«Τῷ λόγῳ χρῆται μόνος τῶν ζώων ἂνθρωπος, τοῦ δε λόγου ὓλη…ἡ φωνή».
Αριστοτ. Περί Ζώων γενέσεως Ε7 786.
Στο προηγούμενο, σχετικά με την κατανόηση αλλά και την εμβάθυνση τού γλωσσικού μέλλοντος, αναφέραμε πως καθοριστικό ρόλο θα παίξει η επιστήμη μέσω του σχολείου και των διδασκόντων, χωρίς όμως να παραβλέπεται η συμβολή του πλήθους...
Αν σήμερα κάτι χρειάζεται το σχολείο, αυτό είναι η παιδαγωγία μέσω της καλλιέργειας της έρευνας και του στοχασμού. Όσο και αν έχει αναπτυχθεί η τεχνολογία, αυτή δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο, και βέβαια το θεσμό του σχολείου που δυστυχώς –θεωρώ- πως βρίσκεται στο κέντρο της κρίσης.
Γιατί η κρίση της πολιτείας είναι κρίση των πολιτών∙ και η αναβάθμιση (και) της Δημοκρατίας στηρίζεται πάνω απ’ όλα στην ποιότητα των πολιτών η καλλιέργεια των οποίων πρέπει να αρχίζει από την οικογένεια και να ομογενοποιείται στο έδαφος του σχολείου∙ το οποίο είναι βέβαιο πως θα εμφυσήσει και θα διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα του σπουδαστή για να απολαύσει πραγματικούς κοινωνικούς καρπούς, όχι αμυνόμενος για τη γλώσσα του, αλλά επιτιθέμενος δηλ. αγωνιζόμενος χάριν αυτής.
Γιατί ως προς την ευδαιμονία της πόλεως, αυτή εξαρτάται από την «αγωγή των πολιτών….»*, αλλά ως προς την κατανόηση του γλωσσικού μέλλοντος, σ’ αυτό θα εμβαθύνει η επιστήμη μέσω της παιδείας χωρίς όμως να παραβλέπεται η συμβολή του πλήθους. Στην περίπτωσή μας καθοριστικός θα είναι ο επιστημονικός λόγος το πνεύμα τού σχολείου και των διδασκόντων.
Όμως η πραγματικότητα δείχνει πως είναι αναγκαίο ο τρόπος διδασκαλίας να υπερβαίνει τον τύπο για να μπορεί να προκαλεί το ενδιαφέρον και να διοχετεύει την ουσία του λόγου μέσω του στοχασμού. Αυτά ίσως δεν καλύπτονται μόνο από πανεπιστημιακούς τίτλους αλλά από το «περίσσευμα καρδιάς» που θα δώσει νόημα το οποίο θα μεταδώσουν οι φέροντες αυτούς, εμβαθύνοντας στην ουσία. Και όπως μας λέγει ο Παρμενίδης «τό νοεῖν γάρ ταὐτόν ἐστίν τε καί εἶναι»**.
Θεωρώ, ως προς τό νοεῖν, πως η αναφορά μας στη γλώσσα -τουλάχιστο ως προς το αρχικό της στάδιο- δεν μας οδηγεί με ασφάλεια, πέραν από τη γνώση της εξελικτικής της πορείας, σε ό,τι ονομάζουμε επιστήμη της γλωσσολογίας η οποία μας έδωσε κατά μίαν έννοια τη «βεβαιότητα» που πιθανόν οδηγεί σε υπνηλία και όχι σε όνειρο και δυναμισμό. Τι θεωρείται δυναμισμός;
Ακόμα και η παραδοξολογία η οποία παρακάμπτει και τη χρονικότητα της ανακάλυψης, αφού οδηγεί στο σκοπό μέσω της γλωσσικής ηδονής. Αυτός (ο δυναμισμός) καταφέρνει να εξανθρωπίζει τη γλώσσα πέρα από τις κλειδαριές της ακαδημαϊκής Γλωσσολογίας.
Παρ’ όλ’ αυτά η επικοινωνία του ανθρώπου υπερβαίνει την απεύθυνση. Γιατί αυτή μπορεί να «δείχνει» ή να «κρύβει» αλλά δεν «σημαίνει» (Ηράκλειτος). Θέλω να πω δηλαδή, πως όλοι οι «κανονικοί» άνθρωποι είναι τέτοιοι όχι δια της γραμματικής ή του συντακτικού, αλλά δια του λόγου έστω και αν αυτός ασκείται με μόνιμες εξαιρέσεις από τον κανόνα που δεν τον αντέχουμε, όχι ως ένδειξη αδυναμίας, ούτε όμως και ως εναντίωση από τους «κανόνες» της Γλωσσολογίας. Εδώ λοιπόν μπορούμε να πούμε ευθαρσώς πως το θέμα είναι «ποιος μιλάει σε ποιόν, και γύρω από τι».
