Ηδονή σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία είναι η αίσθηση και η αισθητηριακή αντίληψη που θα δώσει κάποιος στο επίπεδο τής γνώσης.
Έτσι, η ηδονή χαρακτηρίζεται ως ηθικό αγαθό και πρέπει να είναι όμοια στο σώμα και στην ψυχή. Αυτή φέρνει ηρεμία που δηλώνει ατομική ισορροπία.
Την ηδονή την έχουμε ανάγκη ακριβώς τότε, όταν πονούμε από την απουσία της· ενώ όταν δεν πονούμε, δεν τη χρειαζόμαστε πια. Και όπως ο ίδιος μάς λέει: “Τότε γαρ τής ηδονής χρείαν έχομεν, όταν εκ του μη παρείναι την ηδονήν, αλγώμεν· όταν δε μη αλγώμεν, ουκέτι της ηδονής δεόμεθα”. Η ηδονή κατά τον Επίκουρο είναι μία πράξη ελευθερίας, που πηγάζει από την αυτοσυνειδησία, την αυτονομία, αλλά και την ελεύθερη βούληση τού ατόμου. Η ηδονή λοιπόν πρέπει να είναι όμοια στο σώμα και στη ψυχή και έτσι θα εξασφαλιστεί η ηρεμία και η ψυχική ισορροπία. Και όπως αναφέρει (βλ. Επικ. Προσφ. 33), “Η φωνή της σάρκας γυρεύει να μην πεινά, να μην διψά, να μην κρυώνει.
Ο άνθρωπος που απολαμβάνει αυτήν την κατάσταση και ελπίζει να την απολαμβάνει και στο μέλλον, μπορεί να συναγωνιστεί σε ευτυχία τον ίδιο τον Δία”. Δίδασκε πως ο έρωτας είναι μία φυσική ορμή και “σύντονος όρεξις αφροδισίων μετά οίστρου και αδημονίας”· και ως τέτοια χρειάζεται να ικανοποιηθεί μέσα στα όρια τής λογικής και της φρονιμάδας. Γι’ αυτό και συνέστησε τη χρήση τής φρόνησης και τον έλεγχο τών επιθυμιών. Διαφορετικά η ατελείωτη αναζήτηση τών μή αναγκαίων ηδονών καταντά ένα ολέθριο πάθος που αναστατώνει τη γαλήνη της ψυχής και υπονομεύει τις βασικές προϋποθέσεις τής ευδαιμονίας. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια ο Επίκουρος διατηρούσε ερωτικές σχέσεις με την νεαρή και όμορφη εταίρα Λεόντιον, η οποία ήταν μέλος τού Κήπου. Πιστεύοντας ωστόσο πως ο σοφός δεν ανακατεύεται σε παράνομες ερωτοδουλειές χωρίς τον έλεγχο τής σκέψης, τελικά διαπιστώνει πως ο πόνος και η ηδονή είναι ανταγωνιστικά μεγέθη.
Ο Επίκουρος πίστευε στον γάμο και στην οικογένεια για όσους ήταν προετοιμασμένοι για τέτοιες ευθύνες, και δεν συμφωνούσε με τον αμιγώς σεξουαλικό έρωτα, διότι παγιδεύει τον εραστή σε περιττές ανάγκες και προβληματικές συναισθηματικές καταστάσεις. Γι’ αυτό και απέρριπτε τόσο τις ασωτίες (βλ. Ρωμαϊκά φαγοπότια και όργια), όσο και την ασκητική ζωή που επέβαλαν διάφορες θρησκευτικές ομάδες.
Ωστόσο, ηδονή της ψυχής είναι αυτή που ανακουφίζει από το φόβο τού θανάτου και τον φόβο των θεών. Έτσι επιτυγχάνεται η ευδαιμονία την οποία θεωρεί το ύψιστο αγαθό με ποσοτική και ποιοτική μορφή. Η ποιότητα πρέπει να αναζητηθεί στη γνώση, πέραν από θρησκευτικούς φόβους και δεισιδαιμονίες σχετικές με τους θεούς και τον θάνατο· γιατί εν τέλει η αρετή από μόνη της δεν έχει αξία, και θα είναι ωφέλιμη μόνο όταν χρησιμεύει ως μέσο για την απόκτηση τής ευτυχίας.
Έτσι, το ευ ζην κατά τον Επίκουρο έχει άμεση σχέση με το ηδέως ζην το οποίο εξασφαλίζεται με την ελευθερία· λέγοντας “Ούκ έστιν ηδέως ζην άνευ τού φρονίμως και καλώς και δικαίως ουδέ φρονίμως και καλώς και δικαίως άνευ τού ηδέως” δηλ. Είναι αδύνατον να ζης ευχάριστα χωρίς να ζης σοφά, έντιμα και δίκαια και είναι αδύνατον να ζης σοφά έντιμα και δίκαια χωρίς να ζης ευχάριστα. Ο φιλόσοφος, με το “ηδέως ζην” εννοούσε την φιλία και την απουσία τού πόνου και του φόβου. Έννοιες που εν τέλει φέρνουν την ευτυχία. Αν λοιπόν ως ηδονή εννοούμε την αποφυγή τού πόνου και την επιδίωξη τής ευχαρίστησης, μάλλον σωστά ο Επίκουρος τη βρίσκει πιό φυσική, αν τη συγκρίνουμε με την πείνα, την ταλαιπωρία και τίς στερήσεις. Φαίνεται λοιπόν πως η φιλοσοφία τού Επίκουρου χρησιμοποιούσε ένα ευρύτερο πλαίσιο εννοιών, βάσει τού οποίου βρίσκονταν ή μάλλον προέκυπταν οι συνέπειες τής φιλοσοφίας του. Βάσει αυτού, εκ των πραγμάτων προκύπτει ότι η φιλοσοφία είναι και τέχνη τού ευ πράττειν. Και κατά τον Επίκουρο “Η φιλοσοφία είναι ενέργεια που εξηγώντας τούς λόγους εκείνων που γίνονται και καταλήγοντας σε συμπεράσματα με διαλογισμούς κάνει ευτυχισμένη τη ζωή” **
Διαπιστώνουμε λοιπόν, πως η επικούρεια φιλοσοφία δεν είναι ομιλίες και διαλέξεις με βαρύγδουπες εκφράσεις, που ίσως μόνο λίγοι καταλαβαίνουν, αλλά άσκηση στη ζωή, με υποστήριξη συνανθρώπων, ανυστερόβουλες φιλίες και ηδονικές χαρές.
Ο Επίκουρος ήταν από τους πολυγραφότερους φιλοσόφους τής Ιστορίας, αφού είχε συγγράψει περισσότερους από 300 κυλίνδρους (βιβλία)σύμφωνα με τον βιογράφο τών φιλοσόφων Διογένη Λαέρτιο στο έργο του “Βίοι Φιλοσόφων”. Το ότι ο Επίκουρος και οι οπαδοί του παρουσιάστηκαν από τους χριστιανούς ως κήρυκες της ακολασίας, είναι η αιτία του ότι δημιουργήθηκε και διατηρήθηκε ο αρνητικός όρος “επικουρισμός” κατά τον Μεσαίωνα.
Οι θέσεις τού Επίκουρου έκαναν την εκκλησία και το πολιτικό σύστημα γενικότερα, όχι μόνο να τον θεωρεί αλλά και να πιστεύει πως ο Φιλόσοφος είναι απειλή γι’ αυτήν αλλά και για την πολιτεία. Ακόμα να θεωρεί τη διδασκαλία και τις θέσεις του ως απειλή για τις ανθρώπινες ελευθερίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα και εν τέλει για την ίδια τη Δημοκρατία(!)· γιατί πίστευε πως και οι ταπεινής καταγωγής άνθρωποι, όσο και οι εύποροι μπορούσαν να καταλάβουν τη φιλοσοφία του και να επωφεληθούν από αυτήν. Δείγμα γι’ αυτό ήταν το ότι στη σχολή του (τον Κήπο) μπορούσαν να παρακολουθήσουν άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα της εποχής, όπως και γυναίκες...
* Η λέξη “ηδονή” παράγεται από το ρήμα ήδομαι, που σημαίνει ευχαριστιέμαι, χαίρομαι, απολαμβάνω (κατά δεύτερο λόγο και σαρκικά).
** Βλέπε, Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ Τεύχος 17 Σεπτέμβριος 2011 σελ. 21