Μην σας φοβίζει ο βαρύς τίτλος. Η αναφορά μας θα περιοριστεί στην εκκλησία και στην εκμετάλλευση του θρησκευτικού συναισθήματος των θρησκευομένων, καθώς και στο ενδιαφέρον ή την αδιαφορία που εκ των πραγμάτων παρουσιάζει αυτό το μέγα θέμα.
Εκ προοιμίου ίσως θα πρέπει να σημειώσουμε ή απλώς να επισημάνουμε πως είναι ανάγκη να πούμε σ’ αυτούς που παριστάνουν τους σωτήρες, ότι πρέπει να μάθουν πως δεν είναι εφικτή μια παλινδρόμηση, ή ένα πισωγύρισμα στο παρελθόν∙ όταν ο άνθρωπος εκτός από δούλος του Θεού ένοιωθε και δούλος του αφεντικού. Και γι’ αυτό η σκέψη μας είναι ανάγκη να βασίζεται στη λειτουργικότητα τής κριτικής και όχι της αδιαφορίας. Δεν γνωρίζω, ή μάλλον με ανησυχεί η σκέψη -όπως πιστεύω- πως σήμερα η άσκηση της ηθικής ισοδυναμεί με την «εξαπάτηση της ευλάβειας» των ανήθικων στους «ταπεινούς». Μια και σε κάθε αποκάλυψη υπάρχει ή αν θέλετε είναι φορτισμένη με το στοιχείο της ουτοπίας. Αυτό όμως δεν πρέπει να μας οδηγεί στην υποταγή στο παρόν, όπως ακριβώς «η αλήθεια δεν επιβάλλεται παρά από τη δύναμη της ίδιας της αλήθειας, η οποία εισχωρεί στο νού απαλά και δυνατά μαζί».
Επομένως η αυτοσυνειδησία του ανθρώπου, η γνώση του Θεού είναι η αυτογνωσία των ανθρώπων. Η αυτογνωσία όμως αυτή έχει αξία όταν δεν υπακούει σε απολυτότητες και πίστεις, και παρακμάζει, όταν στηρίζεται στο συναίσθημα που δεν ανταποκρίνεται στο κοινωνικά παρόν, αλλά στην πίστη και την ελπίδα του μεταφυσικού.
Εδώ όμως προκύπτει ένα βασικό ερώτημα που πολλοί άνθρωποι πιστεύω πως θέτουν. Οι άνθρωποι που πιστεύουν πως είναι μέρος της φύσης, και ότι η κοινωνία στηρίζεται (ή πρέπει) στη λογική των ανθρώπινων νόμων, μπορεί να χαρακτηριστούν ως αθεϊστές; Και τι θα γίνει αν επικρατήσει ο νομοκρατικός άνθρωπος τον μεταφυσικό; Μα είναι απλό. Ο νομοκρατικός άνθρωπος θα έχει ορθολογιστική εξήγηση των φαινομένων που σήμερα θεωρούνται υπερφυσικά και η κοινωνική εξουσία θα κινείται με βάση τους φυσικούς μηχανισμούς και τους νόμους.
Προς το παρόν το μόνο υπερφυσικό ον είναι ο Θεός, που ίσως κάποτε θα πρέπει με προεξάρχουσα την επιστήμη να βοηθήσουμε στον επαναπροσδιορισμό του. Είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία τής χειραφέτησης από τα υπερ- φυσικά δεσμά, για να κατανοήσουμε τη σημασία του Θεού για τον κοινωνικό άνθρωπο. Αυτό θα γίνει μόνο όταν ο άνθρωπος αποδεσμευτεί από τους πρωτόγονους ορισμούς του Θεού, και κατ’ επέκταση να βοηθήσει στην απελευθέρωση της κοινωνίας από τις δουλικές αντιλήψεις∙ και κατανοήσει την ανάγκη να χειραφετηθεί από την ιερή φύση της κοινωνίας της αγοράς και της κερδοσκοπίας του κεφαλαιοκρατισμού, που χειραγωγεί τις φυσικές δυνάμεις και βοηθά στην εδραίωση του ελέγχου της ανθρώπινης βούλησης.
Ευτυχώς σήμερα οι φυσικοί νόμοι δεν αποτελούν αδιατάρακτα μυστικά.
