Το Ενιαίο Λύκειο Βροντάδου, το 2005, τίμησε την ηρωική επέτειο του ΟΧΙ με σειρά εκδηλώσεων και με προσκεκλημένο τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Παναγιώτη Καρασούλη, τον ασυρματιστή του ήρωα Ιάσονα Καλαμπόκα.
Αναδημοσιεύουμε από την ΑΛΗΘΕΙΑ την ομιλία αυτή ντοκουμέντο, που αποτελεί προσωπική μαρτυρία, με στόχο να διαβαστεί από τις σημερινές και τις επόμενες γενιές.
«Αγαπητοί μαθήτριες και μαθητές, χαίρομαι τώρα που βρίσκομαι ανάμεσά σας, γιατί η μνήμη με φέρνει πίσω, στα μαθητικά μου χρόνια. Το έτος 1939 που αποφοίτησα το παλαίφημο Γυμνάσιο Χίου, ο διεθνής πολιτικός ορίζοντας ήταν πολύ συννεφιασμένος. Οι Ιταλοί είχαν καταλάβει την Αλβανία. Οι Γερμανοί αφού μπήκαν στην Τσεχοσλοβακία. εισέβαλαν και στην Πολωνία. Η Αγγλία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία.
Με το γύρισμα του χρόνου ο πόλεμος πλησίαζε τη Χώρα μας. Στις 15 Αυγούστου οι Ιταλοί τορπίλισαν το καταδρομικό μας Έλλη που ήταν αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι της Τήνου για τη γιορτή της Παναγιάς. Στις 28 Αυγούστου ξεκινούσε από το λιμάνι μας ένα πλοίο με τους χιώτες στρατιώτες του 23ου Συντάγματος για τα σύνορα στη Θράκη. Τον Σεπτέμβρη ξεκίνησα κι εγώ για την Αθήνα με αισιοδοξία. Τα νιάτα είναι πάντα αισιόδοξα και τολμηρά.
Δίνω εισιτήριες εξετάσεις στη επαγγελματική Σχολή Τ.Τ.Τ (Τηλεγραφεία, Ταχυδρομεία, Τηλέφωνα) και εισάγομαι. Τον Οκτώβριο άρχισαν τα μαθήματα. Στις 28 Οκτωβρίου, ημέρα Δευτέρα πρωί, ενώ ετοιμαζόμουν για το σχολείο, ακούστηκαν οι σειρήνες όλης της περιοχής να σφυρίζουν δαιμονισμένα. Άνοιγαν τα παράθυρα οι γείτονες, άλλοι βγαίνανε στις αυλές. Από στόμα σε στόμα ακούστηκε η λέξη πόλεμος.
Βγήκα βιαστικά από το σπίτι -καθόμουν σε πάροδο της λεωφόρου Αλεξάνδρας- πέρασα από το πεδίο του Άρεως και βρέθηκα στην οδό Τροίας όπου ήταν το τεχνικό τμήμα της Σχολής. Όλοι οι συμμαθητές ήταν εκεί και συζητούσαν έντονα ενώ μερικοί έβγαζαν πύρινους λόγους κατά των εισβολέων. Καθηγητές δεν είχαν ακόμη φανεί. Πήραμε απόφαση να κατεβούμε στο κέντρο της πόλης. Ήμασταν καμιά ογδονταριά. Βγήκαμε στο δρόμο Πατησίων τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο κι όσο κατεβαίναμε η φάλαγγα πλήθαινε. Από όλες τις παρόδους έβγαιναν νέοι γέροι και μεσήλικες. Όταν φθάσαμε στην Ομόνοια βρεθήκαμε στο απροχώρητο.
Συνεχίσαμε έως την πλατεία Συντάγματος. Ήταν πλημμυρισμένη από κόσμο ο οποίος παραληρούσε από ενθουσιασμό και πίστη ότι ο επιδρομέας θα ηττηθεί. Δύο ιταλικά αεροπλάνα που φάνηκαν πολύ υψηλά δεν τους έδωσε σημασία ο κόσμος μολονότι σήμανε συναγερμός.
Στο μεταξύ οι Ιταλοί πέρασαν την ελληνοαλβανική μεθόριο και προήλασαν αρκετά μέσα στο έδαφός μας αλλά ο στρατηγός Χατζημήτρος τους σταμάτησε στο Καλπάκι και ο ταγματάρχης Δαβάκης στην Πίνδο. Στο μεταξύ συμπληρώθηκε η επιστράτευση, έφθασαν ενισχύσεις και άρχισε η αντεπίθεση.
