“Τα δ’ ἔργα τῶν πραχθέντων ἐν τῷ πολέμῳ οὐκ ἐκ τοῦ παρατυχόντος πυνθανόμενος ἠξίωσα γράφειν, οὐδ’ ὠς ἐμοί ἐδώκει”. Θουκ. Ι,22,2
Ο Θουκυδίδης (460; - 399; π.Χ) πιστεύει πως σκοπός τής Ιστορίας είναι να προσφέρει ή αν θέλετε να συμβάλει στην πολιτική πείρα, προσπαθώντας να δεί τα γεγονότα πάνω από τα προσωπικά και τα κομματικά πάθη, αλλά και να εξιστορεί τα γεγονότα όσο γίνεται με αντικειμενικότητα η οποία δεν περιέχει κανένα υπερφυσικό στοιχείο*· γιατί πιστεύει πως αυτά προκαλούνται από τον παραλογισμό τών πολιτικών οι οποίοι αναζητούν όχι μόνο την παραπλάνηση, το κέρδος, αλλά και τη δύναμη· και μέσω αυτών την κυριαρχία επί των ανίσχυρων. Πιστεύει δε, πως αυτά είναι σύμπτωμα κοινωνικής αποσύνθεσης. Φαίνεται, πως για τον Θουκυδίδη ούτε η ασάφεια μήτε και η υπερβολή βρίσκονται μέσα στην εξιστόρηση τών γεγονότων (δηλ. στον τρόπο που τα εξιστορεί κανείς).
Αντιλαμβάνεται κανείς, πως η ιστορική ματιά του παραμένει οξύτατη, και όπως δείχνουν τα γεγονότα, η αντίληψη/ θέση του δεν αμφισβητείται· έστω και αν θέλουμε να πιστεύουμε στην ανεξαρτησία και την ελευθερία τών λαών (πράγμα που πρέπει να αποδεικνύεται στην πράξη)...Αν και η αλήθεια τής Ιστορίας ελέγχεται ή φανερώνει την επιλεκτική και εσκεμμένη δράση τών ισχυρών, με αποτέλεσμα η αλήθεια αυτή να αποδεικνύεται ως δείγμα περιορισμένης εμβέλειας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τού Αθηναϊκού Ιμπεριαλισμού** ήταν η υπόθεση / καταστροφή τής Μήλου και ο τρόπος για την πραγμάτωση αυτού τού σκοπού. Μία από τις βασικές παραμέτρους τού σκοπού αυτού ήταν οικονομική, που ωστόσο δεν αναφερόταν σε προσωπικό κέρδος, αλλά στη χρησιμοποίηση τού κέρδους αυτού για την εξύψωση τής δύναμης τού γοήτρου, της φήμης καθώς και της δόξας και τού θαυμασμού. Ο Θουκυδίδης συσχετίζει τη φρίκη τού πολέμου με την ηθική κρίση και την παρακμή. Μιά τέτοια κρίση φαίνεται να είναι και αυτή τού Πελοποννησιακού πολέμου (431 – 404 π.Χ) στη διάρκεια τού οποίου διαπράττονται φρικαλεότητες από τις αμέτρητες εμφύλιες*** συγκρούσεις τού πολέμου αυτού. Τότε επιβλήθηκε η ισχυρή Αθήνα δια τής βίας, αφού ο ισχυρός δεν δέχεται ούτε την επίκληση τού δικαίου ούτε των δικαιωμάτων τού ανίσχυρου, αλλά επιδιώκει να ικανοποιήσει την πλεονεξία του βασιζόμενος στη δύναμή του.
