Τί νομικές δεσμεύσεις ισχύουν για γεωπάρκα;
Τα Γεωπάρκα στην Ελλάδα (όπως π.χ. το Γεωπάρκο Λέσβου, Ψηλορείτη, Χελμού-Βουραϊκού, Σητείας, Γρεβενών-Κοζάνης, και πρόσφατα Τροόδους στην Κύπρο) εντάσσονται σε ένα διπλό πλαίσιο:
1. Διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο
Αναγνωρίζονται από την UNESCO Global Geoparks (2015 και μετά) με βάση συγκεκριμένα κριτήρια ανάδειξης και προστασίας της γεωλογικής κληρονομιάς.
Δεν θεσπίζουν αυτόνομα δεσμευτική νομοθεσία, αλλά απαιτούν τα γεωπάρκα να έχουν υφιστάμενα νομικά καθεστώτα προστασίας (εθνικά ή τοπικά).
Συνδέονται συχνά με την εφαρμογή της Σύμβασης της Γρανάδας (1985) για την αρχιτεκτονική και φυσική κληρονομιά, και με τη Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (CBD).
2. Εθνικό πλαίσιο στην Ελλάδα
Τα γεωπάρκα δεν έχουν ειδικό νόμο «γεωπάρκων». Αντ’ αυτού υπάγονται σε συνδυασμό διατάξεων που προστατεύουν φυσικά μνημεία, τοπία και περιοχές NATURA 2000:
1. Ν. 1650/1986 για την προστασία του περιβάλλοντος (όπως ισχύει με τον Ν. 3937/2011, Ν. 4685/2020)
Προβλέπει κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών (εθνικά πάρκα, προστατευόμενα τοπία, φυσικά μνημεία κ.λπ.).
Τα γεωπάρκα συχνά περιλαμβάνουν «Φυσικά Μνημεία» (π.χ. Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου χαρακτηρίστηκε «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης» ήδη από το 1985).
2. Ν. 3028/2002 για την προστασία αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονομιάς
Εφαρμόζεται όταν γεωλογικοί σχηματισμοί έχουν αρχαιολογική/πολιτιστική σημασία.
3. Καθεστώς Natura 2000 (Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕΚ)
Τα περισσότερα ελληνικά γεωπάρκα περιλαμβάνουν περιοχές ενταγμένες στο δίκτυο Natura, άρα διέπονται από ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες και προεδρικά διατάγματα προστασίας.
4. Ειδικές θεσπίσεις
Κάθε γεωπάρκο συνήθως έχει δικό του φορέα διαχείρισης ή ανατίθεται σε πανεπιστήμιο/δημοτικό φορέα (π.χ. Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου).
Μέσω ΦΕΚ χαρακτηρίζονται τμήματά τους ως προστατευόμενα τοπία, μνημεία της φύσης ή εθνικά πάρκα.
Συνοπτικά:
Τα γεωπάρκα στην Ελλάδα δεν αποτελούν νέα κατηγορία προστασίας από μόνα τους, αλλά «ομπρέλα» ανάδειξης περιοχών που ήδη έχουν θεσμική προστασία μέσω Ν. 1650/1986, Natura 2000, χαρακτηρισμού ως φυσικών μνημείων και συναφών διατάξεων. Η αναγνώρισή τους από την UNESCO ενισχύει το κύρος τους διεθνώς, χωρίς όμως να δημιουργεί νέο νομικό καθεστώς.
Δηλ. Αυτόματα θα εντάσσονται στον 1650/1986, κ σε διεθνή κ ευρωπαϊκά χρματοδοτικά καθεστώτα προστασίας, όπου θα απαιτούνται ΕΠΜελετες διαχείρισης, επιτρεπομένων χρήσεων και άδειοδοτήσεις ΟΦΥΠΕΚΑ!
Βιβλιογραφία, βλ: Κουλουβρακη Ι., 2017, Το Θεσμικό Πλαίσιο Ανάδειξης και Προστασίας Γεωπάρκων. Πολυτεχνική Σχολή Παν. Ξάνθης, μεταπτυχιακή εργασία. Σελ 44-46 αναφέρεται το νομικό πλαίσιο, και σελ.64 οι περιορισμοί και οι υποχρεώσεις του Γεωπάρκου Λαυρεωτικής.
ΥΓ. Δεν φτάνουν 80% του νησιού ΔΑΣΙΚΑ, 760.000 στρεμμάτων Natura 2000, ΖΟΕ, το υπόλοιπο αναδασωτέο, παραδοσιακοί οικισμοί όλα τα χωριά κ ο Κάμπος, ολόκληρη η πόλη κηρυγμένη αρχαιολογικός χώρος, για ελέγχους. ΘΑ μείνει τίποτα στο νησί χωρίς στραγγαλισμούς???
ΑΝΤΙΠΡΟΤΑΣΗ, να ορισθούν σαν γεωπάρκο συγκεκριμένες ζώνες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ιδίως εντός Natura, πχ. Τα απολιθώματα που αναφέρει σε περιοχές Καρδαμύλων ο καπετάν Αλέξανδρος Καραμούζος, ή οι στοές των παλιών μεταλλείων Κεράμου, και ΟΧΙ όλο το νησί.
Με εκτίμηση
Κάβουρας Σπύρος
Εκπαιδευτικός