Την Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2024, η Περιφερειακή Ενότητα Χίου σε συνέργεια με τον Μικρασιατικό Σύλλογο Βαρβασίου Χίου Βιβλιοθήκη “Ο ΦΑΡΟΣ” και τον Δήμο Χίου, τίμησαν με τον απαιτούμενο σεβασμό την θλιβερή επέτειο της Ημέρας Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, με Αρχιερατική λειτουργία στον Άγιο Χαράλαμπο και κατάθεση στεφάνων στον ανδριάντα του Νικολάου Πλαστήρα.
Κατά τη διάρκεια της Θ. Λειτουργίας θα πραγματοποιήθηκε η παρακάτω επίκαιρη ομιλία από τον Ιστορικό Παναγιώτη Λάλα.
102 χρόνια πέρασαν από το μικρασιατικό δράμα, κι ας μου επιτραπεί ο όρος δράμα ή καλύτερα τραγωδία, ώστε να αποφύγω αφενός την παγιωμένη ορολογία ﮴καταστροφή﮴ και αφετέρου, να αποπειραθώ να οδηγήσω τις ψυχές μας από αυτό εδώ το βήμα, στην αριστοτελική έννοια της κάθαρσης.
Δεν επιθυμώ να σας μιλήσω για χαμένες πατρίδες, γιατί ΔΕΝ υπάρχουν χαμένες πατρίδες. Αντιθέτως, θέλω να σας μιλήσω για αλησμόνητες πατρίδες. Για εκείνες τις πατρίδες που δεν είχαν την τύχη να δοξαστούν από δάφνινα στεφάνια νίκης αλλά καταδικάστηκαν να θυσιαστούν και να συρθούν ﮴επί ασπαλάθων﮴, δοκιμαζόμενες στου κύκλου τα γυρίσματα.
Τον 5Ο αιώνα π.Χ. ο Πλάτωνας, υμνώντας το μεγαλείο της εξάπλωσης των Ελλήνων στη Μεσόγειο θάλασσα και τον Εύξεινο Πόντο, μία μακρόχρονη δηλαδή διαδικασία, που είχε τις απαρχές τηςαπό τον 11ο έως τον 9ο αιώνα π.Χ., κατά τον πρώτο και δεύτερο αποικισμό, περιγράφει τον τότε ελληνικό κόσμο ως ﮴η θάλασσα που γύρω της απλώνονται οι Έλληνες σαν τα βατράχια σε λίμνη﮴. Στη γη της Ιωνίας λοιπόν, απλώθηκαν οι Ίωνες, οι Δωριείς και οι Αιολείς και με κύρια συστατικά τον αέρα και το φως του ουρανού της Ιωνίας, δημιουργούν και ευαγγελίζουν στον απανταχού ελληνισμό την υψηλή αισθητική, τις τέχνες, τα γράμματα, τις επιστήμες και τη φιλοσοφία, καθιστώντας την Ιωνία μήτρα ελληνικού ελευθέρου πνεύματος.
Κι όμως ήταν το 494 π.Χ. όταν η Ιωνία γνώρισε το πρώτο της δράμα με την εκ βάθρων καταστροφή της Μιλήτου από τους Πέρσες. Ήταν τέτοιο το μέγεθος της καταστροφής της Μιλήτου, που 22 χρόνια αργότερα, το 472 π.Χ. και ενώ οι Έλληνες είχαν βγειοι μεγάλοι νικητές από τους Περσικούς Πολέμους, ο τραγικός ποιητής Αισχύλος δημιούργησε την τραγωδία ﮴Πέρσαι﮴. Κι όταν η τραγωδία του Αισχύλου παίχτηκε για πρώτη φορά στο θέατρο των Αθηνών, οι Αθηναίοι πολίτες ξέσπασαν σε κλαυθμούς και οδυρμούς κατά τη διάρκεια της παράστασης, αναλογιζόμενοι τα πάθη των προγόνων τους, τα πάθη της ιωνικής φυλής τους.
Σμύρνη, Φώκαια, Πέργαμος, Μίλητος, Μαγνησία, Κολοφώνα, Έφεσος, Αιγές, Άσσος, Κύμη, Νίκαια, Προύσα, Απάμεια Καππαδοκίας, Αλικαρνασσός, Κνίδος, Άβυδος, Λάμψακος και τόσες άλλες αρχαίες ελληνικές πόλεις και χωριά της Μικράς Ασίας, αποτέλεσαν για αιώνες το προγεφύρωμα της εξάπλωσης του ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού στην Ανατολή.
