Φιλοσοφικοί στοχασμοί στο φαινόμενο τού θανάτου

Σάβ, 18/01/2025 - 19:57

 

Η φιλοσοφία* δεν αρκείται μόνο στην ανάλυση τής πραγματικότητας τού εμπειρικού κόσμου, αλλά οργανώνει την ανθρώπινη σκέψη με βάση την ανθρώπινη λογική…
Σήμερα δεν θα πούμε ούτε και θα ασχοληθούμε με τις βασικές αιτίες που οδήγησαν τον άνθρωπο να φιλοσοφήσει, παρά μόνο με αυτές που τον ώθησαν να σκεφτεί σχετικά με την ύπαρξη του. Έτσι μια από τις γενεσιουργές αιτίες που οδηγεί τον άνθρωπο (γενικά μπορεί να πει κανείς) σε νέες πνευματικές αναζητήσεις, είναι η αμφιβολία – απορία. Απ’ αυτήν ξεκίνησε και ο Σωκράτης με τη μοναδική ρήση “Ἓν οἶδα ὅτι οὐδέν οἶδα”· που φανερώνει την συναίσθηση τού ανθρώπου στη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός είναι πεπερασμένος**. Και είναι βέβαιον ότι υποκύπτει στη φθορά και στον θάνατο. Το ζήτημα που προκύπτει εδώ είναι τι πρέπει να κάνουμε γνωρίζοντας αυτά τα δεδομένα και όχι τι πρέπει να πιστεύουμε. Σκεπτόμενοι ορθολογικά θα βρίσκαμε την ευτυχία όχι μόνο στο πνεύμα, αλλά και στο βαθμό που πρέπει, στα υλικά αγαθά και θα συμφωνούσαμε με την προτροπή τού Κλεόβουλου του Λίνδιου που μας είπε το περίφημο “Μέτρον άριστον”. Θεωρώ παράληψη – επί του προκειμένου – να μην αναφερθούμε και στη θέση τού Επίκουρου, ο οποίος μας λέει πως ο άνθρωπος “πρέπει” να φιλοσοφεί και να μελετά αυτά που φέρνουν ευδαιμονία- ευτυχία που όταν την έχομε, έχομε τα πάντα. Μιά και η κατοχή πλούτου δημιουργεί ταραχή και ανησυχία στην ψυχή… Αυτός που φιλοσοφεί -αν και δεν μένει ανέγγιχτος από τα πάθη-, δεν επηρεάζεται... πολύ δε περισσότερο δεν τον καταβάλλει ακόμα και ο φόβος τού θανάτου. Γιατί δεν ωφελεί την ψυχική μας ηρεμία, αν ουσιαστικά δεν απαλλαγούμε από αυτόν το φόβο, που “κυριαρχεί” στη ζωή του ανθρώπου. Μιά και αυτός καθορίζει την πορεία του ανάλογα με τη σκέψη του, την οποία (δυστυχώς) συνδέει – συσχετίζει με τη θρησκευτική του πίστη, στην οποία παρεμβάλλεται  ο διάβολος, η κόλαση, η απειλή τής αιώνιας τιμωρίας ακόμα και της στιγμιαίας  βλ. σεισμοί πλημμύρες και άλλες καταστροφές… Όσο και αν το θρησκευτικό αντικείμενο δεν είναι αισθητό, εν τούτοις βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο.  Άρα μπορεί να πει κανείς πως έχει σχέση με την πεποίθηση τού ανθρώπου καθώς και την αυτοσυνειδησία του. Ορθά λοιπόν το θεωρούν κάποιοι κάτι προσωπικό για τον άνθρωπο, ο οποίος προσδιορίζει τη συμπεριφορά του με κάτι ουσιαστικά άγνωστο το οποίο αποτελεί αντικείμενο τής νόησης.                                                                                                                                                                                                                           Παρ’ όλα αυτά ο άνθρωπος πρέπει να ζη μία ζωή ισορροπημένη και δίκαιη που θα τον καθιστά υπεύθυνο στις υποχρεώσεις τής ζωής, αλλά χωρίς τον φόβο τού υπαρξιακού άγχους. Γιατί κανένας δεν αμφιβάλλει πως θα τον κλάψουν. Και μόνο αυτός που δεν γεννήθηκε δεν θα πεθάνει. Ωστόσο το άγουρο είναι αυτό που δεν “τρώγεται” και σε πικραίνει. Την μοίρα τού θανάτου όσο και αν είναι φριχτή δεν μπορεί να την αποφύγει κανείς. Αν και η ζωή κατά τη λαϊκή ρήση είναι “γλυκιά” και ο θάνατος “πικρός” μόνο στη σκέψη τού αποχωρισμού και τον πόνο που προέρχεται από αυτόν. Γιατί ο θάνατος είναι το αντίθετο τής ζωής...η ζωή προϋποθέτει αίσθηση, συναίσθημα, αντίληψη αλλά και συνείδηση. Αντίθετα ο θάνατος είναι η πλήρης απουσία των αισθήσεων. Πόνος υπάρχει μόνο στη ζωή δηλαδή εκεί που δεν υπάρχει θάνατος. Ο θάνατος είναι μιά τραγωδία που δεν έχει σχέση με την Ελληνική (τραγωδία). Είναι μιά καρμανιόλα τού Μωσαϊκού νόμου που καλλιεργεί η πίστη, αντίθετα με τη γνώση και τον πολιτισμό… Ο θάνατος όπως και ο έρωτας είναι δυό στιγμές μοναδικές στη ζωή τού ανθρώπου. Η μοναδικότητά τους έγκειται στο ότι ο έρωτας πεθαίνει δια του θανάτου και ο θάνατος γεννιέται δια του έρωτος. Έτσι, το “για πάντα” τού θανάτου όσο φοβερό και αδυσώπητο είναι, είναι οριστικό που δεν μπορεί να το αποκρύψει καμία “λογική” και κατήχηση.   Όσο για την αθανασία, αυτή υπάρχει μόνον εν ζωή και σχετίζεται με την πορεία τού ανθρώπου πάνω στη γη. Εν ολίγοις, με την ηθική τις καλές πράξεις και τη συμπεριφορά του. Και όπως μας λέει ο νεκρώσιμος εκκλησιαστικός ύμνος “πάντα ματαιότατης τα ανθρώπινα…” όπου “ου παραμένει ο πλούτος ου συνοδεύει η δόξα…”. Αντίθετα, αυτό που πραγματικά παραμένει είναι “γη και σποδός”. Και αυτό ισχύει για όλους.  Μας ενημερώνει και πάλι η νεκρώσιμος ακολουθία, λέγοντάς μας, “ἄρα τίς ἐστί βασιλεύς ή στρατιώτης, ή πλούσιος ή πένης ή δίκαιος ή ἁμαρτωλός”. Όσο για την θετική έκβαση τής πορείας προς τον θάνατο, όντως αποτελεί “παράδοξο μυστήριο” το να πάει ένας άνθρωπος στον παράδεισο  ή σε “τόπο αναψύξεως” όπου θα κατοικήσει! Φαίνεται λοιπόν πως εδώ λείπει το μέτρο της κατανόησης τού ανθρώπινου πόνου, που λειτουργεί ως απειλή αφού μας λέει πως κάποιοι θα ευφρανθούν και κάποιοι άλλοι θα “βράσουν στα καζάνια τής κόλασης”. Εδώ φαίνεται και “η υποκρισία ως συνέπεια τής οντολογικής απάτης στο επίπεδο τής πράξης”. Η αρετή*** ως προτέρημα, χάρισμα και αξία είναι (πρέπει να είναι) το βασικό προσόν του ανθρώπου, που ρυθμίζει την ηθική του συμπεριφορά και δεν σχετίζεται με τον ωφελιμισμό ούτε με τα “κατά   συνθήκην ψεύδη” ούτε πρέπει να τοποθετείται πάνω από τη θέλησή μας. Όμως  κάποιοι δεν ήθελαν να θεσπίσουν αυτό το νόμο, αλλά να τον πάρουν από κάπου και να διατάσσονται από κάπου όχι μόνο ως εκφραστές αλλά και κάτοχοι τής αυθεντικής ηθικής. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για δουλοπρεπή υποταγή όπως ακριβώς σε ένα μονάρχη· ακόμα και ματαιόδοξη… Στην πραγματικότητα όμως η κοινωνική δυσαρέσκεια είναι αυτή που δημιουργεί και δικαιολογεί τις υποχρεώσεις στον άνθρωπο, χωρίς καν να αναρωτηθεί γιατί πρέπει να ζη διαζευχτικά. Δηλαδή ή πρέπει να είναι με το Θεό ή με το Διάβολο.  Παρόλα αυτά όμως πρέπει να γνωρίζει ότι η κρίση τού Θεού “δικαία εστί”... Και εκφράζεται από τον “Δεκάλογο” ο οποίος σωστά παροτρύνει τον άνθρωπο με τη εντολή “ού ψευδομαρτυρήσεις”... και μάλιστα ενώ γνωρίζει την αλήθεια στην πράξη (και όχι στα κείμενα) όπου κάποιος προνοεί και μας κηδεμονεύει ή μας τιμωρεί, ακόμα και μας απαλλάσσει από τις ευθύνες των πράξεών μας…
                                                               

