Δεύτερο μέρος της εισήγησης της Αθηνάς Ζαχαρού - Λουτράρη για το βιβλίο «Χίος, οι Πρόσφυγες της Κατοχής»:
«Ζούμε τον πανικό, την απόγνωση, την πίκρα, τον θυμό με όσα έγιναν κατά τη φριχτή γερμανική κατοχή, που δεν άργησε να απλώσει τη βαριά σκιά της και στη Χίο και που στο προηγούμενο βιβλίο του Φρεζούλη παρουσιάζονται διεξοδικά. Πολύτιμα αντικείμενα ξεπουλήθηκαν για λίγο ψωμί, προίκες κοριτσιών εξανεμίστηκαν, βασανιστικοί θάνατοι επήλθαν από ασιτία και από εκτελέσεις ενόχων και αθώων. «Πουλήθηκαν σπίτια για τέσσερεις οκάδες σιτάρι, σπίτια ολόκληρα», ομολογεί ο Νίκος Βαβυλουσάκης. Δεν λείπουν όμως και μαρτυρίες για ανθρώπους που προσπαθούσαν να βοηθήσουν, και έκδηλη είναι η ευγνωμοσύνη και η αναγνώριση του πολύπλευρου έργου του Μητροπολίτη Ιωακείμ Στρουμπή.
Συμμεριζόμαστε τους λόγους που ανάγκασαν τους μέχρι τότε νοικοκύρηδες στον τόπο τους, να τον αφήνουν με φόβο και ελπίδα για την επιβίωση και νιώθουμε τη βαριά καρδιά τους κατά τον πικρό αποχαιρετισμό. Αγωνιούμε μαζί με αυτούς που ψάχνουν να βρουν την κατάλληλη ώρα για να ξεκινήσουν το θαλάσσιο ταξίδι και που άλλοτε αναγκάζονται να επιστρέψουν, άλλοτε οι βάρκες δεν εμφανίζονται, καθώς απατεώνες εμπορεύονται την απόγνωση, άλλοτε προδοσίες οδηγούν στο χαμό, άλλοτε τα ναύλα είναι υπέρογκα, άλλοτε η τρικυμία σε άλλο μέρος τους στέλνει και το φοβερότερο: ναυάγια και θάνατος. 207 άνθρωποι από τους 236 χάθηκαν στο ναυάγιο του Απριλίου 1942, 261 σε δύο ναυάγια του Αυγούστου και ο θλιβερός κατάλογος συνεχιζόταν.
Σ’ αυτό το συναρπαστικό κεφάλαιο «ΦΥΓΑΔΕΥΣΕΙΣ» κάθε διήγηση και μία συνταρακτική ιστορία με τόσο πόνο. Μέσα στο φόβο και στην αγωνία στο δύσκολο αυτό ταξίδι, παράτολμα σχέδια καταστρώνονταν, εντυπωσιακά τεχνάσματα επινοούνταν, ηρωικές προσπάθειες έδιναν λύσεις. Αυτοί που έκαναν τις μεταφορές σκαρφίζονταν χίλιους τρόπους για να ξεφεύγουν από το άγρυπνο μάτι των Γερμανών στις ακτές και στα καταδιωκτικά τους. Για ναύλα χρήματα, αντικείμενα, τρόφιμα και ό,τι άλλο είχε αξία αυτούς τους παράξενους καιρούς: «Για εισιτήρια έδωκα τα σπαρμένα χωράφια», θυμάται ο Γιώργος Μαραβέλης. Στην τρίτη προσπάθεια, μετά από δύο αποτυχημένες, διηγούνται οι Ευαγγελία και Κωστούλα Μανδάλα, κατάφεραν να φύγουν.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο «ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ», όπου έστελνε τους πρόσφυγες το Ελληνικό Προξενείο της Σμύρνης. Από τον Ιούνιο του 1941 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1942, σε μισό χρόνο δηλαδή, 9.611 άνθρωποι έφτασαν εκεί. Δύσκολα τα ταξίδια, στοιβαγμένοι σαν εμπορεύματα, με το φόβο των εχθρών που καραδοκούσαν και με τη σκληρή καραντίνα που ακολουθούσε. Η αγάπη όμως που τους έδειξαν οι Κύπριοι και τα αγαθά που, από το υστέρημά τους, τους πρόσφεραν, γλύκαναν τις μέρες της προσφυγιάς.»
Του Δημήτρη Φρεζούλη