Μέχρι που ο Θεός, επέλεξε για την Ιερά Αποστολή έναν Μικρασιάτη, ιουδαϊκής καταγωγής… αλλά ελληνόγλωσσο και ελληνομαθή, για να διαδώσει το λόγο Του, τον Απόστολο Παύλο εκ Ταρσού Κιλικίας. Ήταν η Έφεσος, η Σμύρνη, η Πέργαμος, τα Θυάτειρα, οι Σάρδεις, η Φιλαδέλφεια και η Λαοδικεία, όπου το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου έδωσε καρπούς και ρίζωσε η χριστιανική πίστη, καθώς οι ανωτέρω επτά πόλεις θεμελίωσαν τις πρώτες 7 ιερές Εκκλησίες τον 1ο αιώνα μ.Χ. Έκτοτε η Μικρά Ασία κατέστη σταδιακά και μετά από πολλές εκρηκτικές ζυμώσεις, ο πνεύμονας του Ελληνικού Γένους, η εστία σύζευξης του ελληνικού πνεύματος και κληρονομιάς με την ορθόδοξη χριστιανική πίστη υπό την σκέπη της Βασιλεύουσας.
Όμως καμία ανθρώπινη αυτοκρατορία επί γης δεν είναι αιώνια. Του κύκλου τα γυρίσματα ήρθαν και δοκίμασαν την πίστη και τα δομικά μας στοιχεία ως Έθνος για 400 χρόνια. Και ήταν το όμαιμον, το ομόγλωσσον, το ομότροπον αλλά και το ομόθρησκον, όπως τα όρισαν οι αρχαίοι πατέρες μας, που σήμαναν την ώρα για νέες Θερμοπύλες και Σαλαμίνες. 10.000 Μικρασιάτες σφαγιάσθηκαν όταν έγινε ο μεγάλος ξεσηκωμός του 1821 στο Μοριά, γιατί ο τύραννος φοβήθηκε για αυτό που έρχεται. Η σφαγή αυτή όμως δεν σταμάτησε τους προγόνους μας από το να στέλνουν στον αγώνα του Έθνους χρήματα, πολεμοφόδια αλλά και εθελοντές, οι οποίοι συγκρότησαν κατά την Ελληνική Επανάσταση την ιωνική φάλαγγα.
Και ήρθε η μεγάλη ώρα και το Γένος μας θεμελίωσε κράτος το 1830. Όμως εκείνο το πρώτο κράτος ήταν φτωχό και μικρό, καθώς ο πλούτος και η δύναμη του Έθνους βρισκόταν έξω από τα στενά και περιορισμένα σύνορά του. Γεννήθηκε έτσι η Μεγάλη Ιδέα, που είχε της ρίζες της στο Θούριο του Ρήγα και εκφράστηκε ανοιχτά από τον Πρωθυπουργό Ιωάννη Κωλέττη το 1844. Έβραζε ο υπόδουλος Ελληνισμός από άκρη σε άκρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας περιμένοντας την πολυπόθητη ώρα της ένωσης με τους αδερφούς της Ελλάδας. Και ήρθαν πάλι του κύκλου τα γυρίσματα και ενώ περάσαμε πίκρες και απογοητεύσεις, το 1912 και 1913 ενωμένοι πιστέψαμε και πάλι στις δυνάμεις μας και ενσωματώσαμε την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Εμείς οι Μικρασιάτες όμως… μαζί με τους Βορειοηπειρώτες και τους Πόντιους, μείναμε απέξω. Έπρεπε να περιμένουμε κι άλλο. Κωνσταντίνος την έχτισε, Κωνσταντίνος την έχασε και Κωνσταντίνος θα την ξαναπάρει, μαζί με τη Μικρασία, λέγανε τότε οι προπαππούδες μας.