                                                                             ▬

* Είναι φανερό πως ο διάβολος κρύβεται παντού και όχι μόνο στις λεπτομέρειες. Και όποιος ασχολείται με τη φιλοσοφία σίγουρα ακολουθεί ένα σωστό τρόπο σκέψης. Ας μη ξεχνάμε πως η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος σκέψης που προσπαθεί να φωτίσει κάποια “δεδομένα” και κάποιες λέξεις που θέλουν ιδιαίτερη ανάλυση, προσοχή και αν θέλετε εμπειρική προσέγγιση. Λογική που πρέπει να ισχύει και στην πολιτική ως τέχνη δημοκρατικής διακυβέρνησης και διαμόρφωσης πολιτικής συνείδησης.

** Πεπερασμένος – η – ο μτχ. παρακ. του ρ. Περαίνομαι που σημαίνει ό,τι έχει συγκεκριμένα όρια.

Και επί του προκειμένου αυτά αναφέρονται στο χρόνο ή τη διάρκεια τής ζωής του. Το ενεργητικό περαίνω σημαίνει τελειώνω. Το τετέλεσται, δηλώνει με δραματοποιημένο τόνο το επερχόμενο τέλος όπου δεν υπάρχει πια σωτηρία. Δηλ. Σημαίνει κάτι που γίνεται τελειωτικά. 

*** Αρετή με την ευρύτερη έννοια σημαίνει την μόνιμη και σταθερή διάθεση τού ανθρώπου προς το αγαθό και γι’ αυτό πρέπει να λειτουργεί συνειδητά στον άνθρωπο. Η εκκλησία μας θεωρεί την αρετή ως πίστη και συμμόρφωση στις θεϊκές εντολές και στον “θεϊκό νόμο”.

Και οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δώσει στην αρετή θεϊκή υπόσταση. Όμως, πίστευαν πως ήταν προσωποποίηση τής ανδρικής δεξιότητας και ικανότητας ιδιαίτερα στον πόλεμο τού οποίου θεός άριστος ήταν ο Άρης.

 

Knafpl@ hotmail.com

Άλλες απόψεις: Toυ Κώστα Ναυπλιώτη