Σε προηγούμενο κείμενο με θέμα «Πολιτική κρίση και προβληματισμός» στην αρχή είχαμε πει πως, η πολιτική αλλάζει μορφή και ότι αυτή δεν ασκείται πλέον με βάση τις ιδεολογίες, αλλά περνάει στη φάση της μεταπολιτικής – βιοπολιτικής. Διευκρινιστικά δε στις σημειώσεις ανέφερα, (πως σύμφωνα με τον ορισμό) η βιοπολιτική έχει ως στόχο την ασφάλεια και την ευημερία της ανθρώπινης ζωής πέραν από ιδεολογικούς προσανατολισμούς, και επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στη διαχείριση και τη διοίκηση από «ειδήμονες». Συμπλήρωσα δε, πως αυτό (γίνεται) μέσω του φόβου που οδηγεί σε μια εξ ανάγκης συναίνεση με «λειτουργικά προαπαιτούμενα».
Αυτά ως ελάχιστη σημείωση, και μόνο μέσω του «ορισμού», που, πέραν από την υποψία που δημιουργεί, δεν φαντάζεται κανείς πού μπορεί να φτάσει ο έλεγχος αυτός και μάλιστα πολύ πέραν από τα «λειτουργικά προαπαιτούμενα».
Όμως το θέμα είναι πολυπλόκαμο και γι’ αυτό τεράστιο. Έχουν ασχοληθεί με αυτό επιστήμονες κοινωνιολόγοι και φιλόσοφοι* από τον 18ο αι. έχοντας επισημάνει τις επιπτώσεις τής βιοπολιτικής ως εξουσίας που ασκεί έλεγχο στη ζωή των πολιτών ακόμα και σε βιολογικό επίπεδο, αφού βέβαια περιλαμβάνει στον έλεγχό της ακόμα και τη φυσική ζωή του ανθρώπου (όμως ως προς αυτό θα αναφερθούμε παρακάτω).
Κάποιοι θεωρούν την «βιοπολιτική» ως «Τέχνη του ζην» η οποία αναφέρεται στη δόμηση της κοινωνίας με βάση έναν πολιτικό μηχανισμό κυβερνησιμότητας και ελέγχου της ανθρώπινης συμπεριφοράς μέσω του κρατικού μηχανισμού. Και με αυτό τον τρόπο το κράτος εφαρμόζει έναν «ενδογενή Ιμπεριαλισμό» δηλ. ελέγχει την κοινωνία μέσα από τις κρατικές λειτουργίες. Ανεξάρτητα όμως από αυτό η βιοπολιτική εμπεριέχει και το στοιχείο της κυριαρχίας μέσα από μια Πλανητική μορφή εξουσίας που ορίζει την αξία ή την απαξία της ζωής με βάση ανθρώπινα δικαιώματα, που πολλές φορές όχι μόνο ρυθμίζουν αλλά και ελέγχουν τη ζωή των πολιτών, έστω –προς το παρόν- και του προβληματισμού πάνω στη διαδικασία παραγωγής της ζωής… Όμως στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε πως όλα γίνονται βάσει σχεδίου- η αλήθεια είναι όχι τόσο κρυφού- μια και ως προς το σκέλος της οικονομίας ή της Εθνικής ανεξαρτησίας αν θέλετε, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί και τραπεζίτες το έχουν δηλώσει από την αρχή, πως η ανεξαρτησία και η κυριαρχία της Ελλάδας θα περιοριστεί – εμείς θα λέγαμε για πάντα- αφού αποσκοπεί στη μόνιμη αλλαγή του κοινωνικού δεσμού, αλλά και του τρόπου ζωής των Ελλήνων.
Αυτό άρχισε να γίνεται (όπως αναφέραμε παραπάνω) από τον 18ο αι. «μέσω της πειθάρχησης πληθυσμών και σωμάτων», με τη δημιουργία θεσμών όπως: πτωχοκομεία, νοσοκομεία, σχολεία, στρατώνες, φυλακές. Στόχος των μέτρων αυτών ήταν να διαμορφώσουν συμπεριφορές, δηλ. να τους κάνουν οικονομικά παραγωγικούς και κοινωνικά υποταγμένους- πειθαρχημένους, πειθήνιους**. Αυτό είναι μια διαρκής άσκηση ή επιδίωξη της εξουσίας προκειμένου να θέσει υπό επιτροπείαν τους λαούς. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να γνωρίζουμε, πως στις «πειθαρχικές κοινωνίες», η γνώση δεν μπορεί να αποκτηθεί ανεξάρτητα από τις χρήσεις για τις οποίες προορίζεται.
Στον 20ό αιώνα η κοινωνία της πειθαρχίας όχι μόνο συμπληρώθηκε αλλά αντικαταστάθηκε σταδιακά από την κοινωνία του ελέγχου και της βιοεξουσίας***. Καθ’ ότι στον βιοπολιτικό καπιταλισμό η άσκηση της εξουσίας επικεντρώνεται στη διαχείριση και καθοδήγηση της συμπεριφοράς των πολιτών μέσω του ελέγχου της βιολογικής ζωής∙ μια και οι άνθρωποι καλούνται να «αλλάξουν» τον εαυτό τους μέσα από πρακτικές «βελτίωσης» ή και «ενίσχυσης» στο όνομα της ατομικής ή συλλογικής υγείας ακόμα και «ελευθερίας». Εδώ λοιπόν βλέπουμε ό,τι η βιοπολιτική έχει στόχο τον έλεγχο των ατόμων, που νομίζουν πως αισθάνονται ελεύθερα και αυτόνομα, όμως γίνονται υπάκουα και «ελεύθερα» υποκείμενα.
Στο τέλος άφησα την αναφορά σε μια πτυχή του πολυπλόκαμου αυτού θέματος, που αναφέρεται στις «πειθαρχικές κοινωνίες» του 19ου αι. για να επισημάνω, πως μια χαρακτηριστική περίπτωση των γνωρισμάτων της βιοπολιτικής – βιοεξουσίας που αναφέρεται εκτός από την πειθάρχηση του κοινωνικού σώματος, και στον έλεγχο της βιολογικής ζωής στη βάση της «καθαρότητας» των χαρακτηριστικών, στο φύλο, τη φυλή, ή την εθνότητα στην πιό βίαιη μορφή της, υπήρξε η πολιτική που εφάρμοσε το Γ΄ Ράιχ****, όχι στο όνομα της ατομικής επιτυχίας, αλλά στη βάση της βιοπολιτικής πειθάρχησης ενός ολόκληρου λαού η ηγεσία του οποίου παρεμβαίνει, πέραν από τις παραδοσιακές εξουσιαστικές σχέσεις που επικεντρώνονται στους θεσμούς, στην απροκάλυπτη βία που αναφέρεται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και γενικά στον χαρακτήρα του ολοκληρωτισμού μέσα από τον ολοκληρωτικό έλεγχο ακόμα και τον βιολογικό ο οποίος δεν ενδιαφέρεται ούτε και κρατάει τα προσχήματα, αλλά ούτε και τα απαραίτητα χαρακτηριστικά του ηθικισμού ως απαραίτητου στοιχείου της βιοπολιτικής.
Τέλος ας προβληματιστούμε γύρω από το γεγονός πως οι εξελίξεις στη βιοτεχνολογία που επεκτείνουν την εφαρμογή τους στο πεδίο της βιοεξουσίας, μήπως μας οδηγούν σε απρόβλεπτες και επικίνδυνες ατραπούς; Για παράδειγμα με τον έλεγχο των πολιτών με βάση τα βιομετρικά χαρακτηριστικά, τα «τσιπάκια», το DNA, την ίριδα του ματιού***** κλπ.
Σήμερα η παραδοσιακή προσέγγιση του ζητήματος της εξουσίας και ιδιαίτερα η φιλελεύθερη πολιτική και νομική φιλοσοφία ασχολείται με «προνεωτερικά θέματα της κυριαρχίας και των δικαιωμάτων», ενώ η βασική λειτουργία της εξουσίας είναι η «διαχείριση της διαγωγής των άλλων» χωρίς να βλέπει τον αρνητικό και χειραγωγικό χαρακτήρα καθώς κατατάσσει τους ανθρώπους σε κατηγορίες αίροντας την ατομικότητα αλλά και την ιδιαιτερότητα κάθε λαού, προκειμένου να ασκήσει συλλογικές πολιτικές που πολλές φορές δεν βασίζονται στο δίκαιο, το οποίο αμφισβητείται, καθώς η εξουσία παρεμβαίνει στον έλεγχο της κοινωνίας με διάφορες τεχνικές που στηρίζουν την κυριαρχία της∙ ενώ συνεχίζει να μας μιλάει για δήθεν κοινά μας συμφέροντα και τη σωτηρία της χώρας.
Ας μου επιτραπεί να πω, ότι κάποιος πρέπει να μας μιλήσει… ή ακόμα να θέτει δυσάρεστα ερωτήματα και να αντιπαρατίθεται με το κοινώς παραδεκτό, γιατί φαίνεται πως τα κακά και τα άσχημα «σπρώχνονται κάτω από το χαλί», ενώ ποτέ δεν ήταν πιο φανερά απ’ ότι στις μέρες μας. Γιατί αν σήμερα ευθύνη ορίζεται ως κατάφαση στις εντολές της όποιας εξουσίας, θα πω ευθέως πως αυτό δεν είναι ηθική. Σ’ αυτή την περίπτωση, η ανευθυνότητα αποτελεί ηθική στάση. Ηθική ευθύνη είναι να πεις ναι στο αίτημα του πένητα ή του αποκλεισμένου, χωρίς να είσαι ουδέτερος ή αντικειμενικός, μια και η «αντικειμενικότητα» σε κάποιο βαθμό πάντα είναι αμφισβητούμενη, γιατί βλέπουμε ότι πολλές φορές ξεφεύγει από την καθαρά επιστημονική θέση και όχι μόνο αμφισβητείται, αλλά και εξαργυρώνεται…
Έχω τη γνώμη, πως ότι δεν προβάλλεται ή αν θέλετε αποκρύπτεται ή ακόμα αποκρύπτει η ίδια η εξουσία από το λαό, δεν είναι ευθύνη ή υπευθυνότητα, αλλά συνενοχή, που βέβαια δεν οδηγεί στην φανέρωση της αλήθειας όχι μόνο για τα τρέχοντα αλλά και για τα μελλούμενα τα οποία προσπαθούν να τα παρουσιάσουν ως αναπόφευκτα, βαδίζοντας τον μονόδρομο που θα μας οδηγήσει στη σωτηρία!
Όμως το θέμα είναι τεράστιο και πολύπλευρο, και γι’ αυτό η ευθύνη είναι καθολική και αφορά όχι μόνο την ηγεσία της πατρίδας μας, αλλά τις ηγεσίες της Ευρώπης και του κόσμου.
Πρόσθετες διευκρινιστικές σημειώσεις
* όπως ο Michel Foucault (Μισέλ Φουκώ) στο έργο του «Η Γέννηση της φυλακής» Αθήνα 2011 εκδ. Πλέθρον. Για την υπεράσπιση της κοινωνίας (μετάφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, Αθήνα εκδ. Ψυχογιός 2002.
Tζιόρτζιο Αγκάμπεν «Τα δικαιώματα του ανθρώπου και η βιοπολιτική…» εκδ. Ελευθεριακή κουλτούρα Αθήνα 1999.
Κώστας Δουζίνας «Αντίσταση και Φιλοσοφία στην κρίση» εκδ. Αλεξάνδρεια Αθήνα 2011. Άρθρο στην εφημερίδα «Η Αυγή» «Αυτό που συμβαίνει στην Αθήνα έχει σημασία για όλη την Ευρώπη 20 Νοεμβρίου 2013.
** Η πειθαρχεία είναι παρούσα τόσο στα εργαστήρια όσο στα νοσοκομεία, στους στρατώνες στα σχολεία, όπου σχηματίζονται μικρο-εξουσίες που δεν ασκούνται απαραιτήτως από το κράτος, αλλά από θεσμούς διασπαρμένους σ’ όλη την κοινωνία.
*** βιοεξουσία είναι κατά κύριο λόγο μια εξουσία επί της ζωής, η οποία δεν λαμβάνει υπ’ όψιν μόνο άτομα, αλλά ολόκληρους πληθυσμούς.
****Αν και αναφερόμαστε σε μια από τις πιο ταραχώδεις ή αν θέλετε ιδιαίτερες περιόδους της νεότερης Ιστορίας κατά την οποία εφαρμόστηκε η ευγονική θεωρεία για τον έλεγχο της βιολογικής ζωής στη βάση της καθαρότητας και των χαρακτηριστικών που απέβλεπαν στην βελτίωση της Άριας φυλής, εν τούτοις χωρίς να εξισώνουμε τον τρόπο ή την μέθοδο για την εφαρμογή και τον έλεγχο της βιολογικής ζωής, είναι φανερό πως και σήμερα εφαρμόζονται ανάλογα συστήματα ελέγχου πιθανόν όχι με τόσο βίαια μέσα (βλ. παραπάνω).
Διευκρινιστικά να σημειώσουμε, πως, η ναζιστική ευγονική ήταν η πρακτική εφαρμογή πολιτικών τής ναζιστικής Γερμανίας που απέβλεπαν στην βελτίωση της Αρίας φυλής ή της γερμανικής κυρίαρχης φυλής.
***** και ο Ιταλός φιλόσοφος και στοχαστής Τ. Αγκάμπεν ενώ μας λέει πως η «βιομετρία» είναι μια από τις πλέον διαδεδομένες μεθόδους της σύγχρονης βιοπολιτικής, δηλαδή της πολιτικοποίησης της ζωής στο στενά βιολογικό επίπεδο, επεκτείνει τον συλλογισμό του και καταλήγει «Το βιοπολιτικό τατουάζ που μας επιβάλλουν τώρα οι ΗΠΑ (από παλιά και η ΕΕ με τα νέα διαβατήρια) προκειμένου να μπούμε στο έδαφός τους, θα μπορούσε να είναι το προδρομικό σημάδι αυτού που θα ζητήσουν αργότερα να αποδεχτούμε ως την φυσιολογική εγγραφή της ταυτότητας του καλού πολίτη στους μηχανισμούς και στα γρανάζια του κράτους. Γι’ αυτό χρειάζεται να αντιταχθούμε».