Έχει υποθεί πως ο Επίκουρος ήταν ένα απολίτικο άτομο που τον ενδιέφερε η ησυχία, αδιαφορώντας για τα κοινωνικά και πολιτικά τεκταινόμενα τής εποχής. Μιάς εποχής που οι κοινωνικές συνθήκες ήσαν δύσκολες και προβληματικές καθόσον υπήρχαν ακόμη οι πολιτικές αντιδικίες και αλληλοκατηγορίες μεταξύ των Αθηναίων και των Μακεδόνων.
Οι αναταραχές ήσαν συνεχείς σε μια κοινωνία προβληματική, με τη διαφθορά και τον φθόνο όχι μόνο να επικρατεί, αλλά να έχει αντικαταστήσει την ελληνική αντίληψη για την κοινωνία τής Κλασικής περιόδου…
Το κλίμα και οι ίντριγκες(1) τής περιόδου αυτής οδήγησαν και έπεισαν τον Επίκουρο να μείνει έξω από τη διαφθορά τής πολιτικής, έστω και αν γι’ αυτό κατηγορήθηκε με τα επίθετα τού τεμπέλη και αδιάφορου… Παρόλα αυτά ο Επίκουρος ασφαλώς και είχε πολιτικές ανησυχίες που όμως θεώρησε πως από τη στιγμή που έχει εκφυλιστεί ο θεσμός τής πόλης, και η έννοια του πολίτη είχε αντικατασταθεί από τη ματαιοδοξία την απληστία το κυνήγι τού πλούτου και τής δόξας, στοιχεία που ήταν αντίθετα με την κοινωνική λογική του· πίστεψε, πως η αποχή από την πολιτική ήταν φυσικό επόμενο επειδή θεωρούσε πως η εξουσία έχει φύγει από τους πολίτες, και γι’ αυτό δεν ένοιωθε ελεύθερος. Ωστόσο, αυτό που … βοήθησε στη διατύπωση απαξιωτικών κρίσεων και σχολίων ακόμα και στρεβλώσεων κατά των αντιλήψεων τού Επίκουρου, είναι η άγνοια η προκατάληψη και οι λανθασμένες δοξασίες, που ουσιαστικά απέβλεπαν στον έλεγχο τών μαζών ακόμα και στη δουλικότητα απέναντι στους δυνάστες.
Ο Επίκουρος δεν πίστευε σε ιδανικές πολιτείες μαζικής ευτυχίας, αλλά σε ευτυχισμένα άτομα που μπορούν να επιδράσουν στη διαμόρφωση τών θεσμών της πολιτείας για να επικρατήσουν οι έννοιες τής ελευθερίας, της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης. Πίστευε πως οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ειρηνικοί μεταξύ τους, γιατί διαφέρουν λόγω τού χαρακτήρα τους των πεποιθήσεών τους (δηλ. των πιστεύων τους) άλλα και των συμφερόντων τους.
Δεν πίστευε σε “αναλλοίωτες αλήθειες” που αποπροσανατολίζουν τον άνθρωπο και τον οδηγούν σε αδιέξοδα… Γίνεται φανερό πως ο Φιλόσοφός μας στήριζε την οποιαδήποτε αλλαγή προς το καλλίτερο βάζοντάς της όμως ανθρωποκεντρικό πρόσημο· και ότι η οποιαδήποτε αλλαγή θα πρέπει να εφαρμόζεται πρώτα στον κύκλο σου, στην οικογένειά σου, στην κοινότητα, στην πόλη και να καταλήγει στη χώρα σου, δημιουργώντας αξίες που θα εφαρμόζονται και θα επαληθεύονται σε πραγματικές συνθήκες… Μία από τις αιτίες που οδήγησε τον Επίκουρο στην αποχή από τα κοινά ήταν η κατάλυση τής Άμεσης κληρωτής Δημοκρατίας, πράγμα που ωστόσο δεν σήμαινε αδιαφορία, αλλά διαφοροποίηση η οποία έγινε γνωστή με τη ρήση “Λάθε Βιώσας”, η οποία διαστρεβλώθηκε και ερμηνεύτηκε ως “κάποιος που θέλει να ζη λαθραία σε βάρος των άλλων”.
Όμως, το “Λάθε Βιώσας” δεν σημαίνει αποχή από οποιανδήποτε πολιτική δράση, αλλά ο Επικούρειος μπορεί να συμμετέχει στην πολιτική μόνο όταν διαπιστώσει πως υπάρχουν σοβαροί λόγοι και κατάλληλες συνθήκες γι’ αυτό(2).
Παρόλα αυτά ο Επίκουρος εφιστά την προσοχή σε όποιον συμμετέχει, μήπως αλλοτριωθεί από τα αξιώματα και τη δόξα και καταλήξει σε έναν δυστυχισμένο βίο. Και αυτό, γνωρίζοντας ότι ο Έλληνας ενδιαφέρεται με πάθος για τις τιμές και τη δόξα.
Ο Επίκουρος γράφει στο βιβλίο του “Περί βίων” να μην πολιτευτείς (“ουδέ πολιτεύσεται”), αλλά ούτε να ασκείς ποτέ τυραννική εξουσία (“ουδέ τυραννεύσειν”). Επισημαίνοντας πως ανέκαθεν η εξουσία προσέλκυε τους συκοφάντες και τους επίδοξους σφετεριστές... Πίστευε, πως η ασχολία με την πολιτική και το κυνήγι τής εξουσίας δημιουργεί ψεύτικες φιλίες, κολακείες στους άρχοντες, αλλά και ψεύτικες υποσχέσεις κενές περιεχομένου.
Φαίνεται λοιπόν πως ο Φιλόσοφος λόγω των φυσιοκρατικών και δημοκρατικών αντιλήψεων του, δεν έτυχε οποιασδήποτε προβολής από τα ολιγαρχικά και τα θεοκρατικά συστήματα, που έφτασαν μέχρι τη διαστρέβλωση των απόψεών του, προπαγανδίζοντας και ερμηνεύοντας εσκεμμένα λάθος το “λάθε βιώσας” δηλ. να ζης απαρατήρητος, λέγοντας πως σημαίνει να ζης λαθραία, σε βάρος των άλλων...
Καταλήγοντας, να πούμε (ως προς την πολιτική) όπως ο ίδιος διευκρινίζει, πως όσοι επιθυμούν διακαώς να ασχοληθούν με την πολιτική και δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς “ας ακολουθήσουν τη φυσική τους ορμή για την πολιτική”. Όμως, αν θα συμβεί αυτό, να προσέξει όποιος ασχοληθεί με την πολιτική μήπως με τις πράξεις του βλάψει τους ανθρώπους φροντίζοντας μόνο για τον εαυτό του.
Τέλος, μη ξεχνάμε πως πολιτική, σημαίνει πράξη -όπως διαπιστώνουμε και στον διάλογο τού Πλάτωνα με τον Γοργία όταν του απαντάει πως δεν έχει σχέση με αυτούς τους πολιτικούς. Και ακόμα χειρότερα, πίστευε πως για να ασχοληθεί κάποιος με την πολιτική, είναι μια τιμωρία που σημαίνει πως δεν καταδέχεται να τον κυβερνούν κατώτεροί του(!). Όμως και ο Αριστοτέλης (Πολιτικά 1275α24) αναφέρει “πολίτης δ’ ἁπλῶς οὐδενί τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἤ τῷ μετέχειν κρίσεως καί ἄρχειν”⁕. Είναι φανερό πως αυτή η πολιτική αντίληψη από τον 4ο αι. και μετά είχε διαρραγεί, οπότε και άρχισε ο προβληματισμός τών αρχ. Ελλήνων φιλοσόφων να επανέλθει αυτή η αρχή σε μίαν “κατά προαίρεσιν” (δηλ. προαιρετικά) δημοκρατία που να έχει σκοπό την ευδαιμονία τών πολιτών η οποία γίνεται εφικτή μόνο μέσω της ορθής παιδείας και της φρόνησης των πολιτών και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την σωτηρία τής πατρίδας.
(1) Ίσως ο φιλόσοφος να είχε υπόψιν του τον Προσωκρατικό Ζήνωνα τον Ελεάτη που σκοτώθηκε στις πολιτικές διαμάχες τής εποχής. Τον Περικλή ο οποίος κατηγορήθηκε για κατάχρηση τού ταμείου της Συμμαχίας, αλλά και τις υποψίες πως ο Φειδίας νόθευσε το κράμα χρυσού με το οποίο είχε κατασκευάσει το χρυσελεφάντινο άγαλμα τής Αθηνάς.
Εκτός όμως από τις οικονομικές ατασθαλίες τού δημοσίου χρήματος, θα γνώριζε και τις αλληλοκατηγορίες τού Θεμιστοκλή και του Αριστείδη, του Δημοσθένη κ.α Ενέργειες που είναι αντίθετες με τη δικαιοσύνη και την αταραξία τών Επικουρείων.
(2) Βέβαια από τον 4ο αι. π.Χ η διοίκηση τής Δημοκρατίας άρχισε να γίνεται πιό σύνθετη με την διαφαινόμενη επικράτηση τών ρητόρων στην πολιτική σκηνή· καθόσον η ρητορική δεινότης εθεωρείτο και εν πολλοίς έγινε απαραίτητο εφόδιο για την ανάδειξη τού πολιτικού. Αυτή ήταν και η εποχή που επεκράτησαν οι δημαγωγοί, που με τα ωραιότατα λόγια τους εθεωρούνταν οι άριστοι μεταξύ των πολιτών. Αν και η λέξη “δημαγωγός” αρχικά ερμηνευόταν ως οδηγός τού λαού (λαός + άγω) στην πορεία η λέξη απέκτησε την ερμηνεία αυτού που άγει και φέρει δηλ. παρασύρει και εξαπατά το λαό. Και όπως μας λέει ο ρήτορας Ανδοκίδης “λόγοι δημαγωγού, έργα τυράννου”, αλλά και ο Αριστοφάνης στους “Ιππής” γράφει: “Η δημαγωγία γαρ ου προς μουσικού ετ’ έστιν ανδρός, ουδε χρηστού τους τρόπους, αλλ’ εις αμαθή και βδελυρόν.”
* Ερμηνεία: ο πολίτης από κανένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο (δεν) χαρακτηρίζεται (καλλίτερα) παρά από το ότι μετέχει τής δικαστικής κρίσεως και (της) αρχής.
Ωστόσο – ας θυμηθούμε και να πούμε – αυτό που έλεγε ο άγιος Κοσμοκαλόγερος Παπαδιαμάντης· Αυτοί οι πολιτικοί, αυτοί οι βουλεπταί εκατέστρεψαν το έθνος.