Τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή έδωσαν την ευκαιρία σε πολλούς συγγραφείς να ξαναθυμηθούν εκείνη την τραγωδία και να γράψουν ιστορικά μυθιστορήματα. Κι εγώ δεν θυμάμαι πόσα βιβλία κυκλοφορούν από τους αθηναϊκούς εκδοτικούς οίκους. Άλλα για το τι προηγήθηκε, άλλα για τις ημέρες της σφαγής και της φωτιάς και άλλα για όσα ακολούθησαν στην Ελλάδα.
Και ναι μεν έχουν ήδη κυκλοφορήσει πολλά τέτοια μυθιστορήματα, αλλά τρεις Χιώτισσες και ειδικότερα Καρδαμυλίτισσες έγραψαν ένα βιβλίο άλλο και μάλιστα υπό τύπον λευκώματος. Ένα βιβλίο τοπικού ενδιαφέροντος καθώς καταγράφει τον αστικό προσφυγικό συνοικισμό Καρδαμύλων και παραθέτει πρόσωπα και μνήμες.
Άννα Παππή, Δέσποινα Πονηρού και Μαρία Φύκαρη, μετά από ενδελεχή έρευνα, μας δίνουν, ανάμεσα σε άλλα, και ένα διαφορετικό στίγμα που αφορά όσα έχουν άμεση σχέση με τα αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά στοιχεία του συνοικισμού του χωριού.
Αφού παρατίθεται ένα επιγραμματικό ημερολόγιο της τραγικής κατάληξης μιας αλόγιστης εκστρατείας, αρχίζει η εξιστόρηση για το πώς στήθηκε ο συνοικισμός με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Η άφιξη των προσφύγων στα Καρδάμυλα σηματοδότησε και την αλλαγή της μέχρι τότε περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Με τους Μικρασιάτες να δίνουν νέα πνοή στα δρώμενα της καινούργιας πατρίδας τους, ακόμα και αν χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν, αρχικά τουλάχιστον, την επιφυλακτικότητα αλλά ενίοτε και την εχθρότητα των μονίμων κατοίκων.
Ο συνοικισμός
Και φυσικά πρώτο μέλημα των προσφύγων ήταν να φτιάξουν τον συνοικισμό στον οποίο θα έμεναν. Και ένας από τους πλέον δραστήριους ήταν και ο Γεώργιος Κ. Ραπτάκης, ένας δραστήριος και κοινωνικός άνθρωπος, στη μνήμη του οποίου αλλά και των μικρασιατών προσφύγων είναι αφιερωμένο το βιβλίο.
Ο αριθμός των προσφύγων που κατέφτασαν στα Καρδάμυλα ήταν 2.900. Στην αρχή έμεναν σε σκηνές αλλά τα μεγαλύτερα προβλήματά τους ήταν η ανεργία και η στέγαση. Πάντως, σιγά - σιγά, κατάφεραν να οργανωθούν και να στεγαστούν και μέχρι το 1931 είχαν αποκατασταθεί επαγγελματικά με τη συνδρομή και τη συμπαράσταση του τότε μητροπολίτη Καρδαμύλων, Ιωακείμ Στρουμπή.
Στη συνέχεια παρατίθενται διάφορα επίσημα έγγραφα και δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής στα οποία απεικονίζεται η διαφορετική αντίληψη όσον αφορά τις απαλλοτριώσεις για την εγκατάσταση του συνοικισμού.
Μνήμες
Οι ιστορικές μνήμες του πρόσφυγα Γεωργίου Ραπτάκη από το 1910 και μετά καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου και έχουν ιδιαίτερη αξία γιατί ήταν αυτόπτης μάρτυρας όλων όσα προηγήθηκαν και ακολούθησαν και με πολιτικές αναφορές. Μια νοσταλγική περιήγηση στον συνοικισμό επιχειρεί και η Δέσποινα Πονηρού, κόρη του Γ. Ραπτάκη, με πολλές λεπτομέρειες. Ακολουθούν οι μνήμες Καρδαμυλιτών, αλλά κυρίως προσφύγων, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς είναι ρεαλιστικές και έχουν απαθανατίσει την καθημερινότητα εκείνης της περιόδου.
Σήμερα, η γεμάτη από ζωή και αναμνήσεις γειτονιά του συνοικισμού, όπως αναφέρουν οι τρεις συγγραφείς, παρουσιάζει απογοητευτική εικόνα εγκατάλειψης και ερήμωσης των κτηρίων. Τίποτα δεν θυμίζει τη ζωντάνια του παρελθόντος. Όμως, όπως σημειώνουν στον επίλογο, ο συνοικισμός αποτελεί ένα κομμάτι μικρασιατικής προσφυγικής μνήμης. Γι' αυτό πρέπει αυτή η μνήμη να διασωθεί.
Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει τα κείμενα του λευκώματος μάς θυμίζει άλλες εποχές και μας ταξιδεύει σε ένα παρελθόν που διασώζεται χάρη στην υπερπροσπάθεια της Άννας, της Δέσποινας και της Μαρίας.
Θερμά συγχαρητήρια κυρίες μου για την τέλεια και εξαιρετική έρευνα που χρειάστηκε υπομονή και επιμονή για να ολοκληρωθεί. Με το λεύκωμά σας συμβάλατε κι εσείς στη διατήρηση μιας μνήμης που παραμένει άσβηστη.
Του Δημήτρη Φρεζούλη