Οι Ιταλοί οπισθοχωρούν και ξαναπαίρνουν πίσω τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Στις 21 Νοεμβρίου απελευθερώνεται η Κορυτσά. Ήταν βράδυ εννιά η ώρα που ήλθε η είδηση. Κατέβηκα στο κέντρο της πόλης. Εκεί στη Σταδίου ήταν το απροχώρητο και τα πλήθη ασυγκράτητα με ενθουσιασμό ζητωκραύγαζαν και γιόρταζαν τα επινίκια. Το ίδιο έγινε όταν έγινε η κατάληψη των Αγίων Σαράντα και του Αργυρόκαστρου και σε κάθε προέλαση του στρατού μας.
Γύρισε ο χρόνος στο 1941. Οι επιχειρήσεις είναι στάσιμες, έχουμε μεγάλες απώλειες από κρυοπαγήματα. Την άνοιξη έγινε η μεγάλη επίθεση των Ιταλών για να σπάσουν τις γραμμές μας, αλλά δεν τα κατάφεραν. Ως και ο Μουσολίνι ήλθε στις πρώτες γραμμές για να ενθαρρύνει τους στρατιώτες του. Τον Απρίλιο ο Χίτλερ ήλθε σε βοήθειά του. Κατέβαλε τη μικρή αντίσταση των Γιουγκοσλάβων και προτού προλάβει ο στρατός μας να οπισθοχωρήσει και να πιάσει νέες θέσεις, προέλασε μέχρι τη Θεσσαλονίκη.
Εμείς στο μεταξύ τελειώσαμε τα μαθήματα και δώσαμε απολυτήριες εξετάσεις. Με επιτυχία τις πέρασα αλλά αντί να μας διορίσουν μας επιστράτευσαν πολιτικά. Εμένα με διέταξαν να μεταβώ στο Καρλόβασι Σάμου και να αναλάβω υπηρεσία.
Κατέβηκα στον Πειραιά κι έβγαλα εισιτήριο να φύγω την επόμενη μέρα. Αλλά το βράδυ έγινε σφοδρός βομβαρδισμός του λιμανιού από γερμανικά αεροπλάνα και το πρωί που κατέβηκα να πάρω το πλοίο είδα όλα τα πλοία βυθισμένα μαζί κι αυτό που θα πήγαινα στη Σάμο.
Με τη μεσολάβηση του Νίκου Ζορμπά, που ήταν τότε προσωπάρχης στο υπουργείο Ναυτικών, με αποσπούν στο Κεντρικό Ταχυδρομείο του Πειραιά. Κατέβαινα κάθε μέρα σ’ έναν Πειραιά έρημο από κόσμο και βομβαρδισμένο. Στο μεταξύ βασιλιάς και κυβέρνηση έφυγαν εσπευσμένα στην Κρήτη. Οι Γερμανοί ύστερα από μάχες με τα αγγλικά στρατεύματα στη Θεσσαλία, μπήκαν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου. Έμεινε για μας μόνη ελπίδα η Κρήτη να μένει ένα κομμάτι ελεύθερης πατρίδας. Αλλά κι εκεί μετά από μια ηρωική αντίσταση του πληθυσμού επικράτησαν οι Γερμανοί.
Στις 31 Μαΐου το πρωί μπαίνει στο δωμάτιό μας -έμενα με τα δυο εξαδέλφια μου- ο θείος μου φωνάζοντάς μας. Σηκωθείτε βρε, οι Γερμανοί φεύγουν. Κατέβασαν τη σημαία τους από την Ακρόπολη. Φαίνεται οι Άγγλοι τους πήραν κυνήγι. Η πραγματικότητα όμως ήταν άλλη. Ήταν η βραδιά που οι φοιτητές Μανόλης Γλέζος και Απόστολος Σάντας είχαν ανέβει από κάτι σκαλωσιές στην Ακρόπολη, κατέβασαν τη γερμανική σβάστικα, την έσκισαν και την έριξαν σε βάραθρο χωρίς να τους αντιληφθεί το στρατιωτικό απόσπασμα που τη φύλαγε.
Με την κάθοδο των Γερμανών η κυβέρνηση Κουίσλινγκ έληξε την επιστράτευσή μας και απολύθηκα. Μπήκα σ’ ένα καΐκι και πήγα στη γερμανοκρατούμενη Χίο. Ακολούθησε η μακρά πορεία μέσα στη νύχτα. Ο χειμώνας ‘41-‘42 ήταν τρομερός. Οι Γερμανοί λεηλάτησαν όλα τα τρόφιμα. Δεν υπήρχε ψωμί ούτε λάδι. Οι πόλεις Χίου και Βροντάδου υπέφεραν.
Ό,τι πολύτιμο είχαν το πήγαιναν στα χωριά για να το ανταλλάξουν με λίγα κουκιά ή σιτάρι. Πολλοί πρήσκονταν και πέθαιναν. Τότε πολλοί άρχισαν να μπαίνουν σε βάρκες και να πηγαίνουν απέναντι στο άγνωστο, όπως κάνουν τώρα οι απελπισμένοι του τρίτου κόσμου και μας έρχονται από τα απέναντι παράλια. Μέσα σε όλα οι Γερμανοί δημοσίευσαν και διαταγή ότι μόλις κληθούν οι νέοι πρέπει να παρουσιασθούν για να σταλούν στη Γερμανία με σκοπό να εργασθούν σε οχυρωματικά έργα και εργοστάσια.
Τότε πολλοί νέοι μπαίνανε σε βάρκες και πήγαιναν κρυφά στα απέναντι παράλια. Ένας από αυτούς ήμουν κι εγώ. Πήγα στην Αιγνούσα κι από εκεί με βάρκα απέναντι, και με καΐκι από τον Τσεσμέ στην Κύπρο. Από εδώ με οπλιταγωγό στην Παλαιστίνη όπου κατατάχτηκα στρατιώτης. Στη δεύτερη Ελληνική Ταξιαρχία. Η πρώτη Ταξιαρχία ήταν ετοιμοπόλεμη και στο γύρισμα του χρόνου τον Οκτώβριο πήρε μέρος στη μάχη του Ελ-Αλαμέιν. Η δική μας ήταν έτοιμη στις αρχές του 1943.
Στο μεταξύ ο ελληνικός λαός αποφάσισε να συνεχίσει την αντίστασή του και στους νέους κατακτητές. Στην αρχή μερικοί μπροστάρηδες συναντήθηκαν συνωμοτικά κι έφτιαξαν πυρήνες αντίστασης δημιουργώντας πολλές οργανώσεις με κυριότερες το Ε.Α.Μ., Ε.Δ.Ε.Σ. και Ε.Κ.Κ.Α. Ο λαός ανταποκρίθηκε σε αυτήν την κίνηση και γρήγορα πόλεις και βουνά γέμισαν με παλληκάρια να πολεμούν τον Εχθρό. Το ίδιο συνέβη και στη Χίο. Μερικοί παλιοί αριστεροί αγωνιστές ίδρυσαν την Αντιφασιστική Οργάνωση και άλλοι πάλι τη Φιλική Εταιρεία και στη συνέχεια άλλοι παράρτημα της οργάνωσης Ε.Δ.Ε.Σ.
Πολύ σύντομα οι επικεφαλής αυτών των οργανώσεων συναντήθηκαν και αποφάσισαν να συνεργαστούν δημιουργώντας μια οργάνωση με το όνομα Ε.Α.Μ. Σκοπός της οργάνωσης ετέθη να κρατηθεί όσον το δυνατόν ακμαίο το φρόνημα της χιακής κοινωνίας, να προσπαθήσουν να μαζέψουν όπλα για ένοπλο αγώνα. Από τα κρυμμένα ραδιόφωνα παίρνονται ειδήσεις για την πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων και τις κυκλοφορούν σε παράνομα δελτία χειρογραφημένα ή πολυγραφημένα.
Αργότερα ο βιβλιοπώλης Νικόλαος Χαβιάρας τους έδωσε το τυπογραφείο του και τύπωναν την παράνομη εφημερίδα “Πρωτοπόρο” σε αυτό. Κινητοποιούν τους εργάτες και πολεμιστές της Αλβανίας σε ενεργό αντίσταση. Συσκέψεις στο Εργατικό Κέντρο και πορείες στη νομαρχία έχουν σαν αποτέλεσμα την επέκταση των συσσιτίων.
Η άφιξη της Συμμαχικής Αποστολής υπό τον έφεδρο υπολοχαγό Ιάσονα Καλαμπόκα, τον Φλεβάρη του 1944 και η συνεργασία του με την οργάνωση του Ε.Α.Μ., έδωσε μεγάλη ανάπτυξη στην αντίσταση κατά του εχθρού.
Επήλθε δια του ασυρμάτου επαφή με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, δημιουργήθηκε γραφείο πληροφοριών, ομάδα σαμποτέρ, εφεδρικός στρατός, ο Ε.Λ.Α.Σ. και πειρατικό ναυτικό το Ε.Λ.Α.Ν.
Τρία εξοπλισμένα καΐκια με τα ονόματα Κανάρης, Πιπίνος και Ελευθερία περιπολούσαν την περιοχή της θάλασσας από Καρδάμυλα, Μερσινίδι, Καρφά έως Ψαρά με ενδιάμεσο σταθμό για ανεφοδιασμό τη συμμαχική βάση της Αγρελιάς στην Τουρκία. Συνελλάμβαναν τα καΐκια των Γερμανών και των μαυραγοριτών, έπαιρναν τα περιεχόμενά τους μοιράζοντάς τα στον λιμοκτονούντα κόσμο και τα καΐκια τα έστελναν απέναντι στη συμμαχική βάση της Αγρελιάς. Σ’ αυτά τα καΐκια πληρώματα ήσαν Χιώτες και μερικοί Βρονταδούσοι (Λοΐζος, Μονιούδης, Κουτσουράδης κ.λπ).
Ερχόταν πολλές φορές βράδυ τα κουρσάρικα να ξεφορτώσουν στο Μερσινίδι.
Οι καλόγεροι, όπως ο Αθανάσιος Μίχαλος, πολλοί Βρονταδούσοι οργανωμένοι ανελάμβαναν την επιχείρηση. Άλλοι φύλαγαν τις διαβάσεις ένοπλοι, άλλοι τα ξεφόρτωναν και άλλοι τα κουβαλούσαν στο Βελονά σε σπίτια και τα αποθήκευαν. Ο Δημήτρης Καλαγκιάς αναφέρει ονόματα που έλαβαν μέρος στο ξεφόρτωμα του καϊκιού Τρίαινα στο Μερσινίδι, που είχε το όνομα του Ε.Λ.Α.Ν. Κανάρης. Θα αναφέρω μερικά ονόματα γιατί μπορεί μερικά παιδιά από εσάς να είστε εγγόνια τους. Ήσαν ο Αντ. Σερέμελης, Γιάννης Παξινός, Συρρής, Α. Καλογριάς, Θ. Κριμιζής, Μάρκος Γλύκας, Τάσος Γιωργαντής, Μάρκος Κοσμάς, Γιάννης Κοσμάς, Νικόλας Γιωργαντής, Θεόδωρος Τριπολίτης, Μ. Χριστοφορίδης, Σταύρος Εγγλέζος, Σ. Σταθάκης, Αλέξης Τριπολίτης.
Σε πολλά σπίτια επίσης φιλοξενήθηκαν καταζητούμενοι από τους Γερμανούς, όπως ο έφορος Καλιμόπουλος που κρύφτηκε στο σπίτι του Κώτσου Γιωργαντή και μέλη της οικογένειάς του στο σπίτι του Κώστα Ψαρά. Και όχι μόνο αλλά και σπίτια στο Βροντάδο φιλοξένησαν τον ασύρματο αν και γνώριζαν οι ιδιοκτήτες τους ότι αυτό σήμαινε επικίνδυνο τόλμημα. Αρχές Μαΐου βρισκόμουν με τον ασύρματο στο Λατόμι, εκεί στο σπίτι της Σταματίας Γλύκα.
Το γραφείο πληροφοριών μας ειδοποιεί ότι οι Γερμανοί θα κάνουν μπλόκο στο Λατόμι. Βράδυ έρχονται ο γιατρός Λίναρης με τον Καλαμπόκα και φορτωνόμαστε τον ασύρματο με τα υλικά του και κατεβαίνουμε έως εκεί πάνω από τη στάση Παντελάκη όπου βρίσκεται το σπίτι της Ελένης Νικολάου.
Η κυρία αυτή, γνωστή του γιατρού, δέχτηκε να φιλοξενήσει τον ασύρματο μολονότι γνώριζε τον κίνδυνο που διέτρεχε. Έμενε με τη μητέρα της και τη πεντάχρονη κόρη της. Ο καπετάνιος άνδρας της ποιος ξέρει σε ποια νηοπομπή χαροπάλευε.
Σε τέσσερεις μέρες όμως οι Γερμανοί πήγαν να συλλάβουν τον Λίναρη και τούτος τούς διέφυγε, αλλά έπιασαν και φυλάκισαν τη σύζυγό του. Η κυρία Ελένη τότε φοβήθηκε να μην κάνουν έρευνα στο σπίτι της και μας προώθησε σε άλλους αντιστασιακούς που δέχτηκαν να μας φιλοξενήσουν. Ήταν ο Βενιζέλος Κωστάλας με την αδελφή του στο Βελονά. Εδώ έμεινα με τον ασύρματο σε πλήρη λειτουργία έως τις 30 Μαΐου.
Ήλθε ο Σεπτέμβρης. Στις επτά του μήνα, το απόγευμα της Πέμπτης, ο Καλαμπόκας προσπαθώντας να συναντήσει Γερμανούς που ήθελαν να λιποτακτήσουν έπεσε σε ενέδρα και σκοτώθηκε από αυτούς. Την Κυριακή το πρωί στις τέσσερεις η ώρα εγκατέλειψαν το νησί.
Ελπίζω να μη σας κούρασα και σας ευχαριστώ.»
Για το ίδιο θέμα την συμμετοχή των Χιωτών στρατιωτών στον πόλεμο του 1940, αξίζει να δείτε μια συνέντευξη ντοκουμέντο του αείμνηστου Κώστα Σιταρά από τα Κουρούνια το 2012 στον Γιάννη Τζούμα.