Πρέπει να πούμε, πως ο σκοπός του δαμασμού της φύσεως και η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω σ’ αυτήν δεν γίνεται για λόγους αλαζονείας ή φιλοδοξίας –πέραν των εκμεταλλευτικών στοιχείων που αυτή εμπεριέχει-, ούτε για να αποδείξει κάτι, πέραν από το να εξασφαλίσει τον έλεγχο των όρων της ζωής.
Όταν όμως η ζωή και ο θάνατος αιχμαλωτίζονται σε πολιτικές ή εργαστηριακές διαδικασίες, η φυσική νομοτέλεια αποδυναμώνεται. Η υπέρβαση τής νομοτέλειας αυτής θα γίνει δυνατή –όπως προαναφέραμε- μόνο με την υποταγή των μέσων παραγωγής και των υλικών αγαθών στην εξουσία του ανθρώπου, που αναπόφευκτα θα βασίζεται στην ανθρώπινη ελευθερία και στη χειραφέτηση του ανθρώπου από τα δεσμά της θεϊκής παρέμβασης. Το θέμα μας πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι στα γεγονότα με αποδείξεις και όχι στο τι θεωρούμε αληθινά χωρίς αποδείξεις.
Τα γεγονότα όμως σήμερα δείχνουν την ανηθικότητα των ηθικών της πολιτικής, που είναι η συκοφαντία, η υποψία, αλλά και η διαστρέβλωση των αντιθέτων απόψεων. Η ηθική αυτή είναι μια μορφή ανηθικότητας, που κάνει τον άνθρωπο να πιστέψει στην «αρχή» του: «Δεν υπάρχουν ηθικά φαινόμενα, αλλά μια ηθική ερμηνεία των φαινομένων». Και η ερμηνεία των φαινομένων δεν είναι ηθική από καταγωγής. Άρα η πίστη είναι ένα προβληματικό θεμέλιο της ηθικής, και δεν είναι αναγκαίο οι υπερασπιστές της ηθικής να γίνονται και υπερασπιστές, όχι των λόγων του Χριστού, αλλά αυτών που έχουν γίνει ηθικολόγοι και έχουν νικηθεί από την όντως ηθική. Γιατί «η κριτική της ηθικής είναι ένας ανώτερος βαθμός ηθικής» και η ηθική ή αν θέλετε η μεταφυσική που γεννήθηκε από το φόβο, δημιούργησε εχθρούς. Πρέπει όμως να φωτιστεί από τον αληθινό κόσμο της αναγκαιότητας.
Και η αναγκαιότητα δεν λειτουργεί ως απλή ανθρώπινη δραστηριότητα, ούτε είναι απλά προϊόν τύχης, αλλά λειτουργεί ή πρέπει να λειτουργεί ως υπέρβαση από τα μεταφυσικά δεσμά που δημιουργούν την προβληματική ηθική και βάζουν τέλος στην αναζήτηση της αλήθειας.
Όσο για την ηθική, αυτή στον κόσμο μας έχει το χαρακτήρα της τεχνικής και η επιτυχία της εξαρτάται ανάλογα με το τι επιτυγχάνει, και…ίσως το καλό που αυτό προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο.
Γι’ αυτό έχω την εντύπωση ή αν θέλετε δημιουργείται η εντύπωση, κυρίως από τη συμπεριφορά
τής εκκλησίας, ότι παρεμβαίνει ή έστω θέλει να παρέμβει με τον τρόπο της στα της πολιτείας, υπερβαίνοντας το καθαρά εκκλησιαστικό της έργο, που πρέπει να αναφέρεται πρωτίστως στη θεμελίωση αξιών και αρχών που όλοι συμμερίζονται. Το ηθικό και γενικά παραδεκτό θα ήταν να εφαρμόσει τον ευαγγελικό λόγο∙ «ἀπόδοτε οὔν τά τοῦ Καίσαρος τῷ Καίσαρι καί τά τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ» (Κατά Ματθαίον κβ΄ 21).
Επομένως η κριτική της στάσης της εκκλησιαστικής ηθικής και όχι μόνο, μαρτυρεί ένα μεγάλο βαθμό ηθικότητας. Και η ηθική αυτοκτονεί μέσω της αληθοφάνειας.