Δεν υπάρχει καλύτερη πρωινή ενασχόληση από την παρακολούθηση μία ημερίδας με ομιλητές που ακούστηκαν με καθαρό, ελκυστικό και κυρίως εξαιρετικό ενδιαφέρον λόγω των πληροφοριών και γνώσεων που μας έκαναν την τιμή οι εισηγητές να δώσουν σε όσους παρευρισκόμασταν.
Η ημερίδα διοργανώθηκε από την Ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος (ΟΠΣΕ) στο Πνευματικό Κέντρο Κωνσταντινουπολιτών (Δημ. Σούτσου 46) με θέμα: «Οι Μικρασιάτες στην προσφυγιά και στην αποκατάσταση». Ομιλητές ήταν οι δρ. Νίκος Ανδριώτης ιστορικός, δρ. Μενέλαος Χαραλαμπίδης ιστορικός, Μιχάλης Βαρλάς ιστορικός.
Οφείλω να ομολογήσω ότι γνώριζα τους δύο από τους τρεις ομιλητές, τον κύριο Βαρλά συντοπίτη μου από τη Χίο τον γνωρίζω και προσωπικά, τον κύριο Χαραλαμπίδη μπορώ να πω ότι τον παρακολουθώ πολύ στενά διαβάζοντας τις διατριβές του κυρίως για την περίοδο της Κατοχής, αλλά δεν με εξέπληξε ότι και ο τρίτος ομιλητής θα ήταν όπως και οι συνομιλητές του άξιος να τον ακούς με ενδιαφέρον.
Η επαγγελματική και επιστημονική επάρκεια των ομιλητών κατόρθωσε στα πολύ στενά χρονικά περιθώρια να μας περιγράψουν την προέλευση και την πορεία επίλυσης του προσφυγικού ζητήματος. Επίσης αναφέρθηκαν και στις πολιτικές, κοινωνικές, και πολιτισμικές επιπτώσεις που επέφερε η σταδιακή και πολυτάραχη διαδικασία ενσωμάτωσής τους στον ελλαδικό χώρο.
Στα πιο πολύ ενδιαφέροντα για μένα σημεία που ακούστηκαν και θα σχολιάσω με προσωπικά σχόλια είναι πιστεύω τα εξής:
· Πριν από τον μεγάλο διωγμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας με την πυρπόληση της Σμύρνης είχαμε και άλλους διωγμούς ελλήνων χριστιανών ορθοδόξων, τουλάχιστον δύο φορές, εκτός από τις γενοκτονίες Ποντίων και Αρμενίων που διαδραματίστηκαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι καταγεγραμμένο ότι την περίοδο 1909 έως 1920 είχαμε 833 χιλιάδες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.
Η πολιτική εκκαθάρισης του ορθόδοξου χριστιανικού στοιχείου που ήταν και το πολυπληθέστερο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν νομίζω ένα πολύ δυνατό επιχείρημα να διεκδικηθεί από τον Βενιζέλο η προστασία της ανατολικής Θράκης και της περιοχής της Σμύρνης με τη συνθήκη των Σεβρών.
· Η πολιτική ενσωμάτωσης των προσφύγων από τη Μικρά Ασία και άλλες περιοχές της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας περνούσε φυσικά πρωτίστως από την επίλυση του επισιτιστικού και οικιστικού προβλήματος. Το πρόβλημα επιδιώχθηκε να λυθεί από τα πρώτα χρόνια της κρίσης ωστόσο, όσον αφορά το χώρο κατοικίας που κυριάρχησε στην Αττική, η τοποθέτησή τους συντελέστηκε κυρίως στις παρυφές της παλιάς Αθήνας, μακριά δηλαδή από τους γηγενείς Αθηναίους. Διακρίσεις στην κατασκευή κτηρίων και στον τρόπο απόκτησης οικοπέδου για τη δημιουργία κατοικίας υπήρξαν πολλές, άλλη μορφή είχε η δημιουργία κατοικίας στη Νέα Σμύρνη άλλη μορφή στην Καισαριανή.
Η εγκατάσταση των προσφύγων περιμετρικά της παλιάς πόλης των Αθηνών και Πειραιά θα δώσει την αίσθηση του στραγγαλισμού της πρωτεύουσας της Ελλάδας από ανθρώπους πολιτικά προσκείμενους αρχικά στη βενιζελική πλευρά αργότερα και στο ΚΚΕ και στην κατοχή στο ΕΑΜ. Έτσι από την αρχή η συμπεριφορά της αντιβενιζελικής πλευράς στους πρόσφυγες, ακόμα και στους πρώτους πρόσφυγες την περίοδο του εθνικού διχασμού ήταν επιθετική. Χαρακτηριστικά ακούστηκαν συνταρακτικά γεγονότα της εποχής, όπως ότι σε μία διαδήλωση φιλοβασιλικών το 1923 κατεγράφησαν επιθέσεις σε ορφανά προσφυγόπουλα που περιθάλπονταν από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό.
Φαίνεται ότι το διαφορετικό θρήσκευμα δεν είναι το κύριο κριτήριο που μας κάνει ρατσιστές αλλά όπως και τότε έτσι και σήμερα η προσπάθεια αύξησης της πολιτικής επιρροής αποτυχημένων πολιτικών προσώπων και κομμάτων μέσα από τη μοναδική πολιτική πρόταση που συνοδεύεται από τον στιγματισμό και την υποτίμηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αδύναμων οικονομικά και πολιτικά ανθρώπων.
· Η πολιτισμική ταυτότητα των Μικρασιατών, αυτή που κουβάλησαν μαζί με τα λιγοστά έως τίποτα υπάρχοντά τους, συνέτειναν στη δυσκολία της κοινωνικής ενσωμάτωσης στη μητέρα πατρίδα. Έτσι εκδιώχθηκαν, κυνηγήθηκαν, δολοφονήθηκαν για το θρήσκευμά τους και την ομιλία τους, αλλά κατηγορήθηκαν ως τουρκόσποροι και ότι θα μολύνουν τον αληθινό Ελληνισμό, με το ρεμπέτικό τους και τους αμανέδες, με τη διαφορετική κοινωνική συμπεριφορά και κουλτούρα που είχαν αποκτήσει σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον που τελικά τους ξερίζωσε.
Αυτά τα δεδομένα αν συνδυαστούν με την πολιτική συμπάθεια που είχαν προς τον Βενιζέλο, θεωρώντας, και δικαίως για εμένα, την φιλοβασιλική πλευρά υπεύθυνη για την καταστροφή, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί αυτές οι προσφυγικές συνοικίες λοιδορήθηκαν τόσο πολύ δημοσιογραφικά, κυνηγήθηκαν πολιτικά από την αντιβενιζελική πλευρά, ενώ ταυτόχρονα η βενιζελική πλευρά προσπαθούσε πάντα να την προσεταιριστεί προς τη δική της μεριά.
Οι προσφυγικές συνοικίες αργότερα, στην κατοχή, προδομένες από τις δοσίλογες κυβερνήσεις, εγκαταλειμμένες από το ανύπαρκτο παλιό πολιτικό σύστημα, οργανωμένες στο ΕΑΜ και τις άλλες μη αστικές αντιστασιακές οργανώσεις, με ένα πολιτικό και πολιτισμικό εχθρικό παρελθόν από τους πολιτικά αντίθετους προς αυτούς πολιτικούς και αργότερα φιλοκατοχικοί και στυγνοί προδότες, όλα αυτά τα δεδομένα μπορούν να δώσουν μία αιτία γιατί κυριάρχησε το ΕΑΜ εκεί και γιατί τα τάγματα ασφαλείας έκαναν σε αυτές τις περιοχές τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην Αττική.
Στο τέλος της ημερίδας τέθηκε για άλλη μία φορά το ζήτημα της εκπαίδευσης και του τρόπου που μαθαίνεται η Ιστορία στα σχολεία ή καλύτερα το τι και πόσο θεωρείται από το Υπουργείο ότι πρέπει να μαθαίνουν οι μαθητές. Εδώ χωράει μεγάλη συζήτηση και η απάντηση στο θέμα περνάει πάντα από την ωριμότητα και τις διαφανείς δημοκρατικές κοινωνικές διεργασίες της ελληνικής κοινωνίας.
Πολύ λίγα νομίζω ότι τόνισα από αυτή την πολύ εκπαιδευτική και προσιτή ημερίδα και χαίρομαι ιδιαίτερα διότι οι ομιλητές επιβεβαίωσαν ότι είναι άξιοι να τους παρακολουθείς ζητώντας τους να συνεχίσουν με τον ίδιο δυναμικό και ωραίο ρυθμό.