Η φαινομενική αυτή παραδοξολογία μπορεί να αποκτήσει σημασία αλλά και νόημα σήμερα, όταν αντιληφθούμε πως κατά μίαν έννοια η γλώσσα αναφέρεται ή είναι μέρος του υποκειμένου και έτσι μόνο μπορεί να αναγνωριστεί η απόδοσή της. Αν και η γραμματική και το συντακτικό αποτελούν μέρος της (μελέτης) της γλώσσας, εντούτοις η χρονική τους απόδοση δεν συμπίπτει χρονικά με το χρόνο της ρηματικής ενέργειας, παρά μόνο εκ των υστέρων.
Ως εκ τούτου γίνεται φανερό πως, ο «ιστορικός ενεστώς» μπορεί να νοηθεί μόνο με την έννοια του «συντελεσμένου» και έτσι μόνο μπορεί να γίνει κατανοητός. Δηλ. ουσιαστικά με την ασύμπτωτη χρονικά παρέμβαση του υποκειμένου. Έτσι η ιστορικότητα αυτή υποχρεωτικά αναλαμβάνει ή επωμίζεται βάρη που κανονικά δεν του ανήκουν. Διότι ο χρόνος έχει αλλάξει, και φαινομενικά μόνο η δράση του μεταφέρεται στο μέλλον. Εδώ βλέπουμε πως αν δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο η φαντασία και η αυτενέργεια, τουλάχιστον παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας «ψαγμένης» γλωσσικής πορείας που θα κάνει σημαντικά τα θεωρούμενα ασήμαντα ή και το αντίθετο.
Είναι λογικό λοιπόν να υπερασπίζουμε τη γλώσσα μας, αλλά λογικότερο θεωρώ να γνωρίζουμε το πώς και το γιατί…
Τέλος, παιδεία δεν σημαίνει απλά απασχόληση και…παιχνίδι, αλλά σκέψη, σεβασμό και αγώνα πνευματικό που θα βασίζεται στην πνευματική διεύρυνση ακόμα και στην υπέρβαση για την κατανόηση βαθιών διανοημάτων για την κατάκτηση στόχων, που δεν θα φαντασιώνονται μόνο στο ρομάντζο των δικαιωμάτων και τη Δημοκρατία της αυθαιρεσίας, αλλά θα ανοίγουν ορίζοντες σκέψης χωρίς να αναχαιτίζουν τη μνήμη αλλά ούτε και να λειτουργούν προκαταβολικά ως γλωσσικός κανόνας. Γιατί το να ξέρεις τι σημαίνει ή πως γράφεται η λέξη «κυάμωσις» δεν είναι βέβαιο ότι θα αντέξεις τη γλωσσική κανονικότητα, χωρίς την ιδιοτροπία της κάλυψης των γλωσσικών αναγκών που θα υπερβαίνουν ακόμα και την «παρθενία» του κανόνα.
⁕ Η δημοσίευση του κειμένου αυτού είναι συνέχεια προηγούμενου με τον ίδιο τίτλο, και συμπίπτει με την “παγκόσμια ημέρα για γλώσσα”. Άρα είναι “Εντός πλαισίου” της αγάπης για τη γλώσσα, που η αρχή της βρίσκεται εις την “τέρψιν της ακοής” τον ρυθμό και τη συνέχεια. Αφού εδώ και χιλιάδες χρόνια εξακολουθούμε να λέμε τον ουρανό ουρανό, τη θάλασσα θάλασσα και τον ήλιο ήλιο. Η αγάπη λοιπόν για τη γλώσσα είναι βίωμα που αρχίζει από το μητρικό γάλα και φτάνει στο κελάηδημα των πουλιών.
* βλ. Πλουτάρχου «Περί παίδων αγωγής»
** Ρήση του Παρμενίδη (Περί φύσεως) που μας λέει ότι ο κόσμος που μας περιβάλλει δεν υπάρχει αντικειμενικά αλλά περισσότερο είναι πλάσμα του μυαλού μας.