δεν είχαν αφανιστεί από τον χάρτη στον πόλεμο.