Όμως εκείνο το μιαρό σκουλήκι που κατατρώει την ελληνική φυλή για χιλιετίες, ήρθε και πάλι να τραφεί από τις ψυχές μας. Την κρίσιμη ώρα που ανοιγόταν το όνειρο μπροστά μας, επιλέξαμε να χωριστούμε σε Βενιζελικούς και Αντιβενιζελικούς ανοίγοντας το θλιβερό κεφάλαιο του Εθνικού Διχασμού. Την ίδια ώρα όμως ο εχθρός ανασυντασσόταν. Ο Γερμανός στρατηγός εβραϊκής καταγωγής, Λίμαν Φον Σάντερς, ένα όνομα που κάθε Μικρασιά της πρέπει να θυμάται, ως σύμβουλος και ανώτατος διοικητής του τουρκικού στρατού, οπλίζει το χέρι των Νεότουρκων. Τους υποδεικνύει, ότι η επιβίωση της Τουρκίας περνάει μέσα από τη γενοκτονία των Ελλήνων και των Αρμενίων. Και πράγματι το τουρκικό κράτος μεταξύ 1914 και 1919 πραγματοποιεί τις γενοκτονίες εις βάρος των χριστιανών Αρμενίων, Ασσυρίων, Κιρκασίων και των Ελλήνων του Πόντου. Επόμενος τους στόχος ήταν οι Μικρασιάτες. Στο διάστημα 1914 – 1919, ο ανθός της Μικρασίας, 250.000 νέοι, πεθαίνουν στα τάγματα εργασίας - αμελέταμπουρού ενώ παράλληλα 700.000 Μικρασιάτες έρχονται ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Και τονίζω τον αριθμό αυτό διότι είναι ΛΑΘΟΣ να θεωρούμε ότι οι πρώτοι πρόσφυγες ήρθαν μετά το 1922.
Κάτω από τον κίνδυνο του αφανισμού των Μικρασιατών, ο Ελληνικός Στρατός, στις 15 Μαΐου του 1919, με απόφαση του συμμαχικού συμβουλίου ως εφαρμογή της συνθήκης του Μούδρου, αποβιβάζεται στη Σμύρνη. Άραγε ποιος Έλληνας δε θα γύρναγε το χρόνο πίσω για να ζήσει αυτή τη μεγάλη στιγμή… Η παρουσία του στρατού μας στη Σμύρνη επομένως δεν ήταν έκφραση ιμπεριαλισμού όπως σκόπιμα ή εσφαλμένα διατυμπανίζουν ορισμένοι παρασύροντας και τους αδαείς αλλά ήταν παρουσία σωτηρίας των Μικρασιατών που απειλούνταν ευθέως από το τουρκικό κράτος και τις γενοκτονικές πολιτικές του.
60 περίπου μάχες έδωσε ο στρατός μας στη Μικρασία, οι περισσότερες από αυτές νικηφόρες. Κάθε σπίτι στη μητροπολιτική Ελλάδα έχασε και από έναν γιο. Γεμάτα είναι τα ηρώα μας σε όλη την Ελλάδα, ακόμα και στα πιο μικρά χωριά. Και η νίκη ήταν σίγουρη αλλά οι υποτιθέμενοι σύμμαχοι και οι αργυραμοιβοί πολιτικοί δεν άφηναν το στρατό μας να βγει από την επαρχία της Σμύρνης για να κερδίσει οριστικά. Φρόντισαν όλοι τους να αναστήσουν το θηρίο που ξεψυχούσε, παρέχοντας του κάθε βοήθημα. Μέχρι που τελικά το κατάφεραν και λίγο πριν φτάσουμε στην κόκκινη μιλιά, το όνειρο, μας το έκλεψαν. Ο στρατός μας χωρίς νερό και εφοδιασμό, προδομένος από τον διχασμό στη μακρινή μητρόπολη, κουράστηκε να πολεμά και ξεκίνησε την ηρωική υποχώρηση, πρώτα στο Σαγγάριο και έπειτα στη γραμμή του Εσκισεχίρ και Αφιόν Καραχισάρ. Παρά τις λυσσαλέες μάχες, τελικά αποφασίστηκε η οριστική αποχώρηση από τη Μικρασία και ο στρατός μας ξεκίνησε αλλού τακτικά και αλλού ατάκτως, να κινείται προς τα καράβια που τον περίμεναν στη Σμύρνη. Πού πάτε… πού μας αφήνετε αδερφοί;
