Έγινε στις 10 Οκτώβρη 1941 με πρωτοβουλία των κομμουνιστών στρατιωτών στη Μέση Ανατολή
Στην Αίγυπτο πριν την κήρυξη του Β Παγκοσμίου ιμπεριαλιστικού πολέμου, στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια δρούσε η παράνομη Κομμουνιστική Οργάνωση «Αντιφασιστική Πρωτοπορία» (ΑΠ).
Όταν έπεσε το Μέτωπο μετά την εισβολή των Γερμανών τον Απρίλη του 1941, έφτασαν στη Μ. Ανατολή οι Έλληνες στρατιώτες, αφού πέρασαν από τον Έβρο και οι νέοι προερχόμενοι από τα νησιά (Χίος, Λέσβος, και Ικαρία) τότε άρχισε να δημιουργείται σιγά-σιγά η 1η Ελληνική ταξιαρχία.
Ο Γιάννης Σάλας, πήρε την πρωτοβουλία σε συνεργασία με στελέχη του εργατικού κινήματος που δρούσαν – προπολεμικά- στην Ελλάδα και προχώρησε σε παράνομη σύναξη πέντε ατόμων των : Γιάννη Σάλα, Χαράλαμπο Πλακίδα, Εμμανουήλ Πίττα, Χρήστο Σαπουντζή και Ιωάννη Σπιθάκη, που συνεδρίασαν στο ΚΑΡΜΕΛ πάνω από τη Χάιφα και ίδρυσαν στις 10 Οκτώβρη 1941 την Α.Σ.Ο - Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση.
Επικεφαλής τους ήταν ο Ακροναυπλιώτης Γιάννης Σάλας, από το Φραντάτο Ικαρίας, ασυρματιστής του εμπορικού ναυτικού και παλιό στέλεχος του ΚΚΕ στην Κ.Ο. Πειραιά.
Το κάλεσμα της απευθύνονταν σ’ όσους σκέπτονταν και αισθάνονταν πατριωτικά και γι’ αυτό στα στρατιωτικά στρατόπεδα έπνεε ο αντιφασιστικός άνεμος, που δημιουργούσε πειθαρχία, ενθουσιασμό και συλλογική δράση.
Έτσι, τμήματα της Α.Σ.Ο συγκροτήθηκαν και στο ναυτικό (ΑΟΝ) με δημοσιογραφικό όργανο την «Ελευθερία» και στην αεροπορία (ΑΟΑ)» με δημοσιογραφικό όργανο τον «Αστέρα».
Στις μονάδες του στρατού, της αεροπορίας και του ναυτικού εντάχθηκαν χιλιάδες Ελληνόπουλα που πήγαν να πολεμήσουν το Χιτλερικό φασισμό στη Μέση Ανατολή, ανάμεσά τους χιλιάδες Χιώτες που πρωτοστάτησαν στις πολεμικές «στιγμές» στο Ελ Αλαμέιν, στις νηοπομπές στους ωκεανούς και στη Μεσόγειο θάλασσα.
Η συμμετοχή τους στα τμήματα της ΑΣΟ συνέβαλε στη δημιουργία αγωνιστικού κλίματος και σύγκρουσης με τις φίλο - μεταξικές δυνάμεις που επιδίωκαν τον εγκλωβισμό των συνειδήσεων την αδράνεια και τη διάλυση των στρατιωτικών δυνάμεων.
Η διαπαιδαγώγηση των μελών είχε σαν στόχο:
- Να ξέρουν γιατί αγωνίζονται.
- Να έχουν ξεκαθαρισμένη αντίληψη εναντίων τίνος πολεμούν.
- Να μάθουν να πολεμούν.
Η συγκρότηση της Α.Σ.Ο αποτέλεσε δημιούργημα των αναγκών του αντιφασιστικού αγώνα, αφού οι στρατευμένοι έβλεπαν ότι καμιά πολεμική προετοιμασία δε γινόταν, αντίθετα διοχετεύονταν πληροφορίες για τη μη συνέχιση του πολέμου.
Οι ένστολοι αντιλαμβάνονταν ότι η κυρία στόχευση της κυβέρνησης ήταν η επιβολή φασιστικού καθεστώτος – μεταπολεμικά - στην Ελλάδα και ετοίμαζαν την ανασύνταξη των φασιστικών δυνάμεων, με παράνομη οργάνωση τη ΣΑΝ και τη Νέμεσις και την ταυτόχρονη απομάκρυνση των ολίγων δημοκρατικών αξιωματικών.
Η ανώμαλη αυτή κατάσταση στη Μέση Ανατολή δημιουργούσε σοβαρές ανησυχίες στους οπλίτες αφού ζούσαν «τις προκλήσεις των αντιδραστικών αξιωματικών», «τις καταχρήσεις στη διαχείριση» και «τις ειδήσεις που έφταναν για την αισχρή και σκληρή μεταχείριση των συγγενών τους, που κλείστηκαν στα στρατόπεδα προσφύγων.»10 Επομένως ο σκοπός των πατριωτικών δυνάμεων που στρατεύτηκαν στη Μέση Ανατολή ήταν να «επιτελέσουν το πατριωτικό και εθνικό καθήκον τους.»
Η Α.Σ.Ο ήρθε να «μπολιάσει» – κατά πως έλεγε ο Γ. Σαλάς – τους νέους στρατευμένους με «μια συστηματική αντιφασιστική διαπαιδαγώγηση τόσο στο στρατό όσο και στους πολίτες…»
Βέβαια, επεδίωκε να χτυπηθεί το κλίμα ρεμούλας και αυθαιρεσιών, που υπήρχε στο στρατό, καθώς και να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα των συγγενών των προσφύγων: «Τα παιδιά των προσφύγων, τ’ αδέλφια και οι άντρες παντρεμένων γυναικών, που υπηρετούν στο στρατό. Μα δεν τους επιτρέπουν ούτε να πάνε να δουν τους δικούς τους.»
Η Α.Σ.Ο ήθελε να είναι μέσα στις μάχιμες μονάδες, κοντά στα μαχόμενα νιάτα, να αφουγκράζεται τις αγωνίες, τις έγνοιες, τους καημούς τους, να τους διαπαιδαγωγεί για τη σημασία και τη συμβολή τους «στον πόλεμο πλάι στους συμμάχους» αλλά και για το ρόλο τους «στην προοπτική ότι θα σταλούν στην Ελλάδα, όταν το επιβάλει ο απελευθερωτικός αγώνας.»
Αυτές οι σκέψεις βρήκαν την έκφραση τους στους σκοπούς της Α.Σ.Ο που αναφέρουν:
1) Κάθε Έλληνας που είναι στο χώρο της Μέσης Ανατολής και έχει δυνατότητες να κρατήσει όπλο, θα πρέπει να καταταγεί στο στρατό(…)
2) Κάθε δημοκράτης – αντιφασίστας, που είναι στο στρατό, έχει σοβαρά καθήκοντα απέναντι στον εαυτό του και στο λαό μας.
3) Κάθε Έλληνας να φροντίσει και να αγωνιστεί, ώστε αυτός ο στρατός να διαπαιδαγωγηθεί, με τις δημοκρατικές αντιφασιστικές ιδέες, που είναι ταυτόσημες, με το πνεύμα του συμμαχικού πολέμου.
4) Κάθε στρατεύσιμος ν’ αποκτήσει συνείδηση του σκοπού και της αποστολής του, με πειθαρχία συνειδητή, πως σαν στρατιώτης εκτελεί καθήκον ιερό, απέναντι στο δικό του εαυτό, στη δουλωμένη πατρίδα του και στο βασανισμένο αδελφό του λαό(…)Για ό,τι αφορά το μέλλον του τόπου μας: «Όταν οι πολεμικές επιχειρήσεις το επιστρέψουν, να αποβιβαστεί στον ελλαδικό χώρο και να βοηθήσει στην απελευθέρωση του, να φροντίσει να αγωνιστεί ο στρατός αυτός, να τεθεί στη διάθεση του ελληνικού λαού, να εκτελέσει και να επιβάλλει τη θέλησή του.»
Όλες αυτές οι θέσεις αναλύθηκαν, συζητήθηκαν σ’ όλα τα τάγματα, τα πλοία, τις μοίρες για να γίνουν κτήμα του κάθε νέου και έγινε προσπάθεια «να γίνουν συνείδηση απ’ το στρατό, κάτω απ’ τις πορτοκαλιές της Παλαιστίνης, μέσα στη νύχτα, κρυφά και προσεχτικά, για το φόβο του χαφιέ, του βαλμένου απ’ το διοικητή» θυμάται ο «οπλίτης άνευ ειδικότητας» Αργύρης Ζερβούδης.
Όπως σήμερα έτσι και τότε οι ίδιες αιτίες, πόλεμος και πείνα, ξεσηκώνουν τα κύματα της προσφυγιάς. Μόνο οι διαδρομές είναι αντίστροφες τότε: «από την κατεχόμενη Ελλάδα, την ηπειρωτική χώρα και τα νησιά, αμέτρητοι αυτοί που θαλασσοδέρνονταν και θαλασσοπνίγονταν» προς τα τουρκικά παράλια, κι από εκεί για Κύπρο, Αίγυπτο, Συρία… τώρα από την Αφρική και την Ασία - λόγω των πολεμικών συγκρούσεων στις χώρες τους και τον ωμό επεμβάσεων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων -χιλιάδες κάθε μέρα συρρέουν στα Μικρασιατικά παράλια για να περάσουν στα νησιά μας, με αποτέλεσμα συχνά πυκνά να χάνονται στα νερά του Αιγαίου πελάγους.
Η συμβολή του νησιού μας στο Β’ Ιμπεριαλιστικό παγκόσμιο πόλεμο ήταν μεγάλη, αφού πάνω από 500 ναύτες χάθηκαν στις πολεμικές νηοπομπές και περίπου 200 στρατιώτες έπεσαν στα πεδία των μαχών και βέβαια πρέπει να μνημονεύσουμε τους δεκάδες πρόσφυγες που χάθηκαν στο πέρασμα των στενών προς τον Τσεσμέ για να σωθούν από το λιμό που θέριζε στο νησί και τη Γερμανική θηριωδία.
Παραπομπές: 1. Οι αναφορές είναι από το βιβλίο του Αργύρη Ζερβούδη, Η ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΕΛ ΑΛΑΜΕΙΝ, (η 1η ελληνική Ταξιαρχία).
*Γιώργης Ηλ. Αμπαζής
Μέλος του Γενικού Συμβουλίου της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