Αρχίζοντας, πρέπει να πούμε πως για να ερμηνεύσεις σωστά μιά λέξη είναι αναγκαίο να βρείς πρώτα την ετυμολογική της προέλευση…δηλ. την αλήθεια της.
Εν προκειμένω λοιπόν μας ενδιαφέρει η λέξη “ψυχή”. Αυτή προέρχεται από το ρήμα ψύχω που σημαίνει φυσώ πρβλ. τις λ. ψύχρα, ψύχος (έλλειψη θερμότητας [δηλ. ζωής]), ψυχολόγος, ψυχοβγάλτης, ψυχωμένος, φρ. “αυτός έχει δύναμη ψυχής” / ψυχική δύναμη κ πα που σημαίνουν ζωντάνια & δύναμη… Αντίθετα με τη δύναμη είναι, το ψυχορραγώ – ψυχομαχώ (ψυχήν [δια] ρρηγνύω, σπάζω, συντρίβω, κόπτω, καταστρέφω]). Επίσης το ψυχομαχώ σημαίνει δίδω μάχη για να κρατηθώ στη ζωή. Επομένως δεν έχω, και προσπαθώ να αποκτήσω δύναμη. Απ’ την πλευρά τής δύναμης έχουμε την αρχ. λέξη ευψυχία, που σημαίνει γενναιότητα, ζωντάνια*.
Για την ψυχή μίλησαν από την αρχαιότητα διάφοροι φιλόσοφοι & φιλοσοφικά ρεύματα, όπως, ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης την χαρακτήρισαν ως την λογική ικανότητα τού ανθρώπου και ως αποτέλεσμα τών ανθρωπίνων πράξεων. Επίσης, μίλησαν και διάφορα φιλοσοφικά συστήματα όπως ο Ιουδαϊσμός, ο χριστιανισμός, ο Ινδουισμός κ.α. Για την ψυχή μίλησαν ακόμα ο Όμηρος καθώς και οι πυθαγόρειοι και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι. Τέλος, οι Ορφικοί πίστευαν πως η ψυχή έχει θεϊκή προέλευση… Επειδή όμως το θέμα – πρόβλημα είναι τεράστιο, θεωρώ αδύνατο να το ερευνήσει και να το αναλύσει κανείς σε βάθος σ’ ένα σημείωμα.
Ωστόσο, αν μου επιτρέπεται, να προσθέσω και να πω ελάχιστα σχετικά με την άποψη - θέση περί “άυλης ψυχής”. Εκ προοιμίου να πω, πως η ύπαρξη τής ψυχής θεωρώ ή και πιστεύεται πως είναι ο λόγος που βοηθάει τον άνθρωπο να πιστέψει στην μετά θάνατον ζωή. Και επειδή ο άνθρωπος ωθείται ή προσπαθεί να δώσει κάποια υπερβατική αξία στην ύπαρξή του, αδυνατώντας να πιστέψει πως είναι μόνο ύλη, αδυνατεί να πιστέψει πως και η ψυχή** “έχει υλική υπόσταση”· και ότι αυτή είναι η κυριότερη αιτία τών αισθήσεων και ουσιαστικά αποτελεί ένα μέρος τού σώματος το οποίο ζη και πονάει όσο ο άνθρωπος βρίσκεται εν ζωή πρβλ. την εκφρ. “πονά η ψυχή μου”.
Γιατί (είναι αποδεδειγμένο) πως όταν κανείς βρίσκεται εν ζωή, τότε υπάρχει και πόνος. Αυτό ακριβώς μάς λέει και το κοντάκιο της εξωδίου ακολουθίας όταν παρακαλούμε τον Χριστό να αναπαύσει την ψυχήν τού “δούλου σου, ένθα ουκ έστι πόνος” κλπ. δηλ. στον παράδεισο δεν υπάρχει πόνος… Έτσι, ο πόνος αυτός εξαλείφεται με τον θάνατο, χωρίς καμία υπερβατική παρέμβαση παρά μόνο αυτή που έχει δημιουργηθεί στην ανθρώπινη σκέψη για την μεταθανάτια ύπαρξη η οποία μπορεί και να “υπάρχει”, όμως δεν Είναι. Εδώ μπορεί να σκεφτεί κανείς το “σκέφτομαι άρα υπάρχω”! Ωστόσο, η σκέψη ( στην περίπτωσή μας) δεν σημαίνει ύπαρξη αλλά επιθυμία να Είναι κάτι…
Ίσως θα πρέπει να επισημανθεί πως η πίστη στα μάτια τού καθαρού ορθολογιστή “παρουσιάζει” ή φαίνεται να έχει μιά καθαρά ταξική αξία. Όμως, εκτιμώ πως μιά αυτόνομη κοινωνία θα μπορούσε να “πραγματώσει καλύτερα” κάποιες αξίες. Το πρόβλημα είναι, ποιες! Γιατί είναι φανερό πως η αξία τής ψυχής (ως αθάνατης) οδηγεί ή είναι δυνατό να οδηγήσει σε σκοπιμότητες οι οποίες υποτάσσονται στους θεσμούς μιάς κοινωνίας, και οι οποίες προσανατολίζουν ανάλογα το “κοινωνικώς πράττειν”, αφού θεωρούνται δεδομένες… Μιά τέτοια ορθολογική και πνευματική αξία που προσανατολίζει ανάλογα, θεωρείται και η ψυχή. Ωστόσο, τα φυσικά φαινόμενα περιγράφονται από νόμους, και οι νόμοι αυτοί δημιουργούν θεωρίες· και τα δύο αυτά αποσκοπούν στην κατά το δυνατόν πιό πιστή περιγραφή τής πραγματικότητας.
