Ο Maurice Halbwachs εισήγαγε πρώτος τον όρο «συλλογική μνήμη» αναφέροντας ότι «η μνήμη δεν περιορίζεται απλά στην ανάμνηση του παρελθόντος, αλλά περιλαμβάνει ένα πλέγμα εξωτερικών προς το άτομο σχέσεων, μορφών και αντικειμένων που ενσαρκώνουν το παρελθόν». Σύμφωνα με τον Halbwachs, αυτές οι «εξωτερικές» σχέσεις είναι η κοινωνικές σχέσεις και προφανώς, τα άτομα ως μέλη μιας κοινωνίας είναι αυτά που «θυμούνται». Η συλλογική μνήμη είναι μεταφορικά μία κατασκευή. Η διαμόρφωση της έχει ανάγκη από κάποιο μέσο. Η αρχιτεκτονική είναι το μέσο που περνά νοήματα και συμβολίζει πράγματα, δίνοντας επιπλέον μια εικόνα που εντυπώνεται εύκολα στον ανθρώπινο νου.
Τα μνημεία, ως κατασκευές του ανθρώπου στο χώρο, αποτελούν μέρος των συλλογικών αναπαραστάσεων που στοχεύουν στη δημιουργία μιας κοινωνικής μνήμης. Συμπυκνώνουν ένα χώρο αφηγηματικό που συνθέτει τον «έμμεσο» λόγο της ιστορίας με τον «άμεσο» λόγο της μνήμης και επιβιώνουν υλικά και νοητικά στο χώρο και το χρόνο. Επομένως, τα μνημεία διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία δημιουργίας σταθερών ηθικών αξιών και εγγράφουν στο χώρο ένα μόνιμο διαρκές ίχνος, το οποίο αποτελεί το θεμέλιο της μνημονικής και της ιστορικής συνοχής των τόπων.
Στην πράξη, η θεσμοθέτηση μνημείων ή η προστασία αρχιτεκτονικών έργων δηλώνει την πρόθεση του ανθρώπου να διατηρήσει κάτι στο χρόνο και στο χώρο και επομένως στη μνήμη.
Η επανάχρηση παλαιών βιομηχανικών κελυφών δεν διέπεται από ένα συγκεκριμένο πρότυπο σχεδιασμού. Για το λόγο αυτό, είναι σκόπιμη η εύρεση της βέλτιστης χρήσης, ώστε να επιτευχθεί η επανένταξη του βιομηχανικού κελύφους στον αστικό ιστό. Σε γενικές γραμμές, οι νέες χρήσεις πρέπει να εντάσσονται δημιουργικά στο κτίριο, να ενδυναμώνουν την ιστορική του μνήμη, να σέβονται την πολιτιστική του σημασία και να συνδιαλέγονται με τις λειτουργίες και τον χαρακτήρα του περιβάλλοντος.
Η συγκεκριμένη διπλωματική ήρθε να προτείνει την ένταξη των τμημάτων του Παν. Αιγαίου στα διατηρητέα βυρσοδεψία των Ταμπάκικων με όσο το δυνατόν, καλύτερο τρόπο.
4 νέα κτίρια που συνοψίζουν το βαθύτερο νόημα του βιομηχανικού κτιρίου. Κέλυφος και Επανάληψη. Συνδετικό στοιχείο τους: το έδαφος, η γη. Μια λεπτή σκηνοθετική επεξεργασία του περιβάλλοντος χώρου που στόχο έχει να σε κατευθύνει με απλό και κατανοητό τρόπο μέσα από χαράξεις, τοιχία, τοπόσημα και φυγές.
Οι όγκοι των καινούριων κτιρίων προσανατολίζονται κατά μήκος προς τη θάλασσα (άξονας ανατολή – δύση). Τα νέα κτίρια είναι ίδια, κελυφιακά και εσωστρεφή μιμούμενα τη βιομηχανική αρχιτεκτονική ως άλλα «εργοστάσια παραγωγής γνώσης». Είναι σχεδιασμένα με εξαιρετική γραμμική και γλυπτική απλότητα με σκοπό να είναι ευδιάκριτα από τον χρήστη του χώρου. Η σχισμή που τα διατρέχει έχει βιοκλιματικές προεκτάσεις μιας και το φως του ήλιου καταφέρνει να πλημμυρίσει το εσωτερικό ως το υπόγειο αφήνοντας παράλληλα τον ζεστό αέρα του κτιρίου να φύγει προς τα πάνω. (λειτουργία ηλιακής καμινάδας). Παράλληλα, στο μέτωπο της οδού Καλουτά δεν αφαιρείται κανένα απολύτως παλαιό κτίριο με σκοπό να μην αλλοιωθεί η κλίμακα σεβόμενοι τη γειτονιά, αλλά και για να λειτουργήσουν σαν φίλτρο ηχοπροστασίας για τα νέα κτίρια των σχολών από πίσω τους.
Το θέατρο ως ένα βασικό κομμάτι του έργου, βρίσκεται μέσα στο καλύτερα διατηρημένο βιομηχανικό κέλυφος της περιοχής (το κτίριο ιδιοκτησίας Ζαχαράκη) που λειτουργεί ακόμα και σήμερα σαν τοπόσημο ζωντανής μνήμης και θα συστεγάζεται με την βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου. Ο σχεδιασμός της μεταλλικής κατασκευής του θεάτρου στο εσωτερικό του κελύφους, έχει προταθεί έτσι ώστε να μπορεί να λειτουργεί σαν κλειστό θέατρο ή/και σαν εξωτερικό αμφιθέατρο, ανάλογα με την εποχή και τις ανάγκες. Όπως ήδη διαφαίνεται, το σενάριο σχεδιασμού εντάσσει ενεργά και τους πολίτες αφήνοντας ελεύθερη την πρόσβαση στον υπαίθριο χώρο και δίνει τη δυνατότητα να περιηγηθεί κανείς από την παραλία και τη θάλασσα μέχρι το εσωτερικό του campus μέσω μιας μνημειακής μεταλλικής κατασκευής μεγάλου μήκους. Η κατασκευή αυτή έχει διττό ρόλο. Αφενός αναλαμβάνει να ενισχύσει στατικά το κτιριακό κέλυφος της ιδ. Ζαχαράκη και αφετέρου να σκιάσει ολόκληρη τη νότια όψη του κτιρίου προστατεύοντάς το από τις υψηλές θερμοκρασίες και την έντονη ηλιοφάνεια.
Τις τελευταίες δεκαετίες, ολοένα και περισσότερο, οι διάφοροι φορείς στρέφουν το ενδιαφέρον τους, αφενός στην «ανακύκλωση» του κτιριακού αποθέματος, κυρίως πρώην βιομηχανικών χώρων και αφετέρου προς την ανάπτυξη πολιτιστικών πολιτικών, ως εργαλείο των στρατηγικών για την αναζωογόνηση και αναβάθμιση των πόλεων και των επιμέρους περιοχών.
Σε κάθε περίπτωση βέβαια, βασική πρόκληση αποτελεί η εύρεση της κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ διατήρησης και μεταβολής. Το ζήτημα σχεδιασμού μιας πανεπιστημιούπολης είναι ιδιαίτερα περίπλοκο και αποτέλεσε προσωπικό στοίχημα. Τα παραπάνω αποτελούν ένα μόνο μικρό δείγμα της συνολικής μελέτης που επιλύει ένα κτιριολογικό πρόγραμμα της τάξεως των 25000 τ.μ.. Είναι φανερές οι υψηλές κατασκευαστικές απαιτήσεις σε ένα τέτοιο παραθαλάσσιο περιβάλλον, όμως το έργο είναι αναπτυξιακό, συμβάλλει στην οικονομική ενίσχυση ολόκληρου του νησιού και αποτελεί μέσω αναβάθμισης της τριγύρω περιοχής, η οποία σήμερα τείνει να υποβαθμιστεί. Μακάρι να δοθεί η ευκαιρία να παρουσιαστούν συνολικά προτάσεις που έχουν εκπονηθεί, σαν αυτήν, για τα Ταμπάκικα με σκοπό την έναρξη ενός γόνιμου διαλόγου πάνω στο ζήτημα για την ανάπτυξη του νησιού μας σε αυτόν τον τομέα. Το υλικό είναι διαθέσιμο. Η διπλωματική αυτή αποτελεί προσωπική συμβολή για το καλό του τόπου της Χίου, του τόπου μου.
Βαγγέλης Βαλτικός, Αρχιτέκτονας Μηχανικός Απόφοιτος Ε.Μ.Π. Μέλος ΤΕΕ
email επικοινωνίας: valtikos1@gmail.com