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, ο τουρκικός στρατός καθώς και οι άτακτοι Τσέτες εισέρχονται στη Σμύρνη. Ήταν η στιγμή που αναβίωσε το ομηρικό δράμα και από Αχαιοί γίναμε Τρώες. Εκείνες τις ώρες, ο γέρος Πρίαμος και η Εκάβη είδαν ξανά το γενναίο Έκτορα να μπαίνει σε σώμα όχι Τρώα… αλλά Έλληνα και να υπερασπίζεται την πατρίδα μέχρις εσχάτων. Εκεί σε κάποια γειτονιά της Σμύρνης ήταν και η Κασσάνδρα που είδε το κακό που ερχόταν και ούρλιαξε ως μαινάδα: <<Η Σμύρνη μάνα καίγεται>>. Και τον μικρό και αθώο Αστυάνακτα, το γιο του Έκτορα, ο βάρβαρος δεν τον λυπήθηκε, τον κατακρήμνισε από τα τείχη της πόλης για να μη δώσει ποτέ γενιά. Σε κάποιο από τα δεκάδες πλοία όμως… μπήκε ένας Αινείας κουβαλώντας στις πλάτες του τον γέρο πατέρα του, τα ιερά και τα όσια της φυλής μας. Εκείνες τις σκοτεινές στιγμές, 2 άγιοι της Ελλάδας, ο ένας ιερέας και ο άλλος στρατιωτικός, σήκωσαν στις πλάτες τους όλη την ιωνική ιστορία και το δράμα. Ήταν ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, που αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του και μαρτύρησε στα χέρια των βαρβάρων αλλά και ο Νικόλαος Πλαστήρας, που όταν όλοι αποχωρούσαν, εκείνος συνέχισε να πολεμά και να νικά με το επίλεκτο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, σώζοντας έτσι χιλιάδες άμαχους Μικρασιάτες στην χερσόνησο της Ερυθραίας.
Και έτσι οι προπαππούδες μας ήρθαν οικέτες στην μητροπολιτική Ελλάδα. Όλοι τους λένε πρόσφυγες, στην αρχαιότητα όμως θα τους έλεγαν οικέτες. Και ήταν τα χρόνια τους δύσκολα, από νοικοκυραίοι βρέθηκαν να είναι πένητες και στοιβαγμένοι σε παραπήγματα. Ρίζωσαν όμως ξανά και σηκώθηκαν όρθιοι, σώσανε τη Μακεδονία και τη Θράκη και γέμισαν την Ελλάδα με πόλεις και χωριά. Καλλιέργησαν ξανά τη γη και άκμασαν στο εμπόριο και στη βιοτεχνία. Έφεραν μαζί τους τις τέχνες και τα γράμματα και γέμισαν πολιτισμό τη χώρα. Χάρισαν στη δωρική και ταλαιπωρημένη από τους πολέμους Ελλάδα το ιωνικό τους πνεύμα, γεμίζοντας χρώματα και αρώματα ακόμα και το πιάτο του φαγητού. Μα πάνω από όλα έφεραν τα ιερά και τα όσια της φυλής μας, μαζί με όλες τις μνήμες.
Σήμερα λοιπόν, βρισκόμαστε όλοι μαζί εδώ, όχι για ένα απλό μνημόσυνο αλλά γιατί εκτελούμε υποσυνείδητα μία κοινή αποστολή ενός αγώνα που δεν έχει τελειώσει. Σήμερα ενωμένοι, τιμούμε τους προγόνους μας, μα πάνω από όλα αναλαμβάνουμε την ευθύνη να εξακολουθήσουμε να μεταφέρουμε από γενιά σε γενιά, το μήνυμα της επιστροφής, για όσα χρόνια και όσους αιώνες και αν χρειαστεί, μέχρι να ξαναρθούν του κύκλου τα γυρίσματα. Αν αποτύχουμε να μεταλαμπαδεύσουμε αυτό το μήνυμα στα παιδιά μας και αν η Μικρασία ξεχαστεί, τότε και μόνο τότε, ίσως θα μπορέσω να αποδεχτώ και τον όρο Μικρασιατική Καταστροφή.
Και κλείνω την ομιλία μου με τον πιο δυναμικό στίχο της ποντιακής γραμματείας, προσπαθώντας και εγώ να σας περάσω το μήνυμα και να επέλθει η κάθαρση στο δράμα…
Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο…
Ζήτω το Έθνος
Ζήτω η Μικρασία