Να συμπληρώσουμε ακόμα, πως η εγκυρότητά τους βεβαιώνεται μέσω τής παρατήρησης και του πειράματος και βάσει αυτών δημιουργούνται τα δεδομένα. Εδώ, ίσως μας βοηθήσει η γνώμη – θέση των Σοφιστών, πως, μοναδική πηγή γνώσης είναι ο άνθρωπος και οι αισθήσεις του. Και με βάση αυτά έλεγε ο Πρωταγόρας “πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος”. Φαίνεται λοιπόν πως ο άνθρωπος έχει μεταφυσική και θρησκευτική ανάγκη από την οποία είναι δύσκολο να αποδεσμευτεί.
Και ένας λόγος που τον κρατά δεσμευμένο είναι η ύπαρξη (ή όχι) τής ψυχής η οποία τού χαράζει πορεία προς την αιωνιότητα...
Σύμφωνα με τις απόψεις – θέσεις αυτές, οι νόμοι και οι μεταφυσικές αρχές είναι δημιουργήματα τού ανθρώπου στην προσπάθειά του προς την “αθανασία”, αλλά και να βρει πως λειτουργεί η φύση… Παρόλα αυτά με βάση τη λογική τής επιστήμης δεν μπορούν εκ των προτέρων να δοθούν απαντήσεις σε διάφορα θέματα / ερωτήματα τα οποία δεν έχουν ή δεν μπορούν να αποδειχτούν· και με αυτό τον τρόπο να αποκτήσουμε μια έγκυρη γνώση. Ωστόσο, η εγκυρότητα μιάς θεωρίας μπορεί να εξαρτηθεί από τη γνώση των φανερών, που όμως και γι’ αυτά ακόμα ο άνθρωπος μπορεί να αμφιβάλλει(!) καθότι “η φύσις κρύπτεσθαι φιλεῖ” κατά τον Ηράκλειτο. Εδώ ακολουθεί η ελπίδα. Και γι’αυτό χρειάζεται έρευνα για να “εξερευνήσει το ἀνέλπιστον” και το “ἀνεξερεύνητον ἐόν καί ἄπορον” σύμφωνα με τον ίδιο. Καλό είναι λοιπόν να ξεκινάει κανείς από τα δεδομένα τής εμπειρίας, προκειμένου να ψάξει για λύσεις και να ερμηνεύσει ένα “Δήλιον πρόβλημα”⁕… που είναι το πρόβλημα τής ψυχής.
* βλ. Θουκ. Ιστορίαι 2.43.4 την μοναδική φράση τού μεγάλου ιστορικού που μας λέει:
“Οὕς νῦν ὑμείς ζηλώσαντες και το εὔδαιμον τό ἐλεύθερον, τό δ’ ἐλεύθερον τό εὔψυχον κρίναντες μή περιορᾶσθε τούς πολεμικούς κινδύνους” ...ελευθερία σημαίνει ανδρεία (τα μαύρα γράμματα δικά μου). “ψυχή παρά το ψύχω, το ζωογονῶ” βλ. διαδ/τιο.
“...παρά το ψύχω το ζωογονῶ” (Ε. Μ).
** Ο ψυχικός πόνος προέρχεται από την απώλεια τών νομιζομένων αγαθών. Δηλ. Ο ψυχικός πόνος εξαρτάται από την αντίληψη που έχουμε για την αξία τών πραγμάτων και των φαινομένων τής ζωής. Αυτός επιδρά στην φυσιολογική και κανονική θα έλεγε κανείς
λειτουργία τού λογικού και προέρχεται από μεγάλες συγκινήσεις, δηλ. φόβο, θυμό, χαρά λύπη, μίσος κλπ. Άρα, ουσιαστικά η ψυχή δεν είναι κάτι που παραμένει, αλλά μπορεί να κληρονομηθεί με διαφόρους τρόπους που εκφεύγουν τού παρόντος.
* Δήλιον πρόβλημα είναι ένα από τα γνωστά προβλήματα τής αρχαιότητας που δεν είναι δυνατόν να λυθούν μόνο με κανόνα και διαβήτη – βλ. διαδ. ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ - Λέγεται έτσι, γιατί το πρόβλημα αυτό προέκυψε στην αρχαία Δήλο, όταν είχε πέσει λοιμός και σύμφωνα με τον χρησμό τού Μαντείου, για να εξαλειφθεί (να λυθεί) έπρεπε να διπλασιάσουν τον βωμό τού Απόλλωνα ο οποίος είχε σχήμα κύβου, χωρίς να αλλάξουν το σχήμα του (βλ. διαδίκτυο).