Λογικές σκέψεις

Κυρ, 12/01/2025 - 06:29

Εκ προοιμίου να πούμε πως η λογική αμφιβολία είναι η κριτική σκέψη που οδηγεί στον ορθολογισμό και στοχεύει στην εύρεση τής αλήθειας χωρίς προκαταλήψεις, δογματισμούς και προλήψεις...

Στο παρόν θα μας απασχολήσει η ηθική και η κρίση των Ελλήνων επί του θέματος τής ηθικής και των θεών..

Αρχίζοντας από την αρχή της ανάπτυξης του ελληνικού βίου όπου έχομε τα Ομηρικά ποιήματα, αρχικά να πούμε, πως το κατά πόσον οι καταστάσεις που περιγράφονται στα Έπη είναι πραγματικές ή είναι πλάσματα της φαντασίας τού Ποιητή και έχει ελάσσονα αξία μπροστά στις λαμπρές περιγραφές, αλλά και στα συμπεράσματα που εξάγει κανείς μελετώντας τα αριστουργήματα αυτά, τουλάχιστον ως προς το θέμα που εν προκειμένω θα μας απασχολήσει. Αυτό είναι η δημόσια λατρεία, η οποία όπως φαίνεται δεν είχε απασχολήσει τον Ποιητή και μάλλον είχε ταπεινή θέση στον ομηρικό κόσμο. Αντίθετα απ' ό,τι φαίνεται και από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια οι Έλληνες υπερασπίζονταν και έδιδαν πρωτεύουσα θέση στα αγαθά, την πατρίδα , τη δόξα (κλέος), τη φιλία και την οικογενειακή ευδαιμονία. Φαίνεται πως ο ηρωισμός ήταν κυρίαρχο στοιχείο των ανθρώπων της εποχής αυτής. Ακόμα και ο γάμος - αν και η αξία του ομολογείται - εν τούτοις κρίνεται με βάση την αρχή τού ωφελίμου... Παρόλα αυτά η δικαιοσύνη τού Διός φαίνεται να ρυθμίζει τις τύχες των ανθρώπων. Αν και η αδικία και η βία που πολλές φορές "νικούσαν", δεν ξεφεύγουν από την τιμωρία τού Διός. Έτσι, φαίνεται να υπάρχει μία ηθική αυτοτέλεια μια και δεν φοβόταν τον θεό. Χαρακτηριστικό τής εποχής είναι ότι προσπαθεί να διαμορφώσει ηθική αξίωση με διάφορα αποφθέγματα και ρήσεις που εντυπώνονται εύκολα στη μνήμη. όπως π.χ το "Γνώθι σ αυτόν" το "Μηδέν άγαν" το οποίο απαγορεύει την υπερβολή, αλλά και το "Έγγυα παρά δ' άτα" που αποτρέπει το να εγγυάται κανείς... Αυτά τα αποφθέγματα ήσαν γραμμένα στο Μαντείο των Δελφών καθώς και άλλες επιγραφές που σκόπευαν στη δικαιοσύνη αλλά και στον έπαινο των καλλών πράξεων και τον ηθικό βίο των ανθρώπων.

Φαίνεται όμως ότι από την εποχή τού Πυθαγόρα και των πυθαγορείων (περί το 500 π.Χ) συμπεριελήφθησαν οι ηθικές αξίες και άλλες αρετές όπως η εγκράτεια... στον τρόπο ζωής γενικά των ανθρώπων και όχι μόνο των Ελλήνων πάντα με την επίκληση τού Δίος (βλ. Ζεύ πάτερ). Και επειδή το θέμα είναι τεράστιο, θα αρκεστούμε σε λίγους ακόμα αξιόλογους Έλληνες όπως ο Ευριπίδης ο οποίος "μετασχημάτιζε" τους θεούς σε μαγικά όντα τα οποία διαμόρφωναν τη φορά των πραγμάτων κατά το δοκούν (βλ. από μηχανής θεός). Φαίνεται λοιπόν πως υπήρχαν πολλές απόψεις αλλά και θρύλοι για την αβεβαιότητα των θεών, αλλά και την ωμότητα των ενεργειών τους προς τους ανθρώπους. Αυτό αντιλαμβάνεται κανείς περί τα τέλη τού Πελοποννησιακού πολέμου κυρίως με τους λόγους των ρητόρων όπως του Αισχίνη ο οποίος φέρεται ως υπέρμαχος των ιερών και δικαίων, της ηθικής και των ηθικών αρχών... Η ηθική εφαρμογή γίνεται κυρίως από τον Πλάτωνα ο οποίος θεωρεί την κοινή λατρεία των θεών ως βασικό στοιχείο των κοινωνικών σχέσεων οι οποίες πρέπει να βασίζονται στις ηθικές αρχές. Θα ήταν όμως ασυγχώρητη παράληψη αν δεν αναφέραμε τα "Ηθικά Νικομάχεια" του Αριστοτέλους, όπως και τα "Ηθικά Ευδήμεια", έργα που όχι μόνο συμβάλλουν αλλά και πλουτίζουν τις γνώσεις μας περί της ηθικής των προγόνων μας.

Τέλος; θα πρέπει να αναφέρουμε και τη συμβολή τού Επίκουρου ως προς τις ηθικές αξίες καθώς και τη δικαιοσύνη που οδηγεί στην μακαριότητα η οποία δεν αρμόζει μόνο στους θεούς τούς οποίους δεν πρέπει να φοβόμαστε (πρβλ. άφοβον ο θεός) γιατί είναι ανθρώπινα δημιουργήματα που στον ελεύθερο άνθρωπο, δεν πρέπει να δημιουργούν τον φόβο του υπαρξιακού άλγους.

Σήμερα ο άνθρωπος φαίνεται να ενεργεί κίβδηλα, προσπαθώντας να προστατευτεί όχι μόνο από το νόμο, αλλά και από τον κίνδυνο να βρεθεί αφορισμένος από την εκκλησία, ακόμα και να γίνει πελάτης των ψυχιατρείων. Έτσι το εύκολο και άφοβο φαντάζει να ακολουθήσει το δρόμο τής παρακμής.

Όμως όχι! γιατί ο δρόμος αυτός είναι αδιέξοδος και μια τέτοια πορεία με προστάτες έχει ρυθμιστεί και είναι βέβαιο πως οδηγεί στη μοναξιά ακόμα και στην καταισχύνη.

 

Άλλες απόψεις: Του Κ. Α. Ναυπλιώτη