Ο ιστορικός αναφέρει την περίπτωση τής Μήλου ως μία από τις χαρακτηριστικότερες τού Αθηναϊκού Ιμπεριαλισμού. Όμως, “ἔστι δίκης ὀφθαλμός ὅς τά πανθ’ ὁρᾶ”, καθώς ακολουθεί η Σικελική εκστρατεία**** το καλοκαίρι τού επόμενου έτους (415). Και ως μεγάλος ανατόμος τής ανθρώπινης φύσης, υποστηρίζει πως η φύση τού ανθρώπου δεν αλλάζει. Και αυτό είναι που κάνει το έργο του όντως “κτῆμα ἐς ἀεί”·... καθώς ανάμεσα στη φύση τού ανθρώπου βλέπει μία αντίθεση η οποία αναφέρεται στη συμβατικότητα των κοινωνικών θεσμών και τη φυσική πραγματικότητα την οποία ο άνθρωπος αλλάζει ανάλογα με το συμφέρον του. Αιτία των κακών είναι η φιλαρχία η οποία έχει τη ρίζα της στην φιλοδοξία και στην ικανοποίηση τών προσωπικών συμφερόντων για τα οποία αγωνίζονται με κάθε τρόπο, χωρίς κανέναν ηθικό φραγμό· και με ωραία λόγια προσπαθούν, και εν πολλοίς κατορθώνουν, να καλύψουν τις άνομες πράξεις τους. Δηλαδή υπάρχει μια συνεχής ροή και εναλλαγή, πράγμα που ανατρέπει κάθε ουδέτερη ματιά στον πολιτικοκοινωνικό στίβο.
Έτσι, αποδεικνύεται σύμφωνα με τη ρήση τού Θουκυδίδη , πως, “τά γιγνόμενα μεν καί αἰεί ἐσόμενα, ἔως ἄν ἡ φύσις τοῦ ἀνθρώπου ἦ...” ότι δηλ. οι άνθρωποι αντιδρούν το ίδιο κάτω από παρόμοιες καταστάσεις, και ότι αυτό θα συμβαίνει όσο η ανθρώπινη φύση παραμένει αμετάβλητη (Θουκ. ΙΙΙ, 82, 2). Και γι’ αυτό θεωρεί τη σχέση τού πολέμου και της πολιτικής όχι ευκαιριακή, αλλά βασική παράμετρο τής δύναμης και τού πλούτου μιάς πολιτείας (χώρας). Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ο Θουκυδίδης είναι τόσο επίκαιρος· καθώς πίστευε ότι η ιστορία# επαναλαμβάνεται με μικρές διαφορές. Γι’ αυτό και είναι σύγχρονος αλλά και έγκυρος ακόμη και στις μέρες μας.
* Σε αντίθεση με τον Ηρόδοτο ο οποίος χρησιμοποιεί την υπερβολή, ακόμα και το μυθολογικό στοιχείο προκειμένου να βρει τις αιτίες των διαφόρων συγκρούσεων.
** Ιμπεριαλισμός είναι η επεκτατική πολιτική αλλά και η οικονομική εκμετάλλευση τών ανίσχυρων από ισχυρά κράτη.
*** Η μεγαλύτερη εμφύλια σύγκρουση ήταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος και η άνοδος τής δύναμης τής Αθήνας με την ίδρυση τής Συμμαχίας της Δήλου (478 -79 π.Χ), αιτία που προκάλεσε την ανησυχία τής Σπάρτης…
Μπορεί να πει κανείς πως η πρώτη εμφύλια σύγκρουση υπήρξε η διαμάχη/ σύγκρουση τού Αγαμέμνονα με τον Αχιλλέα στον Τρωικό πόλεμο.
Όσον αφορά τα νεώτερα χρόνια να πούμε τον Ελληνικό εμφύλιο (1823 – 1825) & (1946 – 1949).
**** Καταστροφή / πανωλεθρία του Αθηναϊκού στόλου στη Σικελία (Κάτω Ιταλία) το 415 π.Χ. Ας μου επιτραπεί να σημειώσω πως η καταστροφή στη Σικελία λειτούργησε ως το “Έγκλημα και τιμωρία” του Ντοστογιέφσκι
# Έστι λοιπόν η θέση / άποψη ότι “η Ιστορία διδάσκει” φαντάζει προβληματική, γιατί χρειάζεται ερμηνεία· ποιούς, πως, και με ποιό τρόπο. Ή για να θυμηθούμε τα λόγια τού
Μαρξιστή φιλοσόφου Αντόνιο Γκράμσι “Η Ιστορία διδάσκει, αλλά δεν έχει κανέναν μαθητή”!
Τα παραδείγματα είναι πολλά· όμως εκφεύγουν τού παρόντος….