Οι παραδοσιακές αντιλήψεις σχετικά με διάφορα θέματα όπως λ.χ τα πολιτικοκοινωνικά, πολλές φορές μάχονται μέσα μου αν όντως αυτές είναι θέσφατες ή αποτελούν δεδομένα που – έστω δύσκολα – μπορεί να αμφισβητήσει κανείς… Αυτή η προβληματική μου όμως, έχω την εντύπωση πως είναι αρκετά ριζοσπαστική· δεδομένου ότι το γνωσιακό επίπεδο τού υποκειμένου δημιουργεί το πλαίσιο μακριά από βεβαιότητες και κατευθυντήριες γραμμές… που όμως -αντίθετα- θέτουν ερωτήματα που στηρίζονται στην αναζήτηση δεδομένων τα οποία στηρίζονται στην έρευνα και στον ορθολογισμό*. Αυτό, εξ άλλου, επιβεβαιώνει και ο “σκοτεινός” Εφέσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος ο οποίος αντιθέτως μάς φωτίζει λέγοντάς μας ουσιαστικά πως η αμφιβολία είναι προνομιακό πεδίο έρευνας για όποιον θέλει να δομήσει τη σκέψη του και να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση. Όμως μιλώντας για γνώση σίγουρα δεν εννοούμε την εύρεση τής αλήθειας, αλλά οδηγούμε τον προβληματισμό μας προς αυτήν. Ωστόσο, οι ισχυρισμοί και οι πεποιθήσεις εξαρτώνται περισσότερο απ’ αυτόν που τις διατυπώνει, και κατ’ ανάγκην δεν συμπίπτουν με την πραγματικότητα...μια και οι άνθρωποι αποτελούν επιμέρους συστήματα τού κόσμου και προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα μοντέλο τού κόσμου στο οποίο να έχουν τη δυνατότητα να επεμβαίνουν ακόμα και να διαχειρίζονται. Η λογική όμως αυτή δεν παρέχει καμία βεβαιότητα για την επιτυχία τής θεωρίας, η οποία εμφανίζεται ασαφής αφού η προσέγγισή της καλλιεργείται ουσιαστικά από την άγνοια δεδομένων γιατί στηρίζεται σε μια ιδεώδη γνώση που έχει να αντιπαλέψει πολλές συμπτώσεις και τυχαία γεγονότα τα οποία δεν λαμβάνουν υπόψιν οι “στοχαστές της πολυθρόνας”. Να σημειώσουμε εδώ πως κάθε άποψη για το αν η επιδίωξη ή η προσπάθεια εφαρμογής της, εξαρτάται από το κατά πόσον η απόφαση αυτή είναι ορθολογική και μπορεί να αιτιολογηθεί. Παρόλα αυτά ούτε τα στοιχεία αλλά ούτε και οι μέθοδοι αιτιολόγησης μπορούν να θεωρηθούν “δεδομένα”· μια και στα δεδομένα αυτά υπεισέρχονται συναισθήματα τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στη σκέψη και στο λογικό τού ανθρώπου. Η ανορθολογική όμως τοποθέτηση πρέπει να πούμε πως εμπεριέχει πολλές μορφές δεισιδαιμονίας, προλήψεων και στερεότυπα πίστεων και προφητειών κάθε είδους…
Να πούμε δε επ’ αυτού πως τα παραπάνω καθώς και η αστρολογία, η χειρομαντεία και άλλα συναφή μπορούμε να τα ονομάσουμε ψευδοεπιστήμες που στηρίζονται στην ασάφεια των λόγων και συνήθως στην επίκληση των συναισθημάτων, πράγματα που αν και μας αγγίζουν ως ανθρώπους, εν τούτοις μας οδηγούν σε βαθιά απογοήτευση για το αύριο. Δεν μπορεί βέβαια να πει κανείς πως τα συναισθήματα δεν πρέπει να υπολογίζονται στη ζωή τού ανθρώπου· ωστόσο, αυτά είναι οι λόγοι και όχι οι αιτίες που μας οδηγούν σε ανορθολογικές αποφάσεις. Να σχολιάσουμε ακόμα επ’ αυτού, πως ο ανορθολογιστής είναι γενικά αισιόδοξος και θέλει να διαδώσει μια πίστη, αλλά και επιδιώκει οι αποφάσεις αυτές, που δεν βασίζονται σε δεδομένα αλλά σε μηχανισμούς ή δεν μπορούν να αιτιολογηθούν, εμφανίζει ως απαισιοδοξία την “ανοησία” και την αδυναμία των συνανθρώπων του, μια και θεωρεί έστω και την αμφιβολία ως έλλειψη εμπιστοσύνης ακόμα και σε “δεδομένα” έστω και ανορθολογικά. Θεωρείται δε δεδομένο πως η θεωρία διαφέρει από την πράξη**, καθότι η θεωρία για να γίνει πράξη είναι αναγκαίο να υπακούει σε ψυχολογικούς μηχανισμούς, αλλά κυρίως σε κοινωνιολογικούς και όχι σε ανακαλύψεις μεθόδων ανορθολογικών θεωριών. Τέλος, να επισημάνουμε πως στη δημοκρατία είναι αναγκαίο το στοιχείο τής ανεκτικότητας, δηλαδή τής ανοχής διαφορετικών ερμηνειών που όμως δεν αντιστρατεύονται τον στόχο.
* Ορθολογισμός σημαίνει το να σκέφτεται και να κρίνει κανείς σύμφωνα με τον ορθό λόγο, ο οποίος σύμφωνα με τη φιλοσοφική λογική αποτελεί την ασφαλέστερη πηγή γνώσης. Αντίθετος τού ορθολογισμού είναι ο ανορθολογισμός ο οποίος είναι όρος αντίθετος τού ορθολογισμού, που δέχεται ως πηγή γνώσης το συναίσθημα, την έκσταση και την ενόραση [βλ. Ερμην. λ.ξ.κ των -ΙΣΜΩΝ] (όπου το ν μπαίνει χάριν ευφωνίας και για να αποφευχθεί η κακοηχεία που προέρχεται από τη ‘σύγκρουση’ φωνηέντων).
** Η οποία ως ανθρώπινη κατασκευή στην ουσία της κρύβει ή αν θέλετε στηρίζεται στην εμπειρία. Καθώς όπως μας λέει και πάλι ο Ηράκλειτος”η φύσις κρύπτεσθαι φιλεί”.
Knafpl@ hotmail.com