Το Σάββατο 4 Ιούνη βρεθήκαμε στην εκδήλωση – εκδρομή, για την αποκάλυψη Μνημείου του γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά, για τους πολιτικούς εξόριστους στην Ανάφη, που οργάνωσε η ΚΕ του ΚΚΕ, ενώ από το απόγευμα της Παρασκευής κοκκίνισε η προβλήτα του λιμανιού του Πειραιά καθώς και το νησί με την άφιξη -το ξημέρωμα- των μελών και των φίλων του ΚΚΕ.
Στην ανατολή του ήλιου, από το υπό κατασκευή λιμάνι, που το σαρώνουν οι νότιοι άνεμοι ξεκίνησε ένα τεράστιο νεανικό πλήθος, να παίρνει το ανηφορικό μονοπάτι για τη Χώρα, δονώντας την ατμόσφαιρα με συνθήματα, για να τιμήσουν τους αγωνιστές, που έγραψαν ηρωικές σελίδες, με την αλύγιστη στάση τους. Οι γεροντότεροι επιλέξαμε τα λεωφορεία, που αγκομαχούσαν για να ανεβούν το φιδωτό δρόμο.
Η εκδήλωση για τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου έγινε στην πλατεία της Χώρας, με ομιλητή τον ΓΓ της ΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα και ακολούθησε καλλιτεχνικό αφιέρωμα και νησιώτικο γλέντι. Οι λιγοστοί κάτοικοι, με ένα πλατύ χαμόγελο, αγκάλιαζαν τους επισκέπτες , όπως τότε τους εξόριστους και διηγούνταν ιστορίες, που είδαν ή που άκουσαν για τη συμβολή των εξόριστων στη ζωή των κατοίκων του νησιού.
Η Ανάφη πέρασε στην Ιστορία ως ένας από τους πρώτους τόπους εξορίας, όπως λειτούργησε από το 1924 έως το 1943 και από το 1946 έως το 1949. Συγκεκριμένα, άρχισε να χρησιμοποιείται από το 1925 ως τόπος εξορίας μελών και στελεχών του ΚΚΕ, εργατών, αγροτών, νεολαίων και άλλων αγωνιστών. Ήταν μια περίοδος που εντάθηκε η καταστολή του αστικού κράτους ενάντια στο ΚΚΕ και στο εργατικό - λαϊκό κίνημα, με τη δικτατορία του Πάγκαλου. Ο αριθμός των εξόριστων πολλαπλασιάστηκε μετά το «Ιδιώνυμο» της κυβέρνησης Βενιζέλου το 1929, που ποινικοποίησε την κομμουνιστική ιδεολογία και δράση. Στην αρχική δε περίοδο της δικτατορίας Μεταξά, στα χρόνια 1936 - 1938, οι εξόριστοι στην Ανάφη έφτασαν τους 750.
«Πρόσεξε, αν συνεχίσεις να μιλάς έτσι για την κατάσταση και σε πάρει είδηση η αστυνομία, θα σε πιάσουνε, θα σε ποτίσουνε ρετσινόλαδο και θα σε στείλουν κατευθείαν στην Ανάφη.»
Αυτά συμβούλευαν οι «συνετοί» σε όποιον έκανε κριτική ή απλώς σχολίαζαν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Εκείνη την περίοδο υπήρξαν πολλές μεταγωγές εξόριστων σε άλλους τόπους εξορίας και μαρτυρίου, ειδικότερα των πιο πρωτοπόρων, όπως στην Ακροναυπλία, τη Φολέγανδρο, τη Σίκινο, την Κίμωλο, τον Αη- Στράτη κ.α. Το 1938 και μετά μεταφέρθηκαν στη Φολέγανδρο οι Χιώτες κομμουνιστές Νικόλας Μπουρέκας, οικοδόμος, Σάββας Πασχαλίδης φοιτητής ιατρικής, Αντώνης Γλύκας, ράφτης και Γιάννης Αμπαζής, ξυλουργός.
Το 1941, 220 εξόριστοι της Ανάφη παραδόθηκαν από τις ελληνικές κρατικές αρχές στις φασιστικές δυνάμεις κατοχής. Ακολούθησαν 8 μήνες απερίγραπτης πείνας και τιτάνιας προσπάθειας των εξόριστων για να την αντέξουν. Πολλοί μεταφέρθηκαν σε άλλα κάτεργα και τελικά οδηγήθηκαν σε τόπους εκτέλεσης, στο Κούρνοβο, στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά», στην Καισαριανή, με μαρτυρίες να αναφέρουν ότι από τους 200 εκ τελεσθέντες κομμουνιστές την 1η Μάη 1944 οι 70 είχαν περάσει από την Ανάφη. Το 1947, έναν χρόνο μετά την επαναλειτουργία του νησιού ως τόπου εξορίας, στην Ανάφη κρατούνταν 262 εξόριστοι, ανάμεσά τους 30 γυναίκες και 2 παιδιά. Στο νησί εξορίστηκαν μια σειρά από στελέχη του ΚΚΕ: Ηλέκτρα Αποστόλου, Δημήτρης Γληνός, Βασίλης Μπαρτζιώτας, Αδάμ Μουζενίδης, Γιώργης Σιάντος, Κώστας Θέος, Κώστας Βαρουξής κ.ά.
Με πηγή αντοχής την πίστη στα φλογερά ιδανικά του ΚΚΕ
Η εξορία σε ένα τόσο άγονο και απομονωμένο μέρος, που δεν μπορούσε να θρέψει ούτε τους κατοίκους του (περίπου 500 τον αριθμό), ήταν βασανιστήριο, με τους εξόριστους να είναι μόνιμα αντιμέτωποι με τον υποσιτισμό. Παράλληλα, συνεχής και με όλους τους τρόπους ήταν η προσπάθεια του αστικού κράτους να κάμψει το ηθικό τους, να αποσπάσει δήλωση μετάνοιας.Πηγή αντοχής υπήρξαν η πίστη στα ιδανικά του ΚΚΕ και η στήριξη των οργανώσεων αλληλεγγύης. Οι εξόριστοι, εμπνεόμενοι από ανώτερα ιδανικά, μετέτρεψαν τον άγονο βράχο σε τόπο μόρφωσης, πολιτισμού και συντροφικής ζωής, σε ένα ακόμα «άπαρτο κάστρο».
Η ζωή των εξόριστων αγωνιστών οργανώθηκε μέσα από τις Ομάδες Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων (ΟΣΠΕ). Η καθολική συμμετοχή σε αυτές, με βάση τους κανόνες της ομαδικής συμβίωσης, ήταν η δύναμή τους απέναντι στις κάθε είδους κακουχίες. Οι εξόριστοι είχαν νοικιάσει 15 περίπου ακατοίκητα σπίτια και τα είχαν διαμορφώσει σε θαλάμους, στους οποίους και κατοικούσαν ομαδικά. Σε ένα από αυτά έμεναν οι γυναίκες, οι οποίες ήταν λιγότερες από τους άντρες, ενώ μερικές είχαν μαζί και τα παιδιά τους.
Είχαν κατορθώσει να οργανώσουν έτσι τη ζωή τους πάνω στο νησί ώστε με το ελάχιστο επίδομα που λάμβαναν από το κράτος - και το οποίο με διάφορες προφάσεις κοβόταν - και με ένα μέρος από τα εμβάσματα που έστελναν σε ορισμένους οι δικοί τους, κατάφερναν να επιβιώσουν. Κάθε ομάδα είχε τους υπεύθυνους, το Γραμματέα και το Γραφείο της. Τα μέλη της έκαναν με τη σειρά όλες τις απαραίτητες καθημερινές δουλειές (μάζεμα ξύλων, μαγείρεμα, καθαριότητα κ.ά.). Στους θαλάμους υπήρχαν θαλαμάρχης, ταμίας, αλλά και υπεύθυνος μόρφωσης και εκπολιτισμού. Το συσσίτιο ήταν κοινό για όλους, εκτός από τους αρρώστους, για τους οποίους υπήρχε ιδιαίτερη μέριμνα.
Μέχρι και λέσχη είχαν δημιουργήσει, όπου γίνονταν ομαδικές εκδηλώσεις με διάφορες αφορμές, όπως θεατρικές παραστάσεις για επετείους, απαγγελίες και τραγούδια, αγώνες σκακιού και ταβλιού. Είχαν δημιουργήσει το δικό τους μουσικό συγκρότημα και χορωδία, ενώ μεγάλη σημασία δινόταν στη βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου. Οι εξόριστοι είχαν δημιουργήσει σχολείο για τους αναλφάβητους και για εκείνους που δεν είχαν ολοκληρώσει τη στοιχειώδη εκπαίδευσή τους, αλλά και τμήματα Φιλοσοφίας, Πολιτικής Οικονομίας, Κοινωνιολογίας, Ιστορίας, ξένων γλωσσών κ.λπ. Μάλιστα, στη μόρφωση και στους κύκλους μαθημάτων οργανωνόταν άμιλλα ανάμεσα στα μέλη του κάθε θαλάμου, καθώς και μεταξύ των υπόλοιπων θαλάμων.
Το ΚΚΕ με την εκδήλωση τιμής και μνήμης στην Ανάφη και τη δημιουργία του μνημείου, για τους αλύγιστους της Ανάφη, έστειλε το δικό του μήνυμα στο λαό της Ελλάδας, ότι οι αγώνες του λαού μας αποτελούν λαϊκή παρακαταθήκη για το σήμερα.
Χίος 7-6-2022
Γιώργης Η. Αμπαζής
Δάσκαλος